گروه اجتماعی: آمار انجام عمل‌های زیبایی در کشور در حالی روز به روز افزایش می‌یابد و غیرمتخصصان نیز به دلیل درآمد قابل توجه آن به این عرصه رو آورده‌اند که طبق اظهارات رئیس سازمان نظام پزشکی کشور بیشتر شکایت از پزشکان به دلیل قصور پزشکی، علیه پزشکانی است که عمل جراحی زیبایی انجام می‌دهند.

فارغ از دیدگاه‌های روانشناسانه و زیست‌شناسانه پیوند زیبایی به عنوان یک امر فرهنگی و اجتماعی با ظاهر بدن زیبا به عنوان مظهر تجلی این معنا، موضوعی است که از دیدگاه‌های مختلف نظر نظریه‌پردازان را به خود جلب کرده است. صنعت زیبایی و جراحی پلاستیک از جمله مفاهیمی‌اند که در این موضوع مطرح هستند.

در دهه‌های اخیر شاهد رشد روزافزون عمل‌های جراحی هستیم که بیش از آنکه برای رفع یک مشکل باشد، بیشتر برای ایجاد تغییراتی در ظاهر بدن است که به یک استانداردی از زیبایی برسد. این امر را کمابیش در همه جای جهان شاهد هستیم. اگر عوامل فردی و روانشناختی را کنار بگذاریم، موضوع گزارش ما این است که چه عوامل اجتماعی‌ای در این مساله دخیل هستند؟

شاید در ۲ یا ۳ دهه پیش عمده جراحی‌های زیبایی مربوط به مشکلاتی نظیر سوختگی، تصادفات و مواردی از این دست بود اما الان حداقل ۲ دهه است جراحی‌های زیبایی از آن فضا خارج شده و به شکل یک صنعت درآمده است. این موضوع در پزشکی هم فضای بسیار بزرگی به وجود آورده و در کشور خودمان نیز مشکلاتی در حوزه پزشکی ایجاد کرده است. مثلا یکی از این مشکلات هجوم پزشکان عمومی به عرصه جراحی‌های زیبایی بدون کسب تخصص لازم است. این سوال مطرح است که چه پزشکانی می‌توانند در حوزه عمل‌های زیبایی ورود کنند؟ پزشکان عمومی اگر بخواهند وارد حوزه تخصص شوند باید حداقل 3 سال درس بخوانند اما مشاهده می‌شود که با طی دوره‌های یک ماهه یا ۲ ماهه وارد این حوزه می‌شوند.

بر همین اساس، معاونت آموزشی وزارت بهداشت اعلام کرده است درباره انجام اعمال جراحی زیبایی یا اقدامات زیبایی توسط پزشکان عمومی، هیچ مجوزی صادر نشده است. معاونت آموزشی وزارت بهداشت بر این موضوع تاکید دارد که هرگونه اقدامی از سوی پزشکان عمومی و متخصصان باید بر پایه برنامه آموزشی مصوب ایشان اعمال شود و در برنامه آموزشی پزشکی عمومی سرفصلی تحت عنوان جراحی‌های زیبایی وجود ندارد.

* آمارها چه می‌گویند؟

رتبه کشور ما در دنیا از نظر میزان عمل‌های زیبایی از 2010 تاکنون بین دهم تا بیستم در نوسان بوده است. با اینکه جمعیت ایران از چین و آمریکا - به عنوان کشورهایی که عمل‌های زیبایی در آنها بسیار شایع است - کمتر است اما حدود 2 درصد جراحی‌های زیبایی دنیا در ایران انجام می‌شود که عدد بالایی است.

فایننشال‌تایمز به تازگی گزارشی از وضعیت جراحی‌های زیبایی در ایران منتشر کرده که بسیار قابل تامل است. در گزارش فایننشال‌تایمز آمده: «۳۲۰ هزار عمل زیبایی در ایران در سال۲۰۲۲ انجام شده است». بر این اساس ایران از نظر تعداد عمل‌های جراحی انجام‌شده در سال ۲۰۲۲ در رتبه دوازدهم جهان قرار گرفت و در سال ۲۰۱۶ در رتبه هجدهم قرار داشت. البته تا امروز در ایران آماری در این زمینه به‌صورت رسمی منتشر نشده است و اصلا آمار دقیقی وجود ندارد. دلیل اصلی نداشتن آمار هم هرج‌ومرج در این حوزه بسیار گسترده است. بسیاری از پزشکان در کلینیک‌های خصوصی و بیمارستان‌ها اقدام به عمل‌های جراحی زیبایی می‌کنند بدون اینکه تخصص اصلی‌شان در این زمینه باشد یا اینکه انجام این عمل را به جایی گزارش دهند آن را ثبت کنند.

طبق گزارش‌های موجود، زنان که بر اساس آمار‌ها ۸۰ درصد متقاضیان جراحی‌های پلاستیک در ایران را تشکیل می‌دهند، دلایل مختلفی از جمله وجود این طرز تلقی که افراد زیباتر مزیت‌های (شغلی و...) بیشتری دریافت می‌کنند و افزایش تعداد دنبال‌کنندگان در شبکه‌های اجتماعی را به‌ عنوان انگیزه اصلی تن دادن به این نوع اعمال جراحی عنوان می‌کنند. این امر چند دلیل دارد و در پژوهش‌های انجام شده اول بحث رسانه و تبلیغاتی که در این حوزه در حال انجام است، دوم بحث پزشکی و سوم بحث‌های روانشناسانه مانند عدم اعتماد به نفس افراد از دلایل روی آوردن به عمل‌های زیبایی است. چندی پیش توسط پلیس اعلام شد 6000 صفحه برای تبلیغات جراحی زیبایی و صنعت زیبایی شناسایی شده است و این آمار نشان از تبلیغات گسترده در این زمینه دارد.

به هر حال صنعت زیبایی در شرایط فعلی به صنعت غول‌پیکری تبدیل شده که فقط خدمات زیبایی و مراقبت شخصی آن در سال 2021 حدود 511 میلیارد دلار ارزش داشت یا در سال 2020 بخش لوازم آرایش بیش از 380 میلیارد دلار از بازار جهانی را به خود اختصاص می‌داد. اعداد و ارقامی که به راحتی حذف نمی‌شوند و فقط از حالت استانداردهای زیبایی به وضعیت استانداردهای طبیعی تغییر می‌کنند. 

از طرفی دخترها و پسرها وقتی به سن بلوغ می‌رسند عوامل زمینه‌ای در آنها رخ می‌دهد که بیشتر به سمت جراحی زیبایی سوق می‌یابند. 

این در حالی است که در دنیا واکنش‌هایی به صنعت زیبایی یا جراحی‌های زیبایی انجام شده و آن رفتن به سمت طبیعی بودن یا نچرال بودن است. یعنی یک جور مقاومت در مقابل جراحی‌های زیبایی شکل گرفته است.

رو آوردن به نچرال بودن هم به این دلیل است که مدت زیادی یک الگوی زیبایی تعریف شده مورد تاکید قرار گرفته و زیبایی به یک استاندارد تبدیل شده، به همین خاطر این الگوی زیبایی به ضد خود تبدیل شده است. تاکنون فرد از طریق عمل‌های زیبایی می‌خواست تمایزی با قبل خود ایجاد کند اما اکنون فرد برای اینکه یک تمایز دیگر با آن استانداردهای تعریف شده از زیبایی به وسیله جراحی‌ها، ایجاد کند به سمت نچرال بودن می‌رود.

اما این گرایش به نچرال بودن آمار جراحی زیبایی را کاهش نداده است و خود این امر باعث دامن زدن به عمل‌های زیبایی برای نچرال شدن شده، لذا آمار عمل‌ها باز هم افزایش پیدا کرده و عده‌ای به دنبال طبیعی و نچرال بودن از طریق عمل‌های جراحی هستند. گفتنی است که همه جراحی‌های زیبایی دارای عوارض ویژه خود هستند و نمی‌توان عنوان کرد یک جراحی بدون عارضه است. از طرفی صنعت زیبایی بشدت رو به افزایش است؛ جراحی‌هایی که می‌توان گفت بعضا سلامت فرد را به خطر می‌اندازد و چه بسا برخی‌ها به دلیل به هوش نیامدن پس از عمل یا احتمال عفونت جان‌شان را از دست می‌دهند یا به جای زیبا شدن بینی‌شان تخریب می‌شود. 

در این باره رئیس سازمان نظام پزشکی کشور طی گفت‌وگویی با «وطن امروز» بیشترین شکایت از پزشکان را شکایت علیه پزشکان جراحی پلاستیک عنوان کرد و گفت: سالانه 15 هزار پرونده شکایت از کادر درمان درباره قصور پزشکی باز می‌شود که 45 درصد آن به صدور کیفرخواست می‌انجامد و حدود نیمی از آنها نیز حل‌وفصل می‌شود. از میزان شکایت‌ها 80 درصد به صدور رای قطعی به نفع مریض می‌انجامد که بیشتر این شکایات در بخش عمل‌های زیبایی است. محمد رئیس‌زاده، در ادامه افزود: خیلی‌ها فریب تبلیغات فضای مجازی برای انجام عمل‌های جراحی زیبایی را می‌خورند که نباید سلامت خود را به خطر بیندازند، بنابراین مردم حتما باید به مراکزی مراجعه کنند که معتبر است و مجوز و تخصص لازم دارد، البته باید یک عزم ملی برای کنترل سونامی مطالبه عمل‌های زیبایی در کشور ایجاد شود.