گروه فرهنگ و هنر: تاریخ شفاهی یکی از شیوه‌های پژوهش در تاریخ است که به شرح و شناسایی وقایع، رویدادها و حوادث تاریخی بر اساس دیدگاه‌ها، شنیده‌ها و عملکرد شاهدان، ناظران و فعالان می‌پردازد. محتوای این تاریخ، حتی در صورت مکتوب شدن، صبغه‌ای گفتاری دارد؛ فرآیندی که طی آن مصاحبه‌کننده، به ‌عنوان یک شنونده فعال، باید نقشی را ایفا کند تا مصاحبه‌شونده (راوی) بتواند در فضایی آرام و بی‌دغدغه به شرح و بسط دیدگاه‌ها، دیده‌ها و شنیده‌های خود بپردازد. به‌کارگیری شیوه‌های اصولی و استاندارد مصاحبه تاریخ شفاهی به آشکار شدن زوایای پنهان تاریخ و بازسازی دوباره آن منجر می‌شود.

گفته شده تاریخ شفاهی جدیدترین و در عین حال کهن‌ترین شیوه تاریخ‌نگاری است. کهن‌ترین است زیرا انسان‌ها تاریخ خود را از طریق نقل و روایت اشعار و افسانه‌ها به نسل‌های  بعد انتقال داده‌اند. این شیوه در ایران نیز سابقه‌ای دارد اما جدید است، زیرا پس از جنگ دوم جهانی بود که با اختراع ضبط صوت، تاریخ شفاهی به‌عنوان یک منبع تاریخی با ارزش پذیرفته شد.

می‌توان گفت سابقه شکل‌گیری تاریخ شفاهی در ایران به 4 دهه قبل برمی‌گردد که هم‌زمان با شروع جنگ، فعالیت‌هایی جهت ثبت صدای فرماندهان و رزمندگان به ‌صورت پراکنده انجام شد که حاصل آن هزاران ساعت مصاحبه است که اکنون در آرشیوهای سپاه و ارتش نگهداری می‌شود. 

اما بر اساس آنچه بیان شد، در حوزه فرهنگ بویژه حوزه هنر متاسفانه چندان منبع معتبر و قابل ذکری تولید نشده است، آن هم در شرایطی که بسیاری از بزرگان این حوزه یا دار فانی را وداع گفته‌اند یا در روزگار کهنسالی به سر می‌برند، از همین رو نیاز بسیار واجب و مهمی پیرامون ضبط و تنظیم تاریخ شفاهی در حوزه هنر احساس می‌شود و بر همین مبنا در اقدامی کم‌نظیر و البته بسیار دیر، موزه سینما اقدام به انتشار نخستین کتاب تاریخ شفاهی سینما از ۴ هنرمند پیشکسوت حوزه تئاتر، سینما و تلویزیون کرده است.

هنرمندانی چون عزت‌الله انتظامی، جمشید مشایخی، داوود رشیدی و محمدعلی کشاورز که هر ۴ هنرمند امروز دیگر در بین ما نیستند، اما خاطرات و تجربیات‌شان به صورت تاریخ شفاهی ضبط و منتشر شده است. 

صد البته در این میان استاد علی نصیریان به عنوان تنها بازمانده بزرگان هنرهای نمایشی کشور همچنان حضور دارد و این کتاب باارزش توسط ایشان رونمایی شد.

نصیریان در آیین رونمایی از کتاب پژواک سینما با اشاره به 7 دهه فعالیت در حوزه‌های مختلف هنری گفت: می‌خواهم از اتفاقی که در دهه ۴۰ در حوزه‌های مختلف فرهنگ و هنر رخ داد، صحبت کنم. در زمینه سینما در آن دهه حرکت‌های خیلی خوبی شروع شد. ما آن زمان سینما داشتیم اما سینما مناسب فرهنگ ایران نبود و این نوع سینما با آدم‌هایی مانند غفاری، کیمیایی و زنده‌یاد مهرجویی شروع شد. این افراد با فرهنگ غرب و فرهنگ ایران بخوبی آشنا بودند و آثار جذابی ساختند.

این هنرمند با اشاره به آغاز جریان نمایشنامه‌نویسی از 40 سال پیش تاکنون گفت: بنیاد کار ما بر متن یعنی فیلمنامه استوار است و این مساله از نمایشنامه منبعث می‌شود متاسفانه ما پیش‌تر در ایران نمایشنامه‌نویسی نداشتیم. در آن زمان تئاتر سنتی داشتیم که ساختار دراماتیک نداشت و با آن چیزی که در دنیا به عنوان تئاتر مدرن می‌شناختند، متفاوت بود. درواقع بنیاد سینمای ایران از جریان نمایشنامه‌نویسی در دهه ۴۰ آغاز شد و این جریان روی فیلمنامه‌های سینمای ایران تاثیر زیادی گذاشت.

وی خاطرنشان کرد:  درست است تئاتر و سینما دنیای متفاوتی دارند اما موضوع شخصیت‌پردازی، جدل در نمایش و... از جمله موارد مشترک است. مثلا نمایشنامه «مـــــرگ یزدگرد» بهرام بیضایی در همه سطوح زیباست و یک اثر شاهکار است. ما در آن زمان اصلا کلاس نمایشنامه‌نویسی و کتاب تئاتر و نمایشنامه‌نویسی نداشتیم. آدم‌هایی هم که در سینما فعالیت داشتند افرادی تحصیلکرده بودند مانند ابراهیم گلستان، داریوش مهرجویی و... .

این هنرمند پیشکسوت بیان داشت: ما فیلم گاو را به صورت یک تله‌تئاتر در تلویزیون آن دوره نمایش دادیم اما آقای مهرجویی برای این فیلم سناریو نوشتند. من خیلی چیزها از آقای مهرجویی یاد گرفتم، از جمله اینکه جلوی دوربین باید چه کارهایی بکنم.

علی نصیریان با اشاره به دستاوردهای سینمای ایران پس از انقلاب گفت: سینمای جدید پس از انقلاب بسیار پیشرفت کرد و نیروهای بااستعداد جوان در بازیگری، کارگردانی و فیلمنامه‌نویسی پای کار آمدند. من آخرین نفری هستم که از آن دوره مانده‌ام و اکنون هم دیگر توان کار ندارم اما کار جوانان امروزی را که تماشا می‌کنم، لذت می‌برم.

وی ادامه داد: من نمایش 300 را در کاخ سعدآباد تماشا کردم و از ایفای نقش فردوسی توسط نوید محمدزاده شگفت‌زده شدم. همه می‌دانیم کارگردانی مانند اصغر فرهادی اسکار دریافت کرد و این افتخار کمی برای سینمای ما نیست. همچنین بازیگران زن بسیار خوبی پس از انقلاب رشد کردند. سینمای ما پس از انقلاب سینمای سربلندی است.

نصیریان خاطرنشان کرد:  هنر مانند چشمه می‌جوشد و فوران می‌کند مثل شعر، معماری، نگارگری و... . هنرهای جدید آرام‌بخش روح و جان و نیاز فرهنگی مردم هستند و این هنرها باید تقویت و بسترسازی شوند. نصیریان در پایان بیان کرد: در دوره‌های مختلف تلاش‌های بسیاری کردیم و اکنون بچه‌های تئاتر کارهای خوبی روی صحنه می‌برند. من نمایش‌های رستم و سهراب زیادی تماشا کرده‌ام اما بهترین نقش رستمی که دیدم امیر آقایی در نمایش نبرد رستم و سهراب ایفا کرده است. همین آقای زرین‌دست که امشب در جمع ما حضور دارد می‌دانید در فیلمبرداری سینمای ایران چه کارها و خلاقیت‌ها انجام داده است؟ من بسیار به تئاتر و سینمای ایران افتخار می‌کنم. در ادامه این مراسم با حضور علی نصیریان، احترام برومند، گلنوش انتظامی، نظام‌الدین کیایی و گوهر خیراندیش از نخستین کتاب تاریخ شفاهی موزه سینما به نام پژواک سینما رونمایی شد.