وحید خانه‌ساز: پرویز مشکاتیان را باید یکی از مهم‌ترین هنرمندان عرصه موسیقی ایرانی دانست. او در طول عمر حرفه‌ای خود در همکاری با کانون چاوش و خواننده‌ای چون محمدرضا شجریان توانست بهترین آثار دستگاهی ایرانی را خلق کند. فردا  30 شهریور سالگرد درگذشت پرویز مشکاتیان است. مشکاتیان را یکی از مفاخر موسیقی کشور به حساب می‌آورند و براستی که درست است. با نگاهی به کارنامه او و شیوه بدیع نوازندگی‌اش براحتی می‌توان پذیرفت زنده‌یاد مشکاتیان یکی از مهم‌ترین و موثرترین نوازندگان و آهنگسازان تاریخ معاصر کشور است.  او به سال ۱۳۴۴ در شهر نیشابور زاده شد. پدرش «حسن مشکاتیان» استاد سنتور بود و ویلون و سه‌تار می‌نواخت و همین اتفاق تعیین‌کننده مسیر پرویز بود. 

این هنرمند که گام موثری در سنتورنوازی مدرن و امروزی برداشت، تحصیلات مقدماتی‌ را در نیشابور فراگرفت و نزد پدر موسیقی آموخت و تمرین کرد. او سال ۱۳۵۳ وارد دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران شد و نزد نورعلی‌خان برومند و داریوش صفوت به یادگیری ردیف میرزا عبدالله و دیگر مقولات پرداخت.

یکی از ویژگی‌های مشکاتیان اشرافش بر مقوله ردیف بود. او این بخش مهم از موسیقی و دیگر مبانی را نزد استادانی چون محمدتقی مسعودیه، مهدی برکشلی، عبدالله دوامی، سعید هرمزی و یوسف فروتن فراگرفت. در ادامه به مرکز حفظ و اشاعه موسیقی رفت و سنتورنوازی را به طور جدی دنبال کرد. او با نگاه متفاوت و به کارگیری شیوه‌های بدیع، مهارت ویژه‌ای در نواختن این ساز سخت به دست آورد. شیوه و سرعت مضراب زدن مشکاتیان تغییری فاحش در نوع نوازندگی سنتور ایجاد کرد. اما فعالیت‌های این نوازنده محدود به سنتورنوازی نبود. او را باید یکی از آهنگسازان مهمی دانست که برای محمدرضا شجریان آثاری بدیع را ساخت و نواخت. 

مشکاتیان طی فعالیت و همکاری‌های جدی با اهالی موسیقی در سال ۱۳۵۶ گروه موثر «عارف» را تشکیل داد. 

او از سال ۱۳۵۶ همکاری با رادیو را زیر نظر هوشنگ ابتهاج آغاز کرد اما پس از واقعه خونین ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ از رادیو استعفا کرد و موسسه «چاووش» را با همکاری هنرمندان گروه «عارف» و «شیدا» تشکیل داد. او از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۷ و بعدتر اوایل دهه ۷۰ با محمدرضا شجریان همکاری داشت که نتیجه این همکاری، آلبوم‌های ماندگاری چون «بیداد»، «آستان جانان»، «سر عشق»، «نوا»، «دستان»، «گنبد مینا»، «دود عود»، «جان عشاق» و «قاصدک» بود. پرویز مشکاتیان علاوه بر همکاری با هنرمندانی چون حسین علیزاده و زنده‌یاد استاد محمدرضا لطفی، پس از قطع همکاری با محمدرضا شجریان با خوانندگان دیگری چون علی جهاندار، ایرج بسطامی، علیرضا افتخاری، حمیدرضا نوربخش، علی رستمیان و شهرام ناظری همکاری کرد. 

موضوع دیگری که کار مشکاتیان را از دیگر هم‌نسلانش متمایز می‌کرد، شیوه آهنگسازی و توجهش به مرکب‌نوازی یا همان مدلاسیون بود. مهم‌ترین وسواس مشکاتیان علاوه بر موارد تخصصی نوازندگی و آهنگسازی، توجه جدی به مقوله کلام و شعر بود. او مانند دوست قدیمی‌ و پدر همسرش محمدرضا شجریان، شعر و کلام را یکی از مهم‌ترین ارکان موسیقی باکلام دستگاهی می‌دانست. در میان قطعات متعددی که توسط مشکاتیان ساخته و نواخته شده، چهارمضراب‌هایش بیش از بقیه مورد اقبال قرار گرفته است. هنوز هم برخی آهنگسازان بر اساس چهارمضراب‌های مشکاتیان به ساخت اثر می‌پردازند.  اهمیت زنده‌یاد مشکاتیان تا آنجاست که بهرام بیضایی، درام‌نویس و کارگردان تئاتر و سینما برای او قطعه‌‌ای نوشته است که به این قرار است: «خروشی خاست وه وه وای در وای / که قانون فلک بگسست ناگاه! / مگر ساز جهان از کوک اُفتاد / که سوگ تار و دف برخاست تا ماه! / فغان بر شد ز هر سو شور در شور/ که ‌سازی را شکسته قهر تقدیر! / نوایی رخ نهان کرده‌ست در خاک / چه دانی جز که قهر از این به تعبیر! / غریو آمد ز گیتی مرگ در مرگ / که خنیاگر ره خون روان بست! / چو خنده دید رفته از لب ساز / نه ساز - آری - که جانِ خویش بشکست! / برآمد مویه از چنتار چنگی / که زخم دل به زخمه باز کردم! / چو یادت را به مضراب دوتایی / به گوش این جهان آواز کردم».  اما در میان آثار مشکاتیان در همکاری با هنرمندان دیگر، آثار او با صدای شجریان از ارزش ویژه‌ای برخوردارند. متاسفانه این ۲ هنرمند از جایی به بعد با هم قطع همکاری کردند. این اتفاق بیش از همه مخاطبانی را آزار داد که به شنیدن آثار فاخر ایرانی در دنیای پرزرق و برق امروز عادت کرده بودند. شاید اگر مشکاتیان و شجریان به همکاری با یکدیگر ادامه می‌دادند، اتفاقات بهتری برای موسیقی دستگاهی ایران با نگاهی نوآورانه رخ می‌داد. پرویز مشکاتیان 30 شهریور ۱۳۸۸ در ۵۴ سالگی چهره در نقاب خاک کشید.

حال آنچه از مشکاتیان باقی مانده، علاوه بر آلبوم‌هایش خانه‌ای است که پس از حواشی بسیار در شهر نیشابور به نام او ثبت ملی شده است. سال 1399 پس از انتشار خبر تخریب خانه پدری زنده‌یاد پرویز مشکاتیان (موسیقیدان ایرانی) در شهر نیشابور که به ثبت ملی هم رسیده بود، خانه موسیقی ایران نسبت به این اقدام غیرفرهنگی اعتراض کرد.

 

***

 

استاد نوگرای موسیقی