گروه اجتماعی: چند روز است فصل پاییز از راه رسیده؛ فصلی که افت دمای هوا و تراکم جمعیت در محیط‌های بسته چون مدارس، مهدهای‌کودک‌، حمل‌و‌نقل عمومی، مراکز دانشگاهی و... زمینه‌ساز رشد و انتقال ویروس‌ها می‌شود. در این میان کودکان گروه‌های آسیب‌پذیری هستند که به دلیل ضعف سیستم ایمنی در مقابل ویروس‌ها تاب و توان چندانی ندارند، بنابراین اگر نسبت به رعایت پروتکل‌های بهداشتی و تزریق واکسن آنفلوآنزا بی‌توجهی شود، این کودکان می‌توانند انتقال‌دهنده ویروس‌ها شوند و اعضای خانواده را درگیر سرماخوردگی، آنفلوآنزا و... کنند. هر سال با خنک شدن هوا و ورود به ماه مهر، کارشناسان حوزه بهداشت تاکید می‌کنند افرادی که ضعف سیستم ایمنی دارند یا از بیماری‌‌های مزمن رنج می‌برند، همچنین کودکان، سالخوردگان و زنان باردار و افرادی که سابقه عمل‌های جراحی قلب دارند، بهتر است واکسن آنفلوآنزا را در نیمه نخست ماه مهر تزریق کنند، چرا که این روزها زمان طلایی برای اثر‌گذاری این واکسن در مقابل ویروس‌هاست. تزریق واکسن آنفلوآنزا برای عموم ضرورتی ندارد ولی افراد مورد اشاره چون در معرض بیماری قرار دارند، چنانچه اقدام به تزریق این نوع واکسن کنند، خود را در مقابل ویروس‌ها تا حد قابل توجهی واکسینه می‌کنند. طبق آمار سازمان جهانی بهداشت (WHO)، تزریق واکسن آنفلوآنزا می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را تا ۶۰ درصد کاهش دهد. دکتر شروین شکوهی، فلوشیپ بیماری‌های عفونی در بیماران مبتلا به نقص ایمنی و پیوند در گفت‌وگو با «وطن امروز» گفت: با ورود به فصل پاییز ویروس‌ها معمولا فعال می‌شوند، حال از آنجا که اغلب مردم در این فصل به دلیل کاهش دمای هوا در محیط‌های سربسته ماندگاری زیادی دارند، بنابراین خودمراقبتی با رعایت اصول بهداشتی، در کنار تزریق واکسن آنفلوآنزا برای افراد‌ دارای نقص ایمنی و کودکان توصیه می‌شود. رئیس بخش عفونی بیمارستان لقمان حکیم با بیان اینکه زمان طلایی تزریق واکسن آنفلوآنزا اواخر شهریور تا نیمه نخست مهر است، افزود: با توجه به بازگشت زائران اربعین در ماه‌های گذشته و چرخش ضعیف آنفلوآنزا طی این روزها در کشور، کودکان بالای 6 ماه تا 8 سال و افراد بالای 60 سال همچنین افراد ناتوان و دارای بیماری زمینه‌ای بهتر است نسبت به تزریق این واکسن حتی در اواسط آبان نیز اقدام کنند، هر چند تاثیر‌گذاری مفید آن می‌تواند در 15 روز نخست مهر باشد. شکوهی تاکید کرد: رعایت پروتکل‌های بهداشتی، شستن مکرر دست‌ها و استفاده از ماسک در اماکن عمومی بی‌تردید مانع از ابتلای فرد به ویروس‌ها می‌شود که باید مد نظر قرار گیرد.

* پاییز اوج بیماری‌های ویروسی

با آغاز فصل پاییز، شرایط جوی در بسیاری از مناطق ایران به‌‌سرعت تغییر می‌کند؛ هوای سردتر و مرطوب‌تر، کاهش میزان تابش آفتاب و افزایش زمان حضور افراد در محیط‌های بسته، زمینه‌ساز رشد و انتقال ویروس‌ها می‌شود. 

در این باره متخصص بیماری‌های داخلی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی با اشاره به اینکه با آغاز سال تحصیلی در ایران، بویژه در فصل پاییز، شاهد افزایش موارد ابتلا به بیماری‌های عفونی و ویروسی، خصوصا در میان کودکان و نوجوانان هستیم، اظهار کرد: این موضوع به عوامل مختلفی از جمله تغییرات فصلی، شرایط محیطی مدارس و سیستم ایمنی بدن مرتبط می‌شود. سهیلا حسن‌زاده به ارتباط شرایط محیطی و فصلی با افزایش شیوع بیماری‌های ویروسی اشاره کرد و افزود: با آغاز فصل پاییز، شرایط جوی در بسیاری از مناطق ایران به‌‌سرعت تغییر می‌کند؛ هوای سردتر و مرطوب‌تر، کاهش میزان تابش آفتاب و افزایش زمان حضور افراد در محیط‌های بسته، زمینه‌ساز رشد و انتقال ویروس‌ها می‌شود. به گفته این متخصص، در برخی مدارس و مهدکودک‌ها که تهویه کافی وجود ندارد، این امر منجر به تجمع ویروس‌ها و شیوع آنها می‌شود به شکلی که بسیاری از ویروس‌ها مانند آنفلوآنزا و ویروس سین‌سیشیال تنفسی (RSV)، در هوای سرد پاییز و زمستان به دلیل کاهش رطوبت داخلی سیستم‌های گرمایشی فعال‌تر شده و توانایی زنده ماندن در سطوح و هوا افزایش می‌یابد. 

حسن‌زاده ادامه داد: کودکان گروه‌های آسیب‌پذیر در برابر بیماری‌های ویروسی هستند، زیرا سیستم ایمنی آنها هنوز در حال رشد و تکامل است. تحقیقات اخیر نشان می‌دهد فصل پاییز به دلیل تغییرات ناگهانی دما و افزایش استرس‌های فصلی، بر سیستم ایمنی بدن تأثیرگذار است و این مساله باعث می‌شود ویروس‌ها راحت‌تر به بدن کودکان حمله کنند. وی به مطالعاتی که سال ۲۰۲۲ در مجله Pediatrics منتشر شد اشاره کرد و افزود: این مطالعات نشان داده طی ماه‌های مهر و آبان، شیوع عفونت‌های ویروسی تنفسی مانندRSV و آنفلوآنزا تا ۳۰ درصد افزایش می‌یابد، همچنین تحقیقات وزارت بهداشت ایران در سال ۱۴۰۱ تایید می‌کند که تعداد بستری‌های مرتبط با عفونت‌های ویروسی تنفسی در کودکان زیر 5 سال طی ماه‌های پاییز افزایش چشمگیری دارد. عضو هیات علمی دانشگاه خاطرنشان کرد: مدارس و محیط‌های آموزشی به دلیل تراکم جمعیتی بالا و تماس نزدیک دانش‌آموزان، مکان‌های پرخطری برای انتقال ویروس‌ها هستند، بسیاری از ویروس‌ها از طریق قطرات ریز تنفسی منتشر می‌شوند و با توجه به اینکه کودکان اغلب کمتر به پروتکل‌های بهداشتی پایبند هستند، ریسک انتقال ویروس‌ها افزایش می‌یابد. حسن‌زاده به راه‌های انتقال ویروس‌ها اشاره کرد و افزود: تماس مستقیم با سطوح آلوده از مهم‌ترین عوامل ابتلا به ویروس‌های تنفسی است، به همین دلیل ضدعفونی مرتب سطوح و آموزش دانش‌آموزان درباره بهداشت فردی از اهمیت بالایی برخوردار است. 

وی با بیان اینکه پیشگیری کلید کنترل شیوع بیماری‌هاست، اظهار کرد: پیشگیری از ابتلا به بیماری‌های ویروسی نیازمند اقدامات چندجانبه است که واکسیناسیون یکی از موثرترین روش‌های آن است. 

این متخصص توضیح داد: واکسن آنفلوآنزا بویژه برای کودکان، سالمندان و افراد دارای بیماری‌های مزمن توصیه می‌شود. حسن‌زاده با بیان اینکه در کنار واکسیناسیون، شست‌وشوی دست‌ها، استفاده از ماسک در محیط‌های شلوغ و تهویه مناسب کلاس‌های درس از جمله راهکارهای موثر برای جلوگیری از شیوع بیماری‌هاست، اضافه کرد: مطالعات متعدد نشان داده رعایت بهداشت فردی، بویژه در فصول سرد سال، می‌تواند تا ۴۰ درصد از انتقال ویروس‌های شایع جلوگیری کند. 

وی اضافه کرد: نتایج تحقیقات سال ۲۰۲۱ در مجله Journal of Infectious Diseases نیز گویای این است که استفاده از ماسک در مدارس و فضاهای بسته منجر به کاهش ۵۰ درصد موارد ابتلا به عفونت‌های تنفسی شده است. به گفته حسن‌زاده، یکی از نکات مهم در کنترل بیماری‌های ویروسی، تشخیص زودهنگام و مداخلات مناسب است؛ علائمی مانند تب بالا، سرفه‌های شدید، تنگی نفس و دردهای عضلانی نیازمند توجه فوری هستند. 

حسن‌زاده افزود: مطالعه‌ای که سال ۲۰۲۲ در بیمارستان‌های تهران انجام شد، نشان داد ابتلا به RSV در میان کودکان در ماه‌های مهر و آبان به اوج خود می‌رسد. وی با بیان اینکه پیشگیری و آموزش نقش حیاتی در کنترل شیوع بیماری‌های ویروسی دارند، تاکید کرد: واکسیناسیون، رعایت بهداشت فردی و مراجعه به‌‌موقع به پزشک می‌تواند به ‌طور چشمگیری از شدت شیوع بیماری‌ها بکاهد، ضمن اینکه همکاری بین مدارس، والدین و کادر درمان در این زمینه بسیار مهم است تا کودکان در محیطی امن و سالم به تحصیل خود ادامه دهند.