در حالی روز به روز بر تعداد سگ‌های ولگرد افزوده می‌شود که این پدیده نگرانی‌هایی را برای مردم و مسؤولان حوزه بهداشت ایجاد کرده است، چرا که آمارها حکایت از فوت 18 نفر در کشور بر اثر گازگرفتگی‌ سگ‌ طی سال گذشته دارد. این روزها با بازگشایی مدارس این موضوع ترس را به دل دانش‌آموزان و والدین انداخته است که مبادا مورد حمله سگ‌های ولگرد در معابر و محلات، بویژه در مناطق حومه‌ای و خلوت قرار بگیرند. در این میان نهادهای دست‌اندرکار بویژه شهرداری‌ها و دهیاری‌ها نیز اقدام قابل توجهی را برای ساماندهی این سگ‌ها که اکنون تهدید‌کننده سلامت مردم هستند انجام نمی‌دهند. 

افزایش جمعیت سگ‌های ولگرد این روزها به یک معضل جدی اجتماعی و بهداشتی بویژه در حاشیه شهرها تبدیل شده است. طبق گزارش‌های موجود تنها در ۳ ماه نخست امسال 5 نفر از شهروندان کشورمان بر اثر ابتلا به هاری جان خود را از دست داده‌اند که ۲ نفر از آنها کودک بودند. نگاهی به قوانین موجود در کشور نشان می‌دهد در زمینه کنترل و ساماندهی جمعیت سگ‌های بدون صاحب قانون خاصی وجود ندارد. تنها بند قانونی‌ای‌ که درباره موضوع ساماندهی سگ‌ها در قوانین کشور به آن برمی‌خوریم، بند 15 ماده 55 قانون شهرداری‌هاست که در آن، وظایف شهرداری‌ها در کنترل جمعیت سگ‌های بدون صاحب، آن هم به‌طور غیرمستقیم مشخص شده است: «جلوگیری از شیوع امراض ساریه انسانی و حیوانی و اعلام اینگونه بیماری‌ها به وزارت بهداری و دامپزشکی و شهرداری‌های مجاور هنگام بروز آنها و دور نگاه داشتن بیماران مبتلا به امراض ساریه و معالجه و دفع حیواناتی که مبتلا به امراض ساریه بوده یا در شهر بلاصاحب و مضر ‌هستند». با وجود این سالانه شاهد انتشار خبرهای بسیار زیادی از حمله سگ‌های هار و بدون صاحب به شهروندان از جمله کودکان هستیم. از سوی دیگر یکی از معضلاتی که کشور به طور جدی در سال‌های اخیر با آن مواجه شده، موضوع نگهداری از سگ‌ها توسط برخی خانواده‌هاست، در حالی که این خانواده‌ها نه با مسائل بهداشتی مربوط به نگهداری سگ‌ها آشنایی کافی دارند و نه حقوق سایر شهروندان را هنگام سگ‌گردانی رعایت می‌کنند و نکته مهم و البته نگران‌کننده این است که بر اساس اعلام وزارت بهداشت، 70 درصد موارد سگ‌گزیدگی در ایران از سوی سگ‌های صاحب‌دار است! نگرانی از حضور سگ‌های باصاحب و بلاصاحب در سطح شهرها تنها معطوف به انتقال بیماری هاری نیست و آلوده ‌شدن سطح شهرها به مدفوع سگ‌ها می‌تواند خطر انتقال ده‌ها ویروس‌، انگل‌، باکتری و بیماری را ایجاد کند. از طرفی آمار حیوان‌گزیدگی سال به سال در کشور در حال افزایش قابل توجهی است به طوری که در سال 1401 تعداد موارد حیوان‌گزیدگی 320 هزار مورد بوده و در سال 1402 این آمار به 370 هزار مورد رسیده است. با توجه به افزایش 50 هزار موردی آمار حیوان‌گزیدگی در کشور که بیش از 80 درصد آنها را سگ‌گزیدگی تشکیل می‌دهد، می‌توان نتیجه گرفت نهادهای ذی‌ربط در حوزه ساماندهی سگ‌های بدون صاحب و حتی صاحب‌دار و قانونگذاری در این باره، اقدام مناسبی انجام نداده‌اند، زیرا در صورت انجام مداخلات موثر، انتظار می‌رفت آمار حیوان‌گزیدگی نزولی می‌شود نه صعودی!

در این ارتباط رئیس اداره بیماری‌های زئونوز (بیماری‌های مشترک میان حیوان و انسان) وزارت بهداشت ضمن اشاره به چالش سگ‌های ولگرد جهت کنترل بیماری هاری، در عین حال از ۱۰ مورد ابتلا به هاری در سال جاری خبر داد. محمدرضا شیرزادی با بیان اینکه «هاری» یک بیماری ویروسی است، اظهار کرد: هاری از حیوانات گوشتخوار به سایر حیوانات بویژه انسان‌ها منتقل می‌شود. برخی کشورها توانسته‌اند با راهکارهایی مانند «واکسیناسیون حیوانات وحش» و «کنترل بیماری در میان حیوانات اهلی» بیماری هاری را کنترل کنند. اگرچه موارد ابتلای انسانی به هاری در کشور اندک است اما به دلیل موقعیت جغرافیایی کشور نتوانسته‌ایم این بیماری را حذف‌ کنیم.  وی درباره میزان ابتلا به هاری در کشور توضیح داد: ۱۸ مورد ابتلا به هاری طی سال گذشته ثبت‌ شده که تمام این افراد جان خود را از دست داده‌اند. همچنین از ابتدای سال جاری تا امروز ۱۰ نفر به هاری مبتلا شده‌اند. سگ‌های ولگرد جزو چالش‌های کشور در زمینه کنترل هاری به حساب می‌آیند، چرا که واکسن هاری باید سالانه برای حیوان تمدید شود و بر همین اساس هم سگ‌ها بیشترین انتقال هاری از حیوانات به انسان‌ها را ثبت‌ کرده‌اند. رئیس اداره بیماری‌های زئونوز وزارت بهداشت با بیان اینکه آموزش در ارتباط با بیماری هاری حائز اهمیت است، خاطرنشان کرد: آموزش‌های لازم باید در اختیار جامعه قرار گیرد، به نحوی که فرد چگونه رفتار کند که مورد گزش قرار نگیرد. نکته مهم و اساسی این است که اگر انسان‌ها مورد گزش حیوانی قرار گرفتند، باید به مراکز درمانی مراجعه‌ کنند. بیش از ۷۰۰ مرکز پیشگیری از هاری در کشور وجود دارد و تمام این مراکز به صورت ۲۴ ساعته ارائه خدمت می‌کنند. خدمات شست‌وشو، تزریق واکسن و سرم گران است اما مراکز پیشگیری از هاری این خدمات را به صورت رایگان انجام می‌دهند. اگر چه مراکز پیشگیری از هاری نسبت به ارائه خدمات خدمات شست‌وشوی زخم، تزریق واکسن و سرم اقدام می‌کنند اما آموزش جامعه به منظور پیشگیری از هاری، مهم‌ترین مولفه برای کنترل و حذف این بیماری است. شیرزادی ادامه داد: حمایت سایر ارگان‌ها مانند سازمان محیط زیست، شهرداری‌ها و سازمان دامپزشکی به منظور انجام اموری مانند «اقدامات کنترلی در حیات‌وحش»، «حمایت از سگ‌های صاحب‌دار» و «کنترل سگ‌های بلاصاحب» می‌تواند به کنترل بیماری هاری کمک‌ کند.  وی درباره جامعه آماری حیوان‌گزیدگی در کشور گفت: سگ‌گزیدگی حدود ۸۰ درصد موارد ابتلای هاری و حیوان‌گزیدگی را شامل‌ می‌شود؛ پس از سگ‌گزیدگی، گربه‌گزیدگی با ۱۵ درصد در جایگاه دوم قرارداد و ۵ درصد باقیمانده مربوط به سایر حیوانات می‌شود. اگرچه حیوانات گوشتخوار و حتی گاو و گوسفند می‌توانند هاری را به انسان‌ها منتقل‌کنند اما عمده موارد ابتلای انسانی به هاری به دلیل سگ‌گزیدگی است.  وی افزود: متاسفانه موارد ابتلا به هاری در تمام نقاط کشور گزارش می‌شود و این موضوع به دلیل رعایت‌ نکردن موارد ایمنی است و اینکه افراد به مراکز بهداشتی مراجعه نمی‌کنند. وی با بیان اینکه فقط گزش حیوان سبب انتقال هاری نمی‌شود بلکه خراشیدگی نیز می‌تواند این بیماری را به انسان منتقل‌ کند، تصریح‌ کرد: از ابتدای سال تا امروز حدود ۱۸۰ هزار مورد به دلیل حیوان‌گزیدگی به مراکز پیشگیری از هاری مراجعه‌ کرده‌اند که اقدامات تزریق واکسن و سرم و شست‌وشو برای آنها انجام شده است

***