سیدجواد میری، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی: اجازه دهید بی‌مقدمه وارد بحث موجز خود در این مجال شوم. رخدادها و رویدادهای اخیر هر اهل نظری را به فکر وا می‌دارد و این پرسش را مطرح می‌کند که «ما» در وسط چه معرکه‌ای هستیم؟ 

اگر مختصات معرکه‌ای که در آن قرار گرفته‌ایم را درست و دقیق و عمیق نشناسیم، حوادث بر سر ما آوار خواهند شد. شکست‌ها و شهادت‌ها و ... از منظر عاطفی قلب‌ها را جریحه‌دار می‌کنند اما - و اما - ذهن‌های پرسشگر را به سوی جذور و اسباب و علل و دلایل... سوق می‌دهند. 

معرکه‌ای که در آن هستیم دارای چه مختصاتی هست؟ برای فهم و درک این معرکه‌ای که در آن قرار گرفته‌ایم چه سنخ از «عقلانیت» مورد نیاز است؟ آیا صرف شجاعت و اخلاص و ایمان و شهادت‌طلبی و پشتکار می‌تواند ما را از این معرکه رهایی بخشد؟ آنچه مقابل خود تعریف کرده‌ایم دارای چه مختصاتی است؟ نسبت ما با مختصات جدید چیست؟ در هنگامه افتادن‌هاست که باید چارچوب‌ها را «بازبینی» و «بازخوانی» کرد. من بارها و بارها گفته‌ام استراتژی مداوم قدرت‌های استعماری تبدیل منطقه به «حلبی‌آباد» جهان بوده است و این نقشه راه به دقت توسط لستر سی. ثرو1 سال ۱۹۹۲ در کتاب «رویارویی بزرگ»2 تبیین  شده بود. 

حال پرسش اینجاست که غیر از رویکردهای نظامی و امنیتی، بدیل «ما» برای منطقه چیست؟‌ تا وقتی این پرسش سترگ در همه جوانب آن مورد تامل جدی و بی‌پرده قرار نگیرد، ما شاهد آوار شدن حوادث سهمگین خواهیم بود. 

اما سوال این است که آیا ما «امکان» بازاندیشی در باب مسائل بنیادین را داریم یا خیر؟ این پرسش را در ساحت سیاست روز نمی‌توان مطرح و دنبال کرد، بل باید ماوای دیگری را جست‌وجو کرد تا در آن ماوا دست به تفکر زد، زیرا «تفکر» در میانه هیاهوهای زنده‌باد و مرده‌باد امکان زایش و رویش ندارد. 

بازاندیشی به چه معناست؟ آیا بازاندیشی مترادف «برگشت» به اصول و مبانی در گذشته است یا نسبتی با «بازگشت» دارد؟ به نظرم ما کماکان در استنباط‌های ماضی درمانده‌ایم و امکان اجتهاد در مبانی را برای خود خلق نکرده‌ایم. اگر این امکان به یک واقعیت نهادی در ذهن و زبان و جامعه «ما» تبدیل نشود یقینا توفان حوادث ما را با خود خواهد برد ولی اگر «شهامت تفکر» یک امکان در میان امکان‌های بیشماری که بر ما آوار شده است مدنظر قرار گیرد آنگاه «اهل نظر» از کرسی‌های آخر به پیش خواهند آمد و راه‌حل و نقشه راهی برای‌مان ترسیم خواهد شد. 

«زمان تذکر» فرا رسیده است اما هر نفسی قابلیت یادآوری ندارد، بل تذکر با تفکر و اهل تفکر ممکن خواهد شد. به زبان قرآن: إِنَّمَا یَتَذَکَّرُ أُولُوا الْأَلْبَابِ. یادمان باشد که صاحبدلان اهل بازبینی در باب مسائل بنیادین هستند.

__________________________

پی‌نوشت:

۱- Lester C. Thurow

۲- Head to Head