نرگس رشید*: خانواده‌ها و محیط خانواده، مهم‌ترین نقش را در پیشگیری از اعتیاد فرزندان دارند، چرا که والدین، مؤثرترین فرد یا افراد در زندگی فرزندان خود هستند و از ابتدای زندگی به آنها دسترسی دارند. در واقع والدین، مهم‌ترین الگوی رفتاری برای فرزندان خود هستند و همین امر بهترین زمان برای پیشگیری اولیه از مصرف مواد در سال‌های زندگی فردی در خانواده یعنی کودکی و نوجوانی است. تحقیقات نشان داده است پیشگیری از طریق خانواده، باعث به تعویق افتادن نخستین مصرف سیگار یا هر ماده دیگری می‌شود، به عبارت دیگر، اگر خانواده‌ها بتوانند فرزندان‌شان را بدون تجربه به مواد، به ۱۸ سالگی برسانند، شانس ایجاد مشکلات جدی سوءمصرف مواد و اعتیاد در سال‌های بعد زندگی او کاهش می‌یابد. یکی از نکات ضروری که باید خانواده‌ها برای سالم نگه داشتن فرزندان خود در بحث اعتیاد به آن توجه جدی داشته باشند، حفظ استحکام، ثبات خانواده، مهارت‌های اساسی و ارتباط مناسب با فرزندان است که متأسفانه در برخی خانواده‌ها به دلایل مختلف از جمله ساعت طولانی کاری یک یا هر دو والدین، این نکات مغفول می‌ماند و همین امر سبب می‌شود فرزندان آنها با بحران اجتماعی روبه‌رو شوند. یکی از جنبه‌های مهم عملکرد خانواده، بعد ارتباطی آن است، به ‌طوری که ارتباط موثر بین اعضای خانواده موجب رشد احساسات و ارتقای آن می‌شود. بدون ارتباط موثر نمی‌توان خانواده را سالم قلمداد کرد. این روابط مؤثر موجب پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی می‌شوند، در حالی که کمبود عاطفی باعث آسیب‌های اجتماعی می‌شود. علاوه بر این، عملکرد خانواده باید دارای کارکردهای مثبت تربیت فرزندان، تامین نیازهای اعضای خانواده، جامعه‌پذیری فرزندان، تکوین شخصیت کودکان، تامین آرامش و تعادل و تامین محلی برای ابراز دوستی و محبت باشد که فرزندان به سوی رفتارهای ضداجتماعی نروند، زیرا اگر فرزندان به این نتیجه برسند که خانواده، مدرسه و دوستان به او بی‌توجه هستند، ممکن است واکنش‌های پرخاشگرانه از خود نشان دهند یا به جامعه بدبین شده و دست به رفتارهای ضداجتماعی بزنند. در نتیجه خانواده، نقش مهمی در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی از قبیل اعتیاد، بزهکاری، خودکشی و... دارد. در مجموع، خانواده با توجه به تغییر جوامع، دارای منزلت بالایی است و همچنین نقش پررنگی در پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دارد. نتایج مطالعات مختلف نشان داد همبستگی مثبتی بین رفتار والدین و گرایش فرد به اعتیاد وجود دارد و نوجوانان و جوانان به‌شدت تحت تأثیر رفتار والدین خود قرار دارند. این تحقیقات نشانگر آن است که جوانان در خانواده‌هایی که رفتار والدین با فرزندان‌شان همراه با بی‌توجهی، بی‌محبتی و خشونت‌آمیز بوده و روابط عاطفی بین آنها وجود نداشته است، خواستار جبران این کمبودها با دوستان خود یا هر چیز دیگر هستند، بنابراین نبود ارتباطات عاطفی و سالم خانوادگی از عوامل موثر در گرایش فرد به انحرافاتی از جمله اعتیاد است. با تقویت ارتباطات خانوادگی می‌توان از میزان گرایش نوجوانان و جوانان به اعتیاد کاست. قطعا در این راستا باید والدین تلاش کنند در طول روز، ساعت‌هایی برای گفت‌وگو با فرزندان خود در محیط خانواده اختصاص دهند و ذکر این نکته بسیار لازم است که والدین نباید فراموش کنند هدف از هر فعالیت شغلی، فراهم کردن یک زندگی موفق فردی و خانوادگی است و نباید آرامش و روابط صمیمی بین اعضای خانواده فدای کار شود.

با توجه به اینکه گرایش به اعتیاد، با اختلالات درون خانواده ارتباط تنگاتنگ دارد، پیشنهاد می‌شود افراد جامعه بویژه خانواده‌ها از شکل و اسامی رایج مواد مخدر، نحوه و علائم مصرف و نیز پیامدهای مصرف موادمخدر آگاه و مطلع شوند و از آموزش‌های لازم درباره تأثیر شرایط خانواده در عملکرد فرزندان بهره ببرند. همچنین باید نحوه‌ پاسخ‌دهی به سوالات فرزندان خود را درباره این نوع مواد بدانند. همچنین درباره صفات شخصیتی که کودکان را مستعد سوءمصرف مواد می‌کند و چگونگی برخورد با این صفات، اطلاعات لازم را کسب می‌کنند.

کارشناس رسانه در ستاد مبارزه با مواد مخدر *