مالیات از زمان پیدایش نخستین حکومت‌ها و سازمان‌های مدیریت اجتماعی وجود داشته است. با وجود تغییرات در نوع، مقدار و نحوه وصول مالیات، اصل آن همواره ثابت مانده است.

* نقش نظام مالیاتی در اقتصاد کشور

نظام مالیاتی در اقتصاد هر کشور جایگاه ویژه‌ای دارد و متخصصان این حوزه به اهمیت آن واقف هستند. با توجه به نقاط ضعف و کاستی‌های نظام مالیاتی کشور، تحول در این نظام همواره مورد توجه فعالان بخش‌های دولتی و خصوصی بوده است. در اسناد بالادستی و برنامه‌های کشور نیز به ضرورت اجرای این تحول اشاره شده است.

* نقش مالیات در کشورهای پیشرفته

در کشورهای پیشرفته، مالیات نقش مهمی در توسعه اقتصادی دارد. نظام مالیاتی هوشمند به عنوان یکی از مظاهر اقتصادهای پیشرفته شناخته می‌شود. استفاده از سامانه‌های الکترونیکی برای اظهار درآمد مشمول مالیات و وصول هوشمند مالیات بر اساس داده‌های مستند، نقش مهمی در پیشبرد اهداف دولت الکترونیک دارد.

* چالش‌های نظام مالیاتی در کشورهای در حال توسعه

نظام مالیاتی در کشورهای توسعه‌نیافته و در حال توسعه هزینه‌های بالایی را بر جامعه تحمیل می‌کند. کارآیی کم، هزینه وصول بالا، اتلاف وقت مؤدیان و کارکنان و میزان وصولی کم از جمله این مشکلات نظام‌های مالیاتی کشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه است. یکی از راهکارهای اصلاح نظام مالیاتی، پیاده‌سازی نظام یکپارچه مالیاتی هوشمند است.

* پیگیری و استقرار نظام یکپارچه مالیاتی هوشمند

استقرار نظام یکپارچه مالیاتی هوشمند نیازمند زمینه‌ها و پیش‌نیازهای متعددی است که باید در قالب یک مدل جامع و بومی مالیات‌ستانی طراحی و پیاده‌سازی شود. سازمان امور مالیاتی با بهره‌گیری از تجربیات عملی کشورهای پیشرو در زمینه مالیات الکترونیکی، تلاش می‌کند تا مدل بومی نظام مالیات الکترونیک در ایران را با ارائه راهکارهای کاربردی و اساسی پیگیری و اجرا کند.

* * *

* ممیزی و خوداظهاری 2 روش نادرست که باید با هوشمندسازی جایگزین شود

عبدالمجید شیخی، اقتصاددان، درباره بیش‌اظهاری واردکنندگان و کم‌اظهاری صادرکنندگان و مشکلات ناشی از آن در مالیات‌ستانی و در نهایت آثار آن بر اقتصاد ایران به «وطن امروز» اظهار کرد: نظام مالیاتی ما دارای چند نقص بزرگ است که تا زمان برطرف شدن این نقص‌ها، مشکلات ادامه خواهد داشت.

وی افزود: نخستین نقص در روش تشخیص میزان بدهی مالیاتی است که به 2 روش نادرست ممیزی و خوداظهاری انجام می‌شود؛ هر دو روش با تبانی یا کم‌اظهاری منجر به فساد می‌شوند.

شیخی ادامه داد: دومین مساله، گسترش پایه‌های مالیاتی است. سوم، تجدید نظر در پایه‌های مالیاتی قبلی و چهارم، به‌روزرسانی نرخ‌های مالیاتی است. پنجم، اصلاح ضرایب مالیاتی و ششم، در نظر گرفتن مالیات منفی برای حمایت از فعالیت‌های تولید داخلی و کسب‌وکارهای نوپا که در همه این مسائل استفاده از روش‌های نوین و جدید ضروری است. هفتم، نیاز به شفافیت و حذف معافیت‌های مالیاتی بی‌پایه و اساس که منجر به افزایش درآمدهای دولتی می‌شود.

* با جلوگیری از فرار مالیاتی امکان افزایش درآمدهای مالیاتی محقق می‌شود

وی تأکید کرد: برای جلوگیری از فرار مالیاتی، باید جریمه‌های سنگینی برای متخلفان در نظر گرفته شود، همچنین باید برای صادرکنندگان و واردکنندگان انحصاری که قوانین را دور می‌زنند، مجازات‌هایی تعیین شود.

شیخی افزود: برخی صادرکنندگان بزرگ با کم‌اظهاری بخشی از درآمد حاصل از صادرات را در کشور مقصد به ارز دیگری تبدیل کرده و در بازار آزاد به فروش می‌رسانند. تا زمانی که بازار آزاد محلی برای جولان انحصارگران ارز باشد، بازار آزاد در کشوری نظیر ایران بی‌معنا است و در این بازارها تخلف صورت گرفته و با درآمد حاصل از جان و مال مردم بازی می‌شود.

* اقتصاد ما نیاز به یک برنامه جامع اصلاح نظام مالیاتی دارد

این کارشناس اقتصادی در ادامه تأکید کرد: اقتصاد ما نیاز به یک برنامه جامع اصلاح نظام مالیاتی دارد. علاوه بر نظام مالیاتی، نظام گمرکی نیز با مشکلاتی مواجه است که ناشی از فقدان سامانه یکپارچه رصد و کنترل تراکنش‌های مالی است.

شیخی درباره راه‌حل این مشکل گفت: راه‌حل، ایجاد سامانه رصد و پایش تراکنش‌های مالی با تمرکز در بانک مرکزی و طراحی بانک اطلاعاتی برای رصد همه تراکنش‌های مالی است. این بانک اطلاعاتی باید شامل اطلاعات همه مؤدیان مالیاتی باشد تا بتوان کم‌اظهاری و بیش‌اظهاری‌ها را پایش و کنترل کرد.

وی افزود: فرار مالیاتی بزرگ‌ترین مشکل حال‌حاضر کشور است و تا ۱۰ برابر مبلغ مالیات اخذ شده، فرار مالیاتی داریم. بانک مرکزی و وزارت اقتصاد و دارایی در این زمینه مقصر هستند، زیرا قیمت ارز باید مشخص باشد. دستکاری در ارزش پول همان دستکاری در قدرت خرید مردم است و تا زمانی که ارزش پول ملی تثبیت نشود، این وضعیت ادامه خواهد داشت.

* اقدامات مؤثر و چالش‌های پیش رو

با وجود اقدامات بسیار مؤثر و مثبتی که دولت سیزدهم در این زمینه انجام داد، مسیر رسیدن به نقطه مطلوب همچنان پر پیچ و خم است. امید است دولت چهاردهم نیز با بهره‌گیری از تجربیات به دست آمده و استفاده از بازخوردهای موجود، این مسیر را با موفقیت و توان بیشتر طی کند تا در نهایت تعادل به اقتصاد و بودجه در کشور بازگردد.