گروه اقتصادی: کریدور هند – خاورمیانه - اروپا به عنوان ابزاری برای ایالات متحده، کشورهای اروپایی و اسرائیل طراحی شده بود تا از هند و شبه‌جزیره عربستان برای «مقابله با چین» و «انزوای ایران» استفاده کنند. در این میان، برای اسرائیل به عنوان پیشرو در «ماموریت تمدنی» آمریکایی‌ها در منطقه وظیفه ویژه‌ای در نظر گرفته شده بود. این نکته را می‌توان در سخنرانی بنیامین نتانیاهو در هفتادوهشتمین نشست مجمع عمومی سازمان ملل در سپتامبر ۲۰۲۳ مشاهده کرد؛ جایی که او نقشه‌ای از هند، شبه‌جزیره عربستان، مدیترانه و اروپا را با یک خط قرمز متصل کرد که نشان‌دهنده کریدور IMEC پیشنهادی بود. این طرح پیش‌تر در اجلاس G20 در هند مورد توافق قرار گرفته بود.

در حالی که امارات و عربستان در این بازه زمانی از این پروژه استقبال کردند اما واقعیت این است که پل واقعی بین شرق و غرب در مناطق دیگری مانند آسیای مرکزی، آناتولی، عراق و سوریه قرار دارد. کریدور IMEC نه تنها به نفع ایالات متحده و متحدانش طراحی شده بود، بلکه به ‌عنوان ابزاری برای اعمال نفوذ در خاورمیانه نیز در نظر گرفته شده بود.

* تحلیل کارشناسان درباره کریدور IMEC

به باور بسیاری از کارشناسان، کریدور IMEC به عنوان یک «اسب تروا»ی غیرعملی شناخته می‌شود که هدف آن مهار چین، منزوی کردن ایران و تسلیم خاورمیانه در برابر خواسته‌های آمریکا است. ادعاهایی مبنی بر اینکه چین و ایران حق برقراری ارتباط و تجارت آزادانه با همسایگان خود را ندارند، در حالی ‌که ایالات متحده از چنین حقوقی برخوردار است، مصداق بارز نژادپرستی است. همچنین، رویکردهای غرب درباره اجازه بمباران مخالفان توسط اسرائیل، نشان‌دهنده یک دیدگاه شوونیستی است.

شورای روابط خارجی اروپا، IMEC را به عنوان یک پروژه اتصالاتی تحت رهبری ایالات متحده معرفی کرده است که هدف آن اتصال هند به اروپا از طریق خلیج‌فارس است اما جنگ جاری در منطقه به ویژه گسترش آن به لبنان این پروژه را متوقف کرده و این واقعیت را نادیده می‌گیرد که سخنان نتانیاهو در مجمع عمومی سازمان ملل به وقوع جنگ منجر شد.

* ریشه‌های تنش در جنگ غزه

حتی ناسیونالیست‌های آمریکایی اذعان دارند حمله هفتم اکتبر حماس ناشی از شهرک‌سازی بی‌ضابطه اسرائیل و رفتار غیرانسانی با فلسطینی‌ها بوده است. ادعای غرب مبنی بر اتصال IMEC هند به اروپا نیز ریاکاری محض است، زیرا در حال حاضر یک مسیر دریایی مستقیم بین هند و اروپا از طریق اقیانوس هند، دریای سرخ و مدیترانه وجود دارد که به مراتب آسان‌تر از IMEC پیشنهادی است. این مسیر نیاز به بارگیری کشتی‌ها در هند، حرکت به امارات و سپس تخلیه و بارگیری آنها در قطارها برای عبور از عربستان سعودی، اردن و اسرائیل دارد، که منطقی به نظر نمی‌رسد.

* منافع آمریکا در کریدور IMEC

توجیه اصلی IMEC این است که به اسرائیل اجازه می‌دهد به مرکز تجارت منطقه تبدیل شود و بانک‌ها و نهادهای مالی ایالات متحده در آن فعالیت آسان‌تری داشته باشند. رسانه‌های غربی به مزایای این کریدور برای طرفین اشاره و ادعا می‌کنند از طریق IMEC، ایالات متحده و اتحادیه اروپایی قصد دارند هند را نزدیک‌تر و با نفوذ چین مقابله کنند اما شواهد نشان می‌دهند هدف اصلی این کریدور خدمت به منافع ایالات متحده در خاورمیانه است.

* تأثیر عملیات نظامی بر روابط اقتصادی جهانی

یکی از جنبه‌های کمتر مورد توجه در این موضوع، تأثیر عملیات نظامی بر مراودات اقتصادی جهانی است. در گزارش پیش رو، به یکی از نتایج اقتصادی این ماجرا پرداخته می‌شود؛ موضوعی که نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، در سخنرانی خود در سازمان ملل به آن اشاره کرد و آن را «نظم جدید» نامید اما به نظر می‌رسد تنها آرزوی خود را بیان کرده است.

* نظم نوین و جنگ ابرقدرت‌ها

در تلاش‌های آشکار غرب برای مقابله با جاه‌طلبی‌های جهانی چین، آمریکا و اتحادیه اروپایی سال گذشته از ایجاد یک مسیر حمل‌ونقل جدید حمایت کردند که هند را به خاورمیانه و مدیترانه متصل می‌کند.

در حاشیه اجلاس سران گروه ۲۰ در دهلی‌نو، تفاهمنامه‌ای برای ایجاد کریدور اقتصادی هند – خاورمیانه - اروپا به تصویب رسید. این کریدور از هند آغاز می‌شود و از مسیر دریا به امارات عربی متحده، عربستان سعودی، اردن و سرزمین‌های اشغالی فلسطین و در نهایت به اروپا می‌رسد.

این خبر پس از ماه‌ها مذاکرات پشت پرده میان کشورهای شرکت‌کننده در این توافق، از جمله جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا، نارندرا مودی نخست‌وزیر هند و محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی اعلام شد.

* جزئیات کریدور هند - خاورمیانه - اروپا

بر اساس گزارش‌های موجود، این کریدور شامل یک کابل زیردریایی جدید و زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل انرژی خواهد بود. اگر چه در زمان اعلام تفاهمنامه، هیچ تعهد مالی الزام‌آوری انجام نشد اما کشورها و طرف‌های درگیر در این تفاهمنامه توافق کردند طی ۶۰ روز یک «برنامه اقدام» ارائه کنند.

حال اینکه کریدور IMEC، نه تنها به تقویت روابط اقتصادی میان کشورهای درگیر کمک می‌کند، بلکه می‌تواند تأثیرات عمیقی بر ساختارهای تجاری و سیاسی جهانی داشته باشد. در این راستا، با توجه به تحولات اخیر، باید به دقت روندهای آینده را رصد کرد.

کریدور پیشنهادی از 2 شاخه تشکیل می‌شود: شاخه شرقی که هند را به خلیج‌فارس متصل می‌کند و شاخه شمالی که خلیج‌فارس را به اروپا پیوند خواهد داد. مسیر شرقی از بمبئی به دوبی و جبل علی در امارات عربی متحده از اقیانوس هند عبور می‌کند.

شاخه شمالی این کریدور شامل 2 مسیر زمینی و دریایی خواهد بود. یک مسیر ریلی زمینی از عربستان سعودی، اردن و سرزمین‌های اشغالی فلسطین عبور کرده و سپس یک مسیر دریایی، حیفا را به پیره یونان متصل می‌کند. در نهایت، این مسیر از طریق ریلی یونان را به اروپا وصل خواهد کرد.

* خوشحالی آمریکا و اتحادیه اروپایی از طرح کریدور جدید

طرح ایجاد کریدور جدید میان هند از مسیر خلیج‌فارس و اروپا با استقبال گسترده‌ای از سوی اتحادیه اروپایی مواجه شده است. اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، در معرفی این طرح آن را «توافقی تاریخی» خواند و گفت: «این کریدور، مستقیم‌ترین ارتباط بین هند، خلیج‌فارس و اروپا خواهد بود». وی این کریدور را به‌ عنوان «پلی سبز و دیجیتالی میان قاره‌ها و تمدن‌ها» ستایش کرد و افزود اتصال ریلی آن، تجارت میان هند و اروپا را تا ۴۰ درصد سریع‌تر می‌کند.

* واکنش آمریکا به کریدور هند - خاورمیانه - اروپا

آمریکا نیز موافقت خود را با این پروژه اعلام کرد. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا گفت: «این کریدور با تسهیل تجارت و صادرات انرژی پاک، فرصت‌های بی‌پایانی را برای کشورهای مشارکت‌کننده فراهم می‌کند». وی تأکید کرد این کریدور به ایجاد یک خاورمیانه با ثبات‌تر و مرفه‌تر کمک خواهد کرد.

به نقل از روزنامه فایننشال‌تایمز، یک منبع آگاه درباره این گفت‌وگوها اظهار داشت: این کریدور می‌تواند به تلاش‌های دولت بایدن برای عادی‌سازی روابط کشورهای عربی با رژیم صهیونیستی کمک کند. این کریدور امارات عربی متحده و اردن را به سرزمین‌های اشغالی فلسطین متصل کرده و ممکن است عربستان سعودی را تشویق کند روابط خود را با دولت اشغالگر عادی‌سازی کند.

* اظهارات مشاور امنیت ملی آمریکا

با این حال، جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، تأکید کرد حمایت واشنگتن هیچ ارتباط مستقیمی با مذاکرات عادی‌سازی ندارد و به ‌عنوان مقدمه‌ای برای عادی‌سازی محسوب نمی‌شود. وی گفت: این موضوع به بحث‌های گسترده‌تری که درباره عادی‌سازی داریم، ارتباطی ندارد.

* مقابله با نفوذ چین

علاوه بر این، این کریدور ممکن است به‌ عنوان ابزاری برای مقابله با جاه‌طلبی‌های چین و افزایش نفوذ این کشور در خاورمیانه عمل کند. یک منبع آگاه نیز در این‌باره اظهار داشت: آمریکا در تلاش است تا توجه خود را دوباره به منطقه متمرکز کند و به شرکای سنتی اطمینان دهد تا نفوذ خود را حفظ کند.

* چگونه کریدور اقتصادی هند - خاورمیانه - اروپا قربانی جنگ غزه شد

با آغاز عملیات توفان الاقصی در هفتم اکتبر ۲۰۲۳ و شروع جنگ غزه، پروژه کریدور اقتصادی هند - خاورمیانه - اروپا تحت تأثیر افکار عمومی ملتهب در کشورهای عربی و سرزمین‌های اشغالی فلسطین قرار گرفت. در حالی که تنش‌های جاری ممکن است بر روند اجرایی این پروژه تأثیر بگذارد، انگیزه‌های اصلی کشورهای درگیر همچنان پابرجاست. باید دید آیا این کریدور می‌تواند در آینده‌ای نزدیک به اهداف خود دست یابد یا اینکه تحت تأثیر تحولات سیاسی و نظامی قرار خواهد گرفت.

بر اساس گزارش ساوت چاینا مورنینگ‌پست، تحلیلگران معتقدند اگر چه افزایش تنش‌های سیاسی ناشی از جنگ غزه، این پروژه را از مسیر خود خارج کرده است اما انگیزه‌های اقتصادی و سیاسی کشورهای مشارکت‌کننده در این ابتکار تغییری نکرده است.

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی، در زمان رونمایی از این طرح ابراز خوشحالی کرد کشورش به یکی از قطب‌های مهم این کریدور تبدیل خواهد شد. وی همچنین اتصال به عربستان سعودی از طریق این کریدور را نشانه‌ای دیگر از حرکت ریاض به سوی عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی دانست.

* شکست پروژه کریدور IMEC

به نظر می‌رسد رویدادهای اخیر در غزه مانع جدی برای توسعه کریدور آیمک (IMEC) باشد. بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این پروژه از ابتدا با مشکلات جدی مواجه بوده و به نوعی «مرده به دنیا آمده» است. چالش‌های این پروژه تنها به مسائل امنیتی محدود نمی‌شود؛ عدم اطمینان درباره موفقیت و پایداری IMEC بشدت بالاست، زیرا هیچ مکانیزمی برای تأمین مالی این پروژه تعریف نشده است.

* عدم شفافیت مالی و برآورد هزینه‌ها

با توجه به راه‌اندازی شتابزده پروژه IMEC به منظور مقابله با کریدور اقتصادی چین-پاکستان و ابتکار «یک کمربند، یک جاده» (BRI) در سطح جهانی، تاکنون هیچ برآورد هزینه رسمی یا گزارشی از امکان‌سنجی این پروژه منتشر نشده است. علاوه بر این، نسل‌کشی اخیر اسرائیل در غزه نیز به ‌عنوان یکی از موانع اصلی بر سر راه این پروژه شناخته می‌شود.

* نقش بندر حیفا و واکنش‌های عمومی

بندر حیفا در اسرائیل به ‌عنوان یک نقطه کلیدی در مسیر دریایی بین اروپا و خاورمیانه عمل می‌کند. با این حال، خشم عمومی در کشورهای حوزه خلیج‌فارس و سایر کشورهای خاورمیانه علیه اسرائیل، مشارکت امارات و عربستان در این پروژه را با دشواری مواجه کرده است.

* حمایت چین از فلسطینیان

از سوی دیگر، چین به‌صراحت از مردم فلسطین حمایت کرده و در تلاش‌های میانجیگری میان ایران و عربستان نیز نقش فعالی ایفا کرده است. این مواضع چین به مقبولیت این کشور در میان جهان اسلام بویژه کشورهای جنوب جهانی افزوده است. در نتیجه‌گیری نهایی می‌توان به این جمع‌بندی رسید که در مجموع، پروژه کریدور IMEC با چالش‌های جدی مواجه است که از عدم تأمین مالی و عدم شفافیت هزینه‌ها تا تنش‌های سیاسی و اجتماعی در منطقه را شامل می‌شود. با توجه به وضعیت کنونی، آینده این پروژه بشدت در هاله‌ای از ابهام قرار دارد و تنها پروژه ممکن برای پوشش سریع و امن این کریدور، پیشنهاد کریدور شمال به جنوب ایران است که پیشرفت خوبی در سال‌های اخیر داشته است.