حامد سرلکی*: یک دیوار در میان دختر و پسری که قرار است همدیگر را از چند جمله سطحی یا اروتیک انتخاب کنند؛ تصویری که امروز در بستر فضای مجازی مانند یک اپیدمی مزمن در حال پخش است و با شروع این رویه از سال گذشته، شاهد ظهور برنامه‌های زنجیره‌ای آشنایی دختران و پسران بوده‌ایم؛ ویروسی که مدل اسلامی(!) آن نیز مشاهده شده و مشخص نیست سازندگان این قسم برنامه‌ها از ترویج این دست روابط چه هدفی را در سر می‌پرورانند؟ منظور ما همان برنامه‌های «بلایند دیت» است!

در دوران معاصر، ظهور پدیده‌های نوین و فناوری‌های پیشرفته، نقشی بسزا در تحولات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی ایفا کرده است. یکی از برجسته‌ترین این پدیده‌ها، برنامه‌های بلایند دیت است که در کشور ما نیز رواج یافته و به خاطر سهولت استفاده و دسترسی آسان، به محبوبیت چشمگیری نائل آمده است. «بلایند دیت» یا (Blind date) نوعی برنامه تلویزیونی (اینترنتی) است که در آن 2 زوج بدون شناخت قبلی توافق کرده‌اند که آیا رابطه آنان پس از برنامه تداوم داشته باشد یا خیر؟ رشد سریع و به ظاهر بی‌چون و چرا، آسیب‌های جدی و زنگ خطری را به همراه دارد که نمی‌توان به سادگی از کنار آن عبور کرد. بی‌شک نمی‌توان از تأثیرات مثبت این برنامه‌ها بر زندگی روزمره چشم‌پوشی کرد اما چهره‌‌ای تاریک و آسیب‌زا نیز در دل این تحولات نهفته است.

بلایند دیت به عنوان یک مفهوم، در دهه‌های اخیر با گسترش فناوری‌های ارتباطی و اطلاعاتی، به یکی از موضوعات مهم فرهنگی تبدیل شده است. این واژه به طور خاص در زمینه‌های مختلفی مانند مد، موسیقی، هنر و حتی روابط اجتماعی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع، بلایند دیت به اذعان طراحان غربی آن «نمادی از جهانی‌شدن و تأثیر متقابل فرهنگ‌ها بر یکدیگر» است؛ موضوعی که اما رفته‌رفته به یکی از عوامل بروز فحشا و ارتباطات نامشروع در غرب تبدیل شد و امروز نسخه ایرانی آن نیز در حال پرده‌برداری است. ادعای مطرح‌شده توسط ما البته گزاره‌های مشخصی هم دارد؛ طبق گزارشی از مؤسسه ملی بهداشت روان (NIMH)، حدود ۴۰ درصد جوانان آمریکایی بین ۱۸ تا ۲۴ سال، حداقل یک بار در طول زندگی خود رابطه‌ای غیررسمی داشته‌اند.1 این آمار نشان‌دهنده شیوع بالای روابط غیررسمی در میان نسل جوان است. در همین باره محققان دانشگاه کالیفرنیا، برکلی، دریافته‌اند استفاده از رسانه‌های اجتماعی با افزایش روابط نامشروع ارتباط مستقیم دارد. طبق این تحقیق، حدود ۳۰درصد کاربران رسانه‌های اجتماعی اعلام کرده‌اند از طریق این پلتفرم‌ها با شخصی ارتباط برقرار کرده‌اند که در نهایت به یک رابطه نامشروع منجر شده است.2 حال باید دید نتیجه این روند شکل‌گرفته در فضای مجازی غرب، این بار در کشور ما به کدام سو خواهد می‌رود؟

یکی از این تأثیرات منفی برنامه‌های بلایند دیت بر هویت‌های فردی و اجتماعی است که می‌تواند منجر به بحران هویت در جوانان شود. به نوعی جوان ایرانی با مشاهده نوع پوشش، رفتار و گفتار میهمانان این نوع از برنامه‌های اینترنتی دچار یأس خود‌کمتربینی و مهم‌تر از همه درگیر یک سازوکار تغییر اولویت‌های زندگی خواهد شد. مخاطبان این برنامه‌ها با مشاهده فراگیر شدن نوعی خاص از سبک زندگی به ناگاه درمی‌یابند رویه آنان در قبال تشکیل خانواده غلط و بر اساس معیارهای عرفی جامعه نیست. 

این تغییر رویه‌ها بر اساس رسانه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های ویدیویی مانند یوتیوب که به یک ابزار قدرتمند برای ایجاد ارتباطات اجتماعی تبدیل شده‌ انجام خواهد شد. این پلتفرم‌ها بویژه در زمینه آشنایی دختران و پسران رشد سریعی را تجربه کرده‌اند. با این حال جذابیت بصری محتواهای تولیدشده در این پلتفرم‌ها باعث جذب کاربران به سمت آنها شده است. این جذابیت می‌تواند منجر به تشکیل تصورات نادرست درباره روابط انسانی شود. دسترسی آسان به این پلتفرم‌ها، جوانان را ترغیب می‌کند بدون هیچ گونه محدودیتی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این امر می‌تواند به شکل‌گیری روابط سطحی و بی‌پایه منجر شود. باید اعتراف کرد که برخی جریان‌های فرهنگی سعی دارند با ترویج سبک زندگی بی‌بندوبار، ارزش‌های انسانی را تنزل دهند. این جریان‌ها با استفاده از محتواهای تحریک‌آمیز سعی در تغییر نگرش جوانان دارند. این جریان‌های فرهنگی با هدف کنترل رفتار جوانان، سعی در ترویج بی‌بندوباری دارند. این تلاش‌ها می‌تواند شامل تبلیغاتی باشد که روابط سطحی و بی‌معنا را ترویج می‌کند.

رشد سریع برنامه‌های یوتیوبی و مجازی پیرامون آشنایی دختران و پسران، چالش‌های جدی به همراه دارد. تلاش برخی جریان‌های فرهنگی برای ایجاد بی‌بندوباری و تنزل جایگاه انسانی جوانان باید مورد توجه قرار گیرد. در ادامه، نکته‌ای که باید به آن توجه ویژه‌ای داشت، مساله‌ حریم خصوصی و امنیت اطلاعات است. با توجه به اینکه بسیاری از کاربران، اطلاعات شخصی و مالی خود را در این برنامه‌ها به ثبت می‌رسانند، آسیب‌پذیری در برابر هکرها و سوءاستفاده‌های احتمالی به یک تهدید جدی تبدیل می‌شود. بسیاری از اپلیکیشن‌ها، فارغ از پشتیبانی مناسب، به دلیل نقص‌های امنیتی و عدم رعایت اصول حفاظت از اطلاعات، کاربران را در معرض خطرات جدی قرار می‌دهند. برای مثال ممکن است به دلیل سهل‌انگاری در مدیریت اطلاعات (توسط افراد حاضر در برنامه‌های بلایند دیت)، زمینه‌ساز مشکلات امنیتی برای کاربران شوند.

لذا جوانان باید با آگاهی از تأثیرات منفی این روندها، تلاش کنند هویت واقعی خود را حفظ و روابط معناداری را برقرار کنند. در نهایت، نیاز است جامعه با ارتقای آگاهی عمومی و ارائه آموزش‌های مناسب، جوانان را در مواجهه با چالش‌های فرهنگی یاری کند. همچنین بررسی و تحلیل مستمر وضعیت برنامه‌های بلایند دیت و تأثیرات آنها بر جامعه، باید به یک رویکرد پایدار و راهبردی بدل شود تا بتوانیم از این پدیده به ‌عنوان ابزاری برای پیشرفت و توسعه بهره‌برداری کنیم و در عین حال به حفظ هویت فرهنگی و اجتماعی جامعه‌مان نیز توجه داشته باشیم. در نهایت، فراموش نکنیم که رشد تکنولوژی و پیشرفت، اگرچه می‌تواند به ما کمک کند اما تنها در سایه‌سار آگاهی، مسؤولیت‌پذیری و نظارت صحیح میسر خواهد بود.

----------------------

منابع

1-National Institute of Mental Health (NIMH). (2020). “Young Adults and Mental Health.”

2-Berkeley Study. (2021). “Social Media and Relationship Dynamics.”

تحلیلگر *