گروه فرهنگ و هنر: هنر مجسمه‌سازی نوین در ایران، ارتباط تنگاتنگ و ناگسستنی با فعالیت‌های انجمن آثار ملی دارد. این انجمن که سال ۱۳۰۴ تاسیس شد، برای طراحی و ساخت مجسمه مفاخر فرهنگی و شخصیت‌های سیاسی و تاریخی، بومی‌سازی این هنر در ایران و مستندسازی چهره مجسمه‌ها تلاش‌های قابل توجهی داشت.

از اقدامات مهم انجمن آثار ملی، سفارش طراحی و ساخت مجسمه‌هایی است که مفاخر فرهنگی را در معرض نگاه مردمان قرار می‌داد. مجسمه‌های ساخته‌شده به سفارش انجمن، نمادی از ملی‌گرایی نهفته در تفکر مدرن بود.

انجمن آثار ملی به همت گروهی از رجال دانشور و علاقه‌مند به آثار تاریخی و حفظ آن، بر اساس اساسنامه‌ای در ۱۴ ماده و با هدف «ازدیاد علاقه عامه به آثار قدیم تاریخی و علمی و صنعتی ایران و به منظور نگهداری صنایع مستظرفه و صنایع دستی و حفظ سبک و شیوه قدیم آنها» تأسیس شد. این انجمن بعد از انقلاب اسلامی به «انجمن آثار و مفاخر فرهنگی» تغییر نام داد. می‌توان گفت توجه به هویت ‌ملی، گفتمان فرهنگی رایج انجمن آثار ملی بود که سفارش ساخت مجسمه‌های مشاهیر از مصادیق آن به شمار می‌رود، به‌طوری که می‌توان گفت اکثر مجسمه‌های مشاهیر در دوره پهلوی به سفارش انجمن و زیر نظر آنها ساخته می‌شد.

ابوالحسن صدیقی که به عنوان پدر مجسمه‌سازی نوین در ایران شناخته می‌شود، در آن دوران یکی از پرکارترین مجسمه‌سازان بود. «گوستینوس آمبروزی» مجسمه‌ساز شهیر ایتالیایی، او را «میکل‌آنژ شرق» لقب داده ‌است. تندیس فردوسی که در میدان فردوسی قرار دارد، از برجسته‌ترین آثار این هنرمند بزرگ به شمار می‌آید. غیر از این مجسمه باشکوه، استاد ابوالحسن صدیقی بسیاری دیگر از مجسمه‌های مشاهیر ایران را ساخته است؛ مجسمه نادرشاه افشار در مشهد، مجسمه خیام در پارک لاله تهران‌، بوعلی ‌سینا در میدان بوعلی همدان، مجسمه خیام در نیشابور، سعدی در شیراز، یعقوب لیث در زابل، امامقلی‌خان در اردبیل و تندیس میرزا تقی‌خان امیرکبیر در پارک ملت از جمله آثار او است.

* از فردوسی تا خیام

سردیس فردوسی سال ۱۳۱۳ به دست ابوالحسن صدیقی ساخته شد.

سال 1399 در آستانه ۲۵ اردیبهشت روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، سردیس این شاعرِ بزرگ ایرانی در فهرست آثار منقول ملی ثبت شد. این اثر که در موزه کتاب و میراث مستند سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نگهداری می‌شود، از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور به شماره ۱۴۴۸ در فهرست آثار ملی منقول به ثبت رسید.

این اثر ارزشمند سال ۱۳۱۳ (90 سال قبل)، توسط استاد ابوالحسن صدیقی خلق و پس از آن در سرسرای ساختمان قدیم و تاریخی کتابخانه ملی ایران واقع در خیابان سی‌تیر نصب شد که با انتقال ساختمان کتابخانه ملی، در حال حاضر در محل موزه کتاب و میراث مستند ایران واقع در ساختمان جدید کتابخانه ملی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. ابعاد این سردیس ۵۰ در ۲۶ با ارتفاع ۷۰ سانتیمتر و جنس عمده‌ آن از گچ‌فرنگی پتینه‌شده است و در پایین آن امضای استاد صدیقی و تاریخ ساخت وجود دارد.

ابوالحسن‌خان صدیقی، زاده ۱۳ مهر ۱۲۷۳ و درگذشته ۲۰ آذر ۱۳۷۴ خورشیدی، نقاش و مجسمه‌ساز برجسته ایرانی و از شاگردان کمال‌الملک بود. از آثار وی می‌توان به تندیس فردوسی در میدان فردوسی تهران اشاره کرد.

همچنین از امیرکبیر در ایران تندیس‌های فراوانی ساخته و در مکان‌های مختلف نصب شده است اما داستان ساخت مجسمه‌ میرزا تقی‌خان امیرکبیر به دست استاد صدیقی و انتقال آن به ایران متفاوت است. مجسمه امیرکبیر سال ۱۳۵۶ به سفارش انجمن مفاخر ملی ایران در کشور ایتالیا ساخته شد و به دلیل همزمانی ساخت و آماده شدن آن با روزهای پیروزی انقلاب، انتقال آن به ایران ۳۲ سال به تاخیر افتاد. سال ۱۳۸۸ با پیگیری اسناد ساخت این مجسمه، محل نگهداری آن شناسایی و با طی مراحل قانونی در سال ۸۹ وارد ایران شد.

محل نگهداری پیکره میرزا تقی‌خان امیرکبیر پارک ملت تهران است. ارتفاع این اثر هنری ۳ متر و ۱۰ سانتیمتر و وزنش ۴۵۰ کیلوگرم است.

پیکره حکیم عمر خیام، اثر دیگر استاد ابوالحسن صدیقی است که در پارک لاله قرار دارد.

به گفته فریدون صدیقی، پدرش این مجسمه و مجسمه فردوسی را خیلی دوست داشت. مجسمه خیام سال ۱۳۵۱ به سفارش انجمن آثار ملی با سنگ مرمر کارارا در ایتالیا ساخته و سپس به ایران منتقل شد.

قبل از استاد صدیقی است هنر مجسمه‌سازی ایران وضع بسیار پیچیده‌ای داشت و بین نقش‌برجسته‌های بسیار زیبا و هنرمندانه تخت جمشید با سایر دوران و بالاخره دوران معاصر تا آثار صدیقی، ورطه‌ای خالی و بستری نامساعد به عمق قرن‌ها بود. همین، کار و محیط فعالیت صدیقی را سخت‌تر و تیره‌تر از کمال‌الملک می‌کرد اما تشنگی سیراب‌ناشدنی ذوق جامعه نسبت به تحول باعث شد صدیقی بی‌درنگ مورد استقبال مردم قرار گیرد و چون کمال‌الملک او را یگانه و محترم بشمارند. هر چند حرمت‌ها، بیشتر ارزشی لفظی داشت از سنگینی شرایط زندگی هنرمندان ذره‌ای نمی‌کاست.

در مجموع از این پیکرتراش برجسته، ۸۳ مجسمه به جا مانده است که بخش عمده‌ای از آنها مشاهیر و چهره‌های ماندگار تاریخی و ادبی ایرانی است.