کد خبر: 294247تاریخ: 1403/7/30 00:00
جستاری درباره مفهوم غیرت دینی و کارکردهای اجتماعی آن - 2
کاربست اجتماعی غیرت دینی
طی سال‌های اخیر چنین القا شده که حفظ غیرت دینی خلاف مدارای اجتماعی بوده و این دو مفهوم در برابر و مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند. این تصور غلط برخلاف واقعیت‌های میدانی بوده و در زندگی روزانه مردم عکس آن جریان دارد. تعمیم این تصور و فرض غلط، منجر به اشتباهات تحلیلی در افکار بخشی از فعالان رسانه‌ای و مسؤولان نهادهای فرهنگی شده است، حال آنکه واقعیت صحنه در تجربه تاریخی جامعه مومنان نشان داده غیرتمندان دینی، مراقبان اصلی مدارای جمعی و حافظان واقعی انسجام اجتماعی بوده‌اند. ذهنیت غلطی که علیه واقعیت صحنه شکل گرفته 2 شاخه دارد. در شاخه اول، مدارای اجتماعی مساوی با سستی و انفعال فرض شده و مبتنی بر این فرض، صحنه اجتماعی در حال خوانش و روایت است. این روایت منجر به «فرصت» تلقی شدن واقعیت (برساخته شده) نزد جریان عرفی و «تهدید» تلقی شدن واقعیت (برساخته شده) نزد جریان غیرعرفی شده است. در شاخه دوم غیرت دینی، هم‌معنا با جوش و خروش بی‌منطق، حرکت بی‌رویه و عصبی و خشونت شده است. با این ذهنیت، غیرت دینی نزد جریان عرفی، خلاف مسیر رشد اجتماعی و نزد جریان غیرعرفی، لازمه قاطعیت و مقتضای اصلاح سریع و سخت در میدان دانسته شده است. بر خلاف این 2 روایت غلط، عقلانیت انقلابی اقتضای آن دارد که خوانشی مطابق واقع از صحنه ارائه داده و معلوم سازد در حقیقت قصه این 2 مفهوم از سازواری و سازگاری برخوردار است. برای این منظور در این پرونده تلاش شده اولا بازتعریفی از این رابطه صورت گرفته و ثانیا مبتنی بر این دیدگاه، به مضامین ذیل بپردازد؛ مضامینی که تنها با خوانش عقلانی از صحنه قابل دستیابی و فهم است. در بخش اول این پرونده به مضامین مرتبط با غیرت دینی پرداختیم. بخش دوم این پرونده اینک پیش روی شماست.
***
غیرت دینی مکمل مدارای اجتماعی است نه متضاد آن
علی مزروعی، خبرنگار: در سال‌های اخیر بویژه پس از تقابل‌های نظری که بر سر مساله «بدحجابی» و نوع مواجهه با آن به وجود آمده است، شاهد تلاش‌هایی هستیم که به منظور زیر سؤال بردن مفهوم سازنده غیرت دینی، آن را با رفتارهای رادیکال پیوند می‌زنند. این رویکرد نه‌تنها نادیده گرفتن ارزش‌های بنیادین دینی است، بلکه به تحریف معنای واقعی غیرت دینی می‌انجامد. غیرت دینی به عنوان یک اصل اخلاقی و اجتماعی، به حفاظت از کرامت انسانی، عدالت و نوع‌دوستی اشاره دارد و باید به عنوان نیرویی مثبت و سازنده در جامعه مورد توجه قرار گیرد. رهبر انقلاب نیز در همین راستا در دیداری که دی‌ماه سال 1400 با مردم قم داشتند به تحلیل و تبیین مفهوم غیرت دینی پرداختند و تأکید کردند این مفهوم نباید به بی‌منطقی و خشونت‌های نابجا متهم شود. ایشان تصریح کردند: «غیرت دینی به هیچ‌وجه در تضاد با عقلانیت نیست و برعکس، نشان‌دهنده بصیرتی است که خود یکی از ارکان عقلانیت به شمار می‌رود». در ادامه با بررسی دقیق این مفهوم، به تأکید بر اهمیت غیرت دینی در تقویت همبستگی اجتماعی پرداخته می‌شود و نشان داده می‌شود که چگونه با ارائه تفسیری دقیق از مفهوم غیریت دینی، می‌توان این ارزش را در برابر سوءتعبیرها و تحریفات محافظت کرد.
* نسبت غیرت دینی و مدارای اجتماعی
غیرت دینی و مدارای اجتماعی به‌طور ذاتی منافاتی با یکدیگر ندارند. غیرت دینی به معنای تعهد و حساسیت نسبت به ارزش‌ها و اصول دینی است، در حالی که مدارای اجتماعی به معنای پذیرش و تحمل تفاوت‌ها و تفاوت‌نظرهای فرهنگی، دینی و اجتماعی در جامعه است. چگونگی تعامل این 2 مفهوم به نحوه تفسیر و اجرای آنها بستگی دارد. در چارچوبی که غیرت دینی با احترام به حقوق و آزادی‌های دیگران و بویژه با تأکید بر عدالت و انصاف همراه باشد، می‌تواند مکملی برای مدارای اجتماعی باشد. در متون اسلامی نیز به احترام به دیگران و رعایت عدالت و انصاف تأکید شده است. قرآن و سنت پیامبر اسلام(ص) دعوت به رحمت، همزیستی مسالمت‌آمیز و انصاف در برخورد با دیگران دارند. بنابراین غیرت دینی به معنای واقعی خود باید با مدارای اجتماعی هماهنگ باشد، چرا که هر دو بر پایه اخلاق و احترام به دیگران بنا شده‌اند. اگر غیرت دینی به درستی فهم و به کار گرفته شود، نه‌تنها با مدارای اجتماعی منافات ندارد، بلکه می‌تواند به تقویت همزیستی مسالمت‌آمیز و تعامل مثبت در جامعه کمک کند.
* بهبود زیست اجتماعی
غیرت دینی می‌تواند نقشی کلیدی در تقویت مراقبت اجتماعی ایفا کند، زیرا افراد را به پایبندی به اصول اخلاقی و ارزش‌های دینی مانند عدالت، صداقت و حمایت از نیازمندان ترغیب می‌کند. از این منظر، غیرت دینی احساس مسؤولیت نسبت به جامعه را افزایش می‌دهد و افراد را به توجه به حقوق دیگران و حمایت از افراد آسیب‌پذیر سوق می‌دهد. یکی از مهم‌ترین تأثیرات غیرت دینی، تقویت مسؤولیت‌پذیری اخلاقی است؛ افرادی که نسبت به ارزش‌های دینی غیرت دارند، معمولا به کمک به دیگران و مقابله با بی‌عدالتی علاقه نشان می‌دهند. همچنین غیرت دینی به تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی کمک می‌کند، زیرا افراد را به حفظ بنیان‌های خانوادگی و تربیت فرزندان با ارزش‌های اخلاقی تشویق می‌کند. در کنار این موارد، غیرت دینی باعث حساسیت بیشتر نسبت به فساد و ناهنجاری‌های اجتماعی می‌شود. افراد متعهد به ارزش‌های دینی معمولا با بی‌عدالتی و انحرافات اخلاقی مبارزه و به بهبود محیط اجتماعی و ایجاد همبستگی کمک می‌کنند. در نهایت، غیرت دینی اگر به شکل صحیح و عادلانه اعمال شود، می‌تواند به مراقبت اجتماعی و تقویت انسجام جامعه کمک کند و زمینه‌ای برای حمایت از عدالت و حفظ حقوق اجتماعی فراهم آورد.
* تقویت پایه‌های غیرت ملی
غیرت دینی و غیرت ملی هر دو به تعهد و مسؤولیت فرد نسبت به جامعه و ارزش‌های آن اشاره دارند و می‌توانند به شکل مؤثری هم‌افزایی داشته باشند. غیرت دینی با تقویت ارزش‌های اخلاقی و مسؤولیت‌پذیری اجتماعی به رشد و تقویت غیرت ملی کمک می‌کند. غیرت دینی باعث می‌شود افراد نسبت به هر گونه تهدیدی علیه جامعه و کشور خود حساس باشند و از آن دفاع کنند. این دفاع می‌تواند شامل مقابله با فساد داخلی یا حفاظت از کشور در برابر تهدیدات خارجی باشد. غیرت دینی می‌تواند انگیزه‌ای قوی برای خدمت به مردم و کشور ایجاد کند، زیرا دین اغلب افراد را به عدالت، خدمت به همنوعان و بهبود وضعیت جامعه تشویق می‌کند. دین بخش مهمی از فرهنگ بسیاری از جوامع از جمله ایران است و غیرت دینی به حفظ و پاسداری از این هویت کمک می‌کند. وقتی افراد به ارزش‌های دینی خود وفادار باشند، به طور طبیعی احساس تعهد بیشتری به حفظ فرهنگ و هویت ملی خود نیز پیدا می‌کنند. غیرت دینی افراد را به پایبندی به ارزش‌های اخلاقی و انسانی مانند صداقت، عدالت و احترام به حقوق دیگران ترغیب می‌کند. این ارزش‌ها به تقویت همبستگی اجتماعی کمک می‌کند و به نوبه خود، باعث ایجاد احساس مسؤولیت نسبت به وطن و ملت می‌شود.
* اثر مثبت بر تاب‌آوری جمعی
غیرت دینی می‌تواند به طور مؤثری به تاب‌آوری جمعی کمک کند، زیرا این مفهوم شامل تعهد به ارزش‌های دینی و اخلاقی است که می‌تواند در برابر چالش‌ها و بحران‌ها افراد و جوامع را تقویت کند. غیرت دینی افراد را به ارتباط با یکدیگر و همکاری برای تحقق اهداف مشترک ترغیب می‌کند. این همبستگی در مواقع بحران به عنوان یک شبکه حمایتی عمل و به افراد کمک می‌کند در برابر چالش‌ها مقاومت کنند. غیرت دینی افراد را به مسؤولیت‌پذیری نسبت به دیگران و جامعه تشویق می‌کند. این احساس مسؤولیت می‌تواند منجر به اقدامات جمعی برای حل مشکلات و ارتقای شرایط زندگی در جامعه شود. پایبندی به ارزش‌های دینی معمولا با امید و انگیزه همراه است. افرادی که به اصول دینی اعتقاد دارند، ممکن است در مواجهه با مشکلات و ناملایمات، به امید بهبود و تغییر نگاه کنند و این امر تاب‌آوری را افزایش می‌دهد. غیرت دینی معمولا به رفتارهایی مانند نوع‌دوستی، همکاری و حمایت از یکدیگر منجر می‌شود. این رفتارها در مواقع سخت می‌تواند به افزایش تاب‌آوری جمعی کمک کند. در زمان‌های بحران، غیرت دینی می‌تواند به افراد انگیزه دهد تا به یکدیگر کمک کنند و منابع خود را به اشتراک بگذارند. این همبستگی می‌تواند منجر به واکنش‌های مؤثرتر و سریع‌تر در برابر چالش‌ها شود. در نتیجه، غیرت دینی می‌تواند با تقویت همبستگی اجتماعی، ایجاد امید و انگیزه و ترویج رفتارهای مثبت، به تاب‌آوری جمعی کمک و جامعه را در برابر ناملایمات قوی‌تر کند.
* تعبیر درست از غیرت دینی به عطوفت سیاسی می‌انجامد
غیرت دینی به عنوان یک نیروی اخلاقی می‌تواند به عطوفت سیاسی منجر شود که در آن تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌ها بر مبنای محبت، عدالت و مسؤولیت نسبت به جامعه شکل می‌گیرد. این نوع عطوفت می‌تواند به تقویت همبستگی اجتماعی و ایجاد یک جامعه عادلانه‌تر و پایدارتر منجر شود. غیرت دینی به افراد یادآوری می‌کند که نسبت به همنوعان خود مسؤولیت دارند. این مسؤولیت به احساس عطوفت و نوع‌دوستی در عرصه‌های مختلف از جمله عرصه سیاست منجر می‌شود، جایی که تصمیم‌گیری‌ها باید در راستای خیر عمومی و بهبود زندگی مردم باشد. غیرت دینی تأکید بر عدالت و انصاف دارد. این اصول می‌توانند به عنوان مبنایی برای عطوفت سیاسی عمل کند، زیرا سیاستمداران باید با توجه به منافع عمومی و نیازهای جامعه، تصمیمات خود را اتخاذ کنند. این ارزش که با هدف تامین حقوق اجتماعی و کرامت انسانی فعال می‌شود، می‌تواند به عطوفت سیاسی منجر شود، چرا که سیاستمداران نیز باید به حقوق و کرامت تمام افراد احترام بگذارند و تلاش کنند شرایطی فراهم کنند که همگان بتوانند زندگی شایسته‌ای داشته باشند. تحت تاثیر غیرت دینی یک هماهنگی بین اهداف دغدغه‌مندان جامعه و سیاستمداران در راستای تامین حقوق اجتماعی به وجود می‌آید که این هماهنگی طبعا به قرابت سیاسی می‌انجامد، در غیر این صورت و در صورت به وجود آمدن شکاف نباید تعبیر غیرت دینی را زیر سوال برد، چرا که یا منادیان غیرت دینی دچار خطا شده و صفت غیرت را زیر لوای رفتارهای افراطی برده‌اند یا سیاستمداران از مسیر تامین خیر عمومی خارج شده و به عنصر آسیب‌زا تبدیل شده‌اند که در این صورت تقابل سیاسی اجتناب‌ناپذیر می‌شود.
***
غیرت دینی و مدارای اجتماعی
مهدی امیدی، عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی(ره): 1- «توجه» به مسائل اجتماعی و «حساسیت» در قبال آنها؛ افراد یا گروه‌ها را به «مسؤولیت مدنی»شان «آگاه» کرده و آنها با «انتقاد» و «هشدار» نسبت به وضع موجود و «اعتراض» نسبت به انحرافات اجتماعی، زمینه «اصلاح امور» و «بهبود فضای زیست جمعی» را فراهم می‌کنند. در نقطه مقابل «بی‌توجهی» و «بی‌تفاوتی» و «تساهل» و «مداهنه» در قبال امور اجتماعی سبب «جهل» نسبت به مسؤولیت مدنی شده و زمینه‌ساز «اباحی‌گری»، «نفوذ و سلطه اشرار» افزایش روزافزون «منکرات» و بسط «جریان‌های انحرافی» در جامعه و آلوده شدن فضای زیست جمعی می‌شود.
2- تربیت فرد یا گروهی که در برابر تحولات اجتماعی حساسند و با انگیزه اصلاح امور به نقد و اعتراض در قبال وضع نامطلوب موجود می‌پردازند، «آرمان» هر مکتب یا جامعه‌ای است که درصدد پیاده‌سازی فضائل اخلاقی در تمام عرصه‌های اجتماعی است. این حساسیت در زبان دین به «غیرت» موسوم است. یکی از انواع حساسیت‌ها در مسائل اجتماعی حساسیت در قبال تعرض به دین و اخلاق و زیر پا نهادن ارزش‌های مبتنی بر آنهاست که از آن به انقلاب ارزشی یاد می‌شود. این نوع حساسیت به «غیرت دینی» موسوم است. غیرت دینی به عنوان یک تکلیف دینی، زمینه‌ساز حفظ و حراست از دین و دفاع از حاکمیت ارزش‌های متعالی انسانی و طرد ارزش‌های منفی یا اندیشه‌ای انحرافی است. از امیرمومنان علی(ع) نقل شده است که فرمود: آنگاه که حادثه‌ای پیش آمد، اموال‌تان را سپر جان‌تان قرار دهید و اگر حادثه‌ای پیش آمد که دین و آیین‌تان در معرض خطر قرار گرفت، جان‌تان را فدای دین‌تان کنید و بدانید هر کس دینش از بین رود، نابود است و غارت‌زده کسی است که دینش به غارت رود. (سفینه البحار، ج1، ص 476)
3- از سوی دیگر زندگی اجتماعی مقتضی تعامل و همیاری جمعی، گذشت، فداکاری و نادیده گرفتن برخی لغزش‌هایی است که ممکن است از سوی فرد یا گروه انجام شود. بی‌تردید انسان‌ها در زندگی اجتماعی با ناملایماتی مواجه می‌شوند که زندگی را برای آنها دشوار کرده و هریک بر اساس ظرفیت وجودی خود تلاش می‌کنند آنها را از خود دفع کنند؛ برخی با تأمل و تفکر، برخی با صبر و تحمل، برخی با انتقاد و اعتراض و برخی نیز با خشونت و تخریب در برابر این ناملایمات از خود واکنش نشان می‌دهند. فرد مومن باید با درک این تفاوت‌ها، از جهت روحی خود را برای زندگی مسالمت‌آمیز در کنار هر یک از اینها مهیا کند. این نوع رفتار از منظر دین به مداراه‌الناس موسوم است. در این باره نیز از امام علی(ع) نقل شده است که فرمود: تو را سفارش مى‌‌کنم به مداراى با مردم و احترام به علما و گذشت از لغزش برادران، چرا که سَروَر اولین و آخرین، تو را چنین ادب آموخته و فرموده است: «گذشت کن از کسى که به تو ظلم کرده، رابطه برقرار کن با کسى که با تو قطع رابطه کرده و عطا کن به کسى که از تو دریغ کرده است. (بحار الانوار-ط-بیروت ج75، ص71، ح34)
4- اکنون پرسشی قابل طرح است و آن اینکه چگونه ۲ مقوله غیرت دینی و مدارا کردن با مردم قابل جمع است؟ پاسخ این پرسش را از تبیین مفهومی هر یک از این ۲ واژه می‌توان به دست‌آورد. غیرت دینی به جلوگیری از تعرض به باورها و ارزش‌های دینی یا اخلاقی ناظر است و بر فرد یا گروه مومن فرض می‌داند که در برابر انحرافات ارزشی و ضدارزش‌ها ایستادگی کند اما مداراه‌الناس ناظر به عفو و گذشت در برابر لغزش‌های جزئی و شخصی است که هریک از افراد ممکن است در زندگی نسبت به شخص دیگر مرتکب شوند بدون آنکه قصد داشته باشند این لغزش‌ها را به صورت رویه جاری درآورده یا با تکرار خطا در عرصه عمل، آنها را به عادت یا ملکه نفسانی مبدل کنند.
5- پرسش دیگر در باب جواز یا عدم جواز مدارا در برابر دشمن است. اگرچه در برخی روایات و نیز در اشعار برخی از شعرا به مدارا در برابر دشمن نیز توصیه شده اما مراد از آن دشمن شخصی است نه دشمنان جامعه، زیرا مدارا در برابر دشمنان جامعه به نابودی جامعه می‌انجامد اما مدارا در برابر دشمن خصوصی می‌تواند زمینه جلب محبت او را فراهم کند.
بنابراین انسان مومن موظف است بر اساس مسؤولیت مدنی خویش در قبال تعرض به دین و دگرگونی‌های ارزشی که بتدریج در جامعه رخ می‌دهند حساسیت یا غیرت دینی نشان داده و با دفاع از حاکمیت دین و ارزش‌های مطلوب به طرد ارزش‌های نامطلوب بپردازد و در عین حال از خطاهای جزئی و مقطعی در امور شخصی که ممکن است از سوی اطرافیان در محیط‌های مختلف زندگی رخ دهد، گذشت و با آنان به مدارا رفتار کند.
***
غیرت دینی مُوَلّدِ بازدارندگی و مُقَوّم امنیت
سیدمختار موسوی، پژوهشگر: ارباب لغت، واژه غیرت را به حمیّت، تعصب، جرأت و ناموس‌پرستی معنا کرده‌اند.
اصحاب فرهنگ و علمای علم اخلاق در فرهنگ و اخلاق اسلامی برای اصطلاح یا صفت غیرت جایگاه رفیع و با مُسَمّایی تعبیه کرده و از غیرت به عنوان یک فضیلت والای اخلاقی که انسان را به صیانت و پاسداری از ارزش‌های مادی و معنوی خود ترغیب و تشجیع می‌کند یاد کرده‌اند.
با این مقدمه اجمالی در تعریف غیرت می‌توان گفت تلاش و مجاهدت در امر حفظ و نگهداری آنچه برای انسان ارزشمند و مفید است غیرت می‌گویند.
غیرت از صفات خداوند متعال است. امام صادق علیه‌السلام فرموده‌اند: «اِنَّ‌الله غَیوُرٌ و یُحِبُّ کُلَّ غَیورٍ»؛ خداوند، غیور است و هر غیرتمندی را دوست دارد.
با التفات به مطالب پیش‌گفته، غیرت در هر حوزه‌ای اعم از غیرت دینی، غیرت ناموسی و غیرت ملی مولد و مقوم قدرت بازدارندگی است و ضمن اینکه قوی‌ترین سپر تدافعی است، می‌تواند در ایجاد مصونیت و ساختن حرز مناسب برای ارزش‌های انسانی و اسلامی موثر باشد. پیامبر عظیم‌الشأن اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: «اَلاوَ اِنَّ‌الله حَرَّمَ الْحَرامَ وَ حَدَّ الحُدودَ وَ ما اَحَدٌ اَغْیَرَ مِنَ‌الله وَ مِنْ غَیْرَتِهِ حَرَّمَ الْفواحِشَ»؛ «آگاه باشید که خداوند، محرمات را حرام و حدود را وضع کرد و هیچ کس غیورتر از خدا نیست که از روی غیرت، زشتی‌ها را حرام کرده است».
بنابراین با توجه به اینکه غیرت از صفات الهی است و انسان به ماهو انسان در جایگاه خلیفه‌الهی و انسانی که حی متأله است، باید متصف به صفات مستخلف عنه خویش باشد و از اصل خود نشانه‌هایی داشته باشد؛ غیور بودن و داشتن غیرت و متصف بودن به صفت غیرت از ضروریات انسان خلیفه‌الهی است.
وقتی خداوند غیور از روی غیرت حکم محرمات را صادر و ابلاغ فرموده و از روی غیرت و بنده‌نوازی خود امر به اقامه نماز فرموده تا انسان مومن و غیور به واسطه نمازش از فساد و فحشا و زشتی‌ها و منکرات دور شود (إِنَّ الصَّلَاه تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ) بر جمیع مسلمین جهان واجب و ضروری است که غیرتمندانه در این مسیر سیر و سلوک داشته باشند و خود و خانواده و جامعه متبوع خود را از محرمات و زشتی‌ها و منکرات دور کنند. در مطالب پیشین گفته شد که غیرت، انسان غیور را وادار می‌کند از هر آنچه دوست دارد و برایش عزیز و ارزشمند است حفاظت و نگهداری کند.
از جمله ارزش‌هایی که ما مسلمانان ایران‌زمین نسبت به آنها حساسیت، حمیت و تعصب می‌ورزیم عبارتند: از دین اسلام که همواره بعد از هر وعده نماز و در قنوت‌ها «ثبت قلبی علی دینک» را زمزمه می‌کنیم. بعد از آن ناموس و حریم خانواده است و سپس وطن که برای ما خیلی عزیز و مقدس است.
ما بر این باوریم که غیرت دینی که محصول معرفت‌الله، معرفت نفس و مانوس بودن با جهان‌بینی توحیدی و سیر و سلوک در مسیر ائمه اطهار علیهم‌السلام و داشتن یک زیست اسلامی و سبک زندگی قرآنی است، اگر ملکه اخلاق شود و در حد کمال در کسی محقق شود، اضافه بر حفظ و سلامت دین موجبات حفظ ناموس، خانواده و وطن نیز خواهد شد.
به قول معروف چون که صد آید 90 هم پیش ماست.
یعنی در صورت وجود غیرت دینی در هر انسانی، غیرت ناموس و غیرت ملی نیز در او محقق خواهد شد.
رزمندگان عزیزمان در دوران دفاع مقدس به اتکای غیرت دینی و روحیه عاشورایی که میوه غیرت دینی است، قبل از آنکه به فکر دفاع از خاک مهین خود باشند، برای دفاع از اعتقادات و باورهای دینی خود و برای دفاع از اصول و مبانی انقلاب اسلامی که توسط دشمن بعثی تهدید به نابودی شده بود، سینه خود را سپر گلوله‌های دشمن بعثی قرار دادند. رزمندگان دلیر ایران، جنگ تحمیلی را در تداوم قیام اباعبدالله الحسین(ع) می‌دانستند و برای احیای عاشورا و حفاظت از دستاوردهای عاشورا به فرمان حسین زمان خود وارد قتلگاه‌ها می‌شدند.
خب! بدیهی است که به خودی خود، در پرتو این غیرت دینی خاک مقدس این سرزمین هم در سایه دفاع از دین و انقلاب اسلامی محفوظ ماند و ان‌شاءالله برای همیشه از هر گزندی نیز مصون خواهد بود. بدین سان وجود و کمال غیرت ناموسی و غیرت ملی در انسان مسلمان متوقف بر تحقق غیرت دینی در انسان است.
در مقوله امنیت اخلاقی و امنیت اجتماعی نیز غیرت دینی قدرت بازدارندگی و مصونیت ایجاد می‌کند. یعنی زنان و مردان غیور به واسطه غیرت دینی بایدها و نبایدهای دینی و موازین و شئونات اخلاقی و مقررات قانونی کشور را در حوزه‌های مختلف رعایت می‌کنند و در نتیجه برای خود و دیگر شهروندان حرز امنیتی ایجاد می‌کنند و بالطبع از هر گونه تعدی و تعرضی مصونیت پیدا کرده و در امن و امان خواهند بود.
علی‌ای‌حال برخلاف تصور غلط و برداشت ناصوابی که مغالطه‌کاران در جامعه ترویج کرده‌اند، غیرت دینی می‌تواند باعث افزایش ضریب مدارای اجتماعی و بالا رفتن سعه صدر مردم در مراودات اجتماعی و اطمینان خاطر و اعتماد متقابل نسبت به هم و کاهش چشمگیر جدال‌ها، منازعات، اختلافات فردی و اجتماعی شود.
***
تلازم غیرت دینی و وحدت اجتماعی
یونس حافی، پژوهشگر: در بسیاری از مباحث اجتماعی و دینی، مفاهیمی همچون غیرت دینی و وحدت اجتماعی به‌عنوان 2 رکن مهم مطرح می‌شوند. با این حال، در سال‌های اخیر اینگونه القا شده که غیرت دینی ممکن است مانع مدارای اجتماعی و حفظ وحدت در جامعه شود. چنین تصوری نادرست و برخلاف آموزه‌های قرآن و تجربیات تاریخی است. قرآن کریم در آیه 67 سوره زخرف به روشنی بیان می‌کند که «الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ»؛ به این معنا که هر دوستی و اتحادی که مبتنی بر تقوا نباشد، در نهایت به دشمنی و اختلاف منجر می‌شود. این آیه نشان‌دهنده آن است که هر نوع وحدتی که بر اساس ارزش‌های دینی و تقوا شکل نگیرد، پایدار نخواهد بود و سرانجام موجب جدایی و دشمنی خواهد شد. بر همین اساس، غیرت اسلامی نه‌تنها در تعارض با مدارا و وحدت اجتماعی نیست، بلکه عاملی ضروری برای ایجاد وحدت واقعی و پایدار است.
* مفهوم غیرت اسلامی و تقوا
غیرت اسلامی به معنای تعهد عمیق به اصول و ارزش‌های دینی و پاسداری از آنهاست. فردی که دارای غیرت اسلامی است، نسبت به هویت دینی و اعتقادات خود حساس است و در برابر هر تهدیدی علیه این اصول، موضع‌گیری می‌کند اما نکته کلیدی این است که این غیرت باید بر اساس تقوا باشد. تقوا به معنای پرهیزکاری و رعایت حدود الهی است و غیرتی که بر پایه تقوا باشد، از هرگونه تعصب کور و رفتارهای نادرست به دور است.
غیرت بر مبنای تقوا نه‌تنها افراد را به دفاع از ارزش‌های دینی و اخلاقی ترغیب می‌کند، بلکه آنان را به رعایت حقوق دیگران و حفظ عدالت در تعاملات اجتماعی نیز فرا می‌خواند. این نوع غیرت، برخلاف آنچه برخی تصور می‌کنند، به هیچ وجه مانعی برای مدارای اجتماعی و وحدت نیست، بلکه دقیقا در راستای حفظ این وحدت عمل می‌کند، چرا که غیرتمند دینی با رعایت تقوا، نه‌تنها از اصول خود دفاع می‌کند، بلکه سعی می‌کند با ایجاد تعادل و عدالت در جامعه، محیطی سازنده و منسجم فراهم کند.
* آیه 67 سوره زخرف و مفهوم وحدت پایدار
آیه 67 سوره زخرف به یکی از اصول مهم قرآن در رابطه با روابط انسانی و اجتماعی اشاره می‌کند: «الْأَخِلَّاءُ یَوْمَئِذٍ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ إِلَّا الْمُتَّقِینَ»؛ یعنی تمام دوستی‌ها و پیوندهایی که مبتنی بر معیارهای دنیوی و خارج از تقوا شکل گرفته‌اند، در روز قیامت به دشمنی تبدیل خواهند شد. این آیه نشان‌دهنده آن است که هر نوع وحدتی که بدون تقوا و ارزش‌های الهی تعریف شود، به جای ایجاد همبستگی و همدلی، در نهایت به اختلاف و دشمنی منجر خواهد شد.
بر اساس این آیه، وحدت حقیقی تنها زمانی شکل می‌گیرد که افراد و گروه‌ها بر اساس تقوا و اصول الهی گرد هم آیند. اگر وحدتی تنها به دلایل مادی یا سیاسی برقرار شود و از تقوا خالی باشد، دیر یا زود به نزاع و دشمنی منجر خواهد شد. این همان چیزی است که در تجربه‌های تاریخی نیز مشاهده می‌شود؛ بسیاری از اتحادهای سیاسی و اجتماعی که بدون توجه به اصول اخلاقی و دینی شکل گرفته‌اند، در نهایت به تفرقه و جدایی انجامیده‌اند.
* غیرت اسلامی و حفظ وحدت بر پایه تقوا
در این چارچوب، غیرت اسلامی نقش کلیدی در حفظ و تقویت وحدت بر اساس تقوا دارد. غیرتمند دینی به دلیل پایبندی به اصول و ارزش‌های الهی، همواره سعی می‌کند وحدت اجتماعی را بر اساس عدالت، انصاف و رعایت حقوق دیگران تقویت کند. برخلاف وحدت‌های سطحی و موقتی که بر پایه منافع مادی یا شخصی شکل می‌گیرد، وحدتی که بر اساس غیرت دینی و تقوا بنا شده است، همواره پایدار و مستحکم خواهد بود.
تاریخ اسلام پر از مثال‌هایی است که نشان می‌دهد چگونه غیرتمندان دینی با تکیه بر تقوا و رعایت اصول الهی، به حفظ وحدت و همبستگی اجتماعی کمک کرده‌اند. یکی از برجسته‌ترین نمونه‌ها، رفتار پیامبر اسلام(ص) در مواجهه با اختلافات میان قبایل و گروه‌های مختلف جامعه بود. پیامبر(ص) با تکیه بر تقوا و اصول اخلاقی اسلام، نه‌تنها توانست میان مسلمانان وحدت ایجاد کند، بلکه این وحدت را بر پایه عدالت و احترام به حقوق همه اعضای جامعه بنا نهاد.
* چالش‌های موجود در فهم غیرت اسلامی و تقوا
با وجود این حقایق، در سال‌های اخیر برخی تحلیلگران و فعالان فرهنگی به اشتباه تصور می‌کنند غیرت دینی با مدارا و وحدت اجتماعی در تضاد است. این برداشت نادرست معمولا بر اساس سوءتفاهم نسبت به مفهوم غیرت و تقوا شکل می‌گیرد. آنها غیرت را به عنوان تعصبی کور و سختگیرانه می‌پندارند که مانع تحمل و پذیرش تفاوت‌ها می‌شود. در حالی که غیرت دینی، وقتی بر مبنای تقوا باشد، دقیقا برخلاف این برداشت عمل می‌کند. فردی که دارای غیرت اسلامی بر اساس تقوا است، به هیچ وجه به تعصب کور و خشونت تمایل ندارد، بلکه تلاش می‌کند با رعایت عدالت و احترام به حقوق دیگران، وحدت و همبستگی را تقویت کند.
* غیرت اسلامی و مسؤولیت اجتماعی بر پایه تقوا
یکی از جوانب مهم غیرت اسلامی، مسؤولیت‌پذیری اجتماعی است که به تقویت وحدت کمک می‌کند. فردی که به ارزش‌های دینی پایبند است و غیرت دینی او بر اساس تقوا شکل گرفته، نه‌تنها به دفاع از ارزش‌های دینی خود می‌پردازد، بلکه خود را مسؤول حفظ و تقویت وحدت اجتماعی نیز می‌داند. این افراد با حس مسؤولیت‌پذیری خود، به دنبال ایجاد عدالت اجتماعی و کمک به نیازمندان هستند، زیرا یکی از اصول اساسی تقوا، عدالت و توجه به حقوق دیگران است.
روشن است که غیرت اسلامی وقتی بر مبنای تقوا باشد، نه‌تنها مانع مدارا و وحدت اجتماعی نیست، بلکه به تقویت آنها نیز کمک می‌کند. آیه 67 سوره زخرف به ما یادآوری می‌کند که هر وحدتی که بدون تقوا و اصول دینی شکل بگیرد، در نهایت به دشمنی و اختلاف منجر خواهد شد، بنابراین وحدت واقعی و پایدار تنها زمانی شکل می‌گیرد که بر اساس غیرت دینی و تقوا باشد. افراد با غیرت اسلامی، با پایبندی به اصول الهی و رعایت حقوق دیگران، نه‌تنها از ارزش‌های دینی خود دفاع می‌کنند، بلکه به حفظ و تقویت وحدت و همبستگی اجتماعی نیز کمک می‌کنند.