با وجود تمام هیاهو‌های خبری در غرب و حتی خود روسیه، تغییرات پیشنهادی پوتین انحراف اساسی از دکترین‌های هسته‌ای قبلی این کشور ندارد. دکترین هسته‌ای فعلی اجازه استفاده از سلاح‌های هسته‌ای را در پاسخ به حملات متعارفی که به خاک روسیه انجام می‌شود می‌دهد اما به ‌نظر می‌رسد هدف دکترین جدید پیشنهادی، توضیح بیشتر یا شفاف‌سازی شرایط استفاده از سلاح هسته‌ای از سوی کرملین است. به عنوان مثال، گسترش چتر هسته‌ای کرملین برای بلاروس یک حرکت نمادین نیست بلکه تصریح نام بلاروس در بندهای دکترین جدید به این دلیل است که چارچوب‌های اقدام هسته‌ای مسکو به صورت کاملا شفافی بیان شود. در دکترین 2020 نیز به صراحت تاکید شده بود حمله به متحد روسیه زمینه‌ را برای اقدام تلافی‌جویانه هسته‌ای فراهم خواهد کرد. تنها تفاوت در این است که اینک از بلاروس به صراحت نام برده شده و به نوعی این کشور هم جزئی از خاک روسیه شناخته شده است.

مثال دیگر در این زمینه را می‌توان در نوع همکاری‌های استراتژیک روسیه و کره‌شمالی مشاهده کرد. براساس پیمان امنیتی که ماه ژوئن امسال (خرداد 1403) میان پیونگ‌یانگ و مسکو منعقد شد، روسیه، کره‌شمالی را ذیل چتر هسته‌ای خود قرار داد. 

* واکنش بین‌المللی

پوتین تصمیم گرفت درست قبل از دیدار بایدن و زلنسکی در حاشیه نشست سالانه سازمان ملل درباره موضوع ایجاد تغییرات در دکترین هسته‌ای روسیه صحبت کند؛ جایی که روسای‌جمهور ۲ کشور باید تصمیم می‌گرفتند آیا به کی‌یف اجازه دهند از موشک‌های غربی برای حمله به عمق روسیه استفاده کند یا خیر.

واشنگتن در رویکرد خود برای موافقت با اوکراین برای استفاده از تسلیحات دوربرد، حتی قبل از اینکه پوتین رسما تغییراتی را در دکترین هسته‌ای کنونی خود پیشنهاد کند، بسیار محتاطانه عمل کرده بود، زیرا اطلاعات قابل اعتمادی برای سرویس‌های اطلاعاتی و نظامی غرب از پاسخ مرگبار مسکو در صورت اجازه دادن به اوکراین برای حمله به عمق روسیه وجود داشت.

همچنین واشنگتن معتقد است تا زمانی که کرملین در آستانه شکست نظامی در اوکراین قرار نگیرد، خطر استفاده از سلاح‌های هسته‌ای توسط مسکو بسیار پایین است اما غربی‌ها همچنان سعی می‌کنند از موقعیت‌های خطرناک اجتناب کنند. با وجود حملات پهپادی اوکراین به کرملین یا رادارهای روسی - که عناصر سپر هسته‌ای هستند - کاخ سفید قصد ندارد رویکرد محتاطانه خود را تغییر دهد.

تونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا تصمیم هدف قرار دادن عمق خاک روسیه را اقدامی غیرمسؤولانه خواند اما یک روز پس از پیشنهاد پوتین برای تغییرات در دکترین هسته‌ای، در 26 سپتامبر، ایالات متحده از ارسال بمب‌های گلاید با برد 20 تا 130 کیلومتر به اوکراین خبر داد. با این حال، مقامات آمریکایی هیچ اشاره‌ای به صدور مجوز به اوکراین برای حمله به عمق خاک روسیه نداشتند. اما همان‌طور که غرب کمک‌های خود را به اوکراین گسترش می‌دهد، توجه کمتری به خطوط قرمز روسیه از خود نشان می‌دهد. در پاسخ، رهبری روسیه خواهان این است که اظهاراتش جدی‌تر گرفته شود و به‌روز‌رسانی دکترین هسته‌ای یکی از ابزارهای موجود در این فرآیند است.

در حالی که روسیه به سمت تدوین دکترین هسته‌ای 2024 خود پیش می‌رود، به نظر می‌رسد جاه‌طلبی‌های اوکراین برای دستیابی به مجوز حمله به عمق روسیه به بن‌بست رسیده و گزینه‌های این کشور در میدان نبرد محدود شده است. از سوی دیگر با توجه به بازخوردهای موجود در میان اظهارنظرهای سران اروپایی به نظر می‌رسد واکنش استراتژیک مسکو موثر واقع شده. کرملین خطوط قرمز خود را مجددا به صورت کاملا شفاف تعریف کرده و احتمال خطر غافلگیری در آینده را کاهش داده است. به نظر می‌رسد هر گونه تغییر قابل توجه در روند فعلی، به نتیجه انتخابات ریاست‌جمهوری آینده آمریکا بستگی داشته باشد.

پژوهشگر روابط بین‌الملل *

منابع

---------------------------

https://www.mid.ru/ru/foreign_policy/international_safety/disarmament/1434131/

https://www.geopolitic.ro/2024/10/russias-changing-nuclear-doctrine-significant-concern-just-another-empty-threat

https://www.reuters.com/world/europe/russia-says-emergency-hotlines-with-us-nato-remain-nuclear-risks-rise-2024-10-08

https://www.rferl.org/a/russia-ukraine-nuclear-doctrine-putin/33135153.html

https://www.belarus.by/en/press-center/speeches-and-interviews/lukashenko-comments-on-changes-in-russias-nuclear-doctrine-new-risks-for-some-not-us_i_0000178402.html

https://greydynamics.com/russias-new-nuclear-doctrine-strategic-implications/

https://www.newsweek.com/russia-ukraine-putin-nuclear-weapons-1962563

https://www.houstonchronicle.com/news/world/article/kremlin-says-changes-in-russia-s-nuclear-doctrine-19794547.php?source=google&medium=paid&gad_source=1&gclid=Cj0KCQjw05i4BhDiARIsAB_2wfBoQnjzinN0u20np8jPF7LQU3OuaL6NaHIYfPItdtFScWcBE5BEph8aAjWMEALw_wcB

https://thegeopolitics.com/what-if-final-warning-is-truly-final-russias-change-in-nuclear-policy-and-international-law/#google_vignette

https://time.com/7027988/russia-nuclear-blackmail-europe-response/

https://www.firstpost.com/opinion/russia-revises-its-nuclear-doctrine-why-west-must-take-putins-warning-seriously-13822576.html

https://www.memri.org/reports/chinese-academic-nato-russia-nuclear-confrontation

https://blogs.prio.org/2024/10/putins-nuclear-blackmail-goes-doctrinal/

https://www.csis.org/programs/international-security-program/project-nuclear-issues/analysis

https://carnegieendowment.org/russia-eurasia/politika/2024/09/russia-nuclear-doctrine-blackmail?lang=en

https://www.armscontrol.org/act/2024-07/news/russian-nuclear-posture-may-change-putin-says

https://www.realcleardefense.com/articles/2024/10/03/putins_revision_of_russian_nuclear_doctrine_1062615.html

https://secretmag.ru/enciklopediya/chto-takoe-yadernaya-doktrina.htm

https://www.rbc.ru/politics/25/09/2024/669a1d389a79471d6b157910

https://rtvi.com/news/smysl-v-neopredelennosti-chto-budet-posle-izmeneniya-yadernoj-doktriny-rossii/

https://www.aa.com.tr/ru/анализ-новостей/аналитика-новая-ядерная-доктрина-россии-и-будущее-войны-в-украине/3347819

https://rg.ru/2024/09/25/aleksej-leonkov-obnovlenie-iadernoj-doktriny-stalo-otvetom-na-novye-realii.html

https://lenta.ru/news/2024/09/26/eto-bezotvetstvenno-ssha-otvetili-na-reshenie-putina-izmenit-pravila-primeneniya-yadernogo-oruzhiya/