مصطفی نصری: محور مقاومت، مفهومی است که به عنوان یک نیروی مقابله با استعمار و سلطه‌طلبی در خاورمیانه شکل گرفته و اغلب با تأکید بر جنبه‌های نظامی و امنیتی شناخته می‌شود اما آنچه کمتر به آن توجه شده، ابعاد فرهنگی - اجتماعی این محور است که ریشه‌های عمیق در تاریخ، فرهنگ و هویت مشترک مردمان این منطقه دارد. این ریشه‌ها از ایران تا کرانه‌های مدیترانه گسترده شده و مفهومی که امام موسی صدر از آن به عنوان «جامعه مقاوم» یاد می‌کند، بخوبی می‌تواند این پیوندها را نمایان کند. برای فهم پایدار و همه‌جانبه محور مقاومت، نیازمند درکی عمیق‌تر از این ابعاد فرهنگی - اجتماعی هستیم؛ درکی که می‌تواند بسترهای پایداری برای این محور فراهم کند و آن را از یک مقوله صرفا نظامی به یک جنبش اجتماعی فراگیر تبدیل کند. توسعه پیوندهای فرهنگی میان کشورهای عضو محور مقاومت، تقویت نقش نهادهای آموزشی و دینی و مشارکت فعال زنان و جوانان در این مسیر، می‌تواند به ایجاد یک جنبش مقاومت پایدار و فراگیر کمک کند. در این صورت محور مقاومت می‌تواند نه‌تنها به عنوان یک نیروی نظامی، بلکه به عنوان یک جنبش فرهنگی - اجتماعی، به مقابله با نفوذ فرهنگی و نظامی قدرت‌های خارجی بپردازد.

* ریشه‌های تاریخی مشترک محور مقاومت

یکی از نکات مهم در فهم محور مقاومت، شناخت ریشه‌های تاریخی مشترکی است که از ایران تا کرانه‌های مدیترانه کشیده شده است. تاریخ این منطقه، مملو از مقاومت در برابر نیروهای خارجی و استبدادگران داخلی بوده است؛ از مقاومت مردم ایران در برابر حملات نظامی امپراتوری‌های مختلف تا جنبش‌های آزادی‌بخش در فلسطین، لبنان، سوریه و عراق، همگی حکایت از تاریخی دارد که بر پایه هویت مشترک و مبارزه برای آزادی بنا شده است.

این تاریخ مشترک، عامل مهمی در ایجاد هویت مقاومتی است که امروز محور مقاومت را تشکیل می‌دهد. در این میان، ایران به عنوان یکی از اصلی‌ترین بازیگران این محور، نه‌تنها به لحاظ نظامی، بلکه به‌عنوان یک مرکز فرهنگی و معنوی، نقش مهمی در ایجاد همبستگی میان جوامع مختلف این محور ایفا کرده است. ادبیات مقاومت و هنر و رسانه‌های مقاومت که در ایران و سایر کشورها شکل گرفته، به مرور زمان به پایه‌های فرهنگی این محور تبدیل شده و نقش مهمی در نهادینه کردن ارزش‌های مقاومت در میان مردم داشته است.

* مفهوم «جامعه مقاوم» امام موسی صدر

کلمه مقاومت را  اولین ‌بار آیت‌الله «سیدموسی صدر» وارد ادبیات ما کرد. امام موسی صدر، یکی از رهبران برجسته جنبش‌های مقاومت در لبنان، با ارائه مفهوم «جامعه مقاوم»، به تأسیس جامعه‌ای فکر می‌کرد که توانایی مقابله با تهاجم‌های خارجی و داخلی را از طریق انسجام فرهنگی - اجتماعی داشته باشد. او معتقد بود تنها با ساختن یک جامعه مقاوم و همبسته می‌توان در برابر ظلم و ستم ایستادگی کرد و این ایستادگی نیازمند بنیادهای فرهنگی و معنوی است که بتواند جامعه را به هم پیوند دهد. «جامعه مقاوم» امام موسی صدر، مفهومی است که بر اساس همبستگی اجتماعی، عدالت و احترام به کرامت انسانی بنا شده است. این مفهوم نشان می‌دهد مقاومت، تنها به معنای مبارزه مسلحانه نیست، بلکه باید در تمام ابعاد زندگی اجتماعی - فرهنگی یک جامعه جاری باشد. این دیدگاه می‌تواند به عنوان یک نقشه راه برای جوامع محور مقاومت به کار گرفته شود، چرا که نشان می‌دهد پایداری این محور، نیازمند توسعه فرهنگی و اجتماعی همزمان با جنبه‌های نظامی است.

* چالش‌های فرهنگی محور مقاومت

یکی از چالش‌های اصلی محور مقاومت در سطح فرهنگی، عدم هم‌افزایی کافی میان جوامع مختلف این محور است. هر چند بسیاری از کشورها و گروه‌های محور مقاومت با یکدیگر در زمینه‌های نظامی و امنیتی همکاری دارند اما هنوز هم در سطح فرهنگی، پیوندهای کافی برقرار نشده است. این کمبود پیوندهای فرهنگی می‌تواند به تضعیف همبستگی و کاهش پایداری محور منجر شود. بخشی از این مشکل به نفوذ فرهنگی غرب در منطقه بازمی‌گردد؛ رسانه‌های غربی و تهاجم فرهنگی آنها تلاش می‌کنند هویت‌های مذهبی و ملی جوامع محور مقاومت را تضعیف کرده و آنها را به سمت پذیرش ارزش‌های غربی سوق دهند. این مسأله بویژه در میان جوانان این جوامع مشهود است که به دلیل نبود بسترهای مناسب فرهنگی داخلی، بیشتر به سوی مصرف محصولات فرهنگی غربی سوق داده می‌شوند.

راهکارهای فرهنگی برای تقویت محور مقاومت

یکی از مهم‌ترین راهکارها برای تقویت محور مقاومت در سطح فرهنگی ایجاد پیوندهای عمیق میان کشورهای عضو این محور است. 

این پیوندها می‌تواند از طریق تبادلات فرهنگی، هنری و ادبی میان این کشورها تقویت شود. برگزاری جشنواره‌های هنری و فرهنگی مشترک، انتشار آثار ادبی مقاومت و تولید محصولات رسانه‌ای مشترک می‌تواند به ترویج و تقویت فرهنگ مقاومت در جوامع مختلف کمک کند. یکی دیگر از راهکارهای مهم، تقویت نقش نهادهای دینی و آموزشی در ترویج فرهنگ مقاومت است. این نهادها می‌توانند با ارائه آموزه‌های مناسب، نسل‌های جدید را با ارزش‌های مقاومت آشنا کرده و آنها را به عنوان بخشی از هویت فرهنگی این جوامع معرفی کنند. همچنین باید از ظرفیت‌های رسانه‌ای بویژه شبکه‌های اجتماعی برای ترویج و گسترش فرهنگ مقاومت بهره‌برداری کرد. رسانه‌های مستقل و مردمی در کشورهای عضو محور مقاومت می‌توانند به عنوان یک ابزار قدرتمند در مقابله با تهاجم فرهنگی غرب تلقی شوند.