محمد محمدی: ارتش جمهوری اسلامی ایران را باید یکی از مقتدرترین ارکان نظامی کشور دانست؛ ارتشی که با تقدیم بیش از 48 هزار شهید در دوران دفاع‌ مقدس نشان داد تعهد و دفاع از مرز و خاک کشور را نه یک وظیفه و ماموریت سازمانی، بلکه یک تعهد برآمده از عمق دل و جان می‌داند. به عنوان نمونه در آخرین مورد می‌توان به تجاوز اسرائیل در بامداد 5 آبان اشاره کرد که مطابق اطلاعیه رسمی ارتش 4 نفر از نیروهای جان برکف به شهادت رسیدند و جان خود را برای امنیت مردم و کشور در طبق اخلاص قرار دادند.

 اما جدا از موفقیت‌ها و از جان‌گذشتگی‌های غیورمردان ارتش، این نیرو در شناسانده شدن به مردم به معنای واقعی مظلوم واقع شده است؛ موضوعی که معاون فرهنگی و تبلیغات ارتش جمهوری اسلامی نیز بدان اذعان می‌کند و کم‌کاری موجود را یکی از نقاط ضعف در این حوزه بر می‌شمارد؛ مسأله‌ای که مستقیم به حوزه فرهنگ و هنر مربوط است و باید این پرسش مطرح شود که اساسا چرا سبد محصولات هنری کشور پیرامون شناساندن و معرفی سربازان جان برکف ارتش بسیار محدود و کم است؟

وقتی به محصولات هنری کشور طی 4 دهه گذشته نگاهی انداخته شود بسادگی می‌توان فهمید که در حوزه تئاتر، سینما و تجسمی وضعیت بسیار تاسف‌آور است اما در حوزه کتاب و نشر در وضعیت مطلوب‌تری به نسبت سایر حوزه‌ها قرار گرفته‌ایم. 

در حوزه تئاتر و تجسمی چندان آمار مستندی وجود ندارد و نمی‌توان بررسی دقیقی انجام داد اما در حوزه سینما با توجه به آمار منتشرشده در سالنامه آماری سینما، به‌ رغم اکران بیش از 8 هزار فیلم طی 4 دهه، سهم غیورمردان ارتش عددی زیر 2 درصد است، آن هم در حالی که اغلب ‌آثار تولید شده مربوط به دهه 60 است و هر چه جلوتر آمدیم کم و کمتر شد و همه اینها در حالی است که همچنان پرمخاطب‌ترین فیلم تاریخ سینمای ایران فیلم سینمایی «عقاب‌ها»ست که روایتی از قدرتنمایی ارتش جمهوری اسلامی در روزهای آغازین دفاع‌ مقدس است. 

شهادت سربازان ارتش عزیز در عملیات بامداد روز گذشته بهانه‌ای شد تا مروری بر معدود آثار سینمایی که طی 4 دهه گذشته در بازنمایی شجاعت، دلاوری و از خودگذشتگی ارتشیان روی پرده نقره‌ای رفته‌اند، داشته باشیم.

بدون شک نخستین و یقینا مهم‌ترین فیلم‌ با موضوع ارتش جمهوری اسلامی را باید فیلم «عقاب‌ها» دانست؛ فیلمی که با بیش از 10 میلیون مخاطب تا امروز پرمخاطب‌ترین فیلم نه تنها در ژانر جنگی، بلکه در کل سینمای ایران است. 

سال ۶۴ که فیلم «عقاب‌ها» در سینماهای کشور به نمایش درآمد، بر پایه آمار تقریبی، ۲۰ درصد مردم این فیلم را به تماشا نشستند، یعنی از هر 5 ایرانی، یک نفر آن را بر پرده نقره‌ای مشاهده کرده و این آماری است که درباره هیچ فیلم دیگری در تاریخ کشورمان تکرار نشده است.

یکی از ویژگی‌های قابل توجه این فیلم سینمایی این بوده که داستانی واقعی (نجات خلبان یدالله شریفی‌راد از دست دشمن) را دستمایه قرار داده و انصافاً کارگردان از تمام ظرفیت‌های داستان‌گویی در این باره به منظور درگیر کردن ذهن مخاطب با قصه بویژه برانگیختن حس وطن‌دوستی و دشمن‌ستیزی در وجود او مدد گرفته است. در خلاصه داستان فیلم آمده است: «در جنگ ایران و عراق یک هواپیمای ارتش ایران، پس از انجام مأموریتی در خاک عراق، هدف حمله عراقی‌ها قرار می‌گیرد و در کردستان عراق سقوط می‌کند. خلبان با چتر نجات فرود می‌آید. گروهی از نظامیان در پی دستگیری او هستند. خلبان به کمک یک تکاور ایرانی که برای انجام مأموریتی با لباس مبدل وارد کردستان عراق شده، نجات می‌یابد. هر 2 پس از درگیری با نظامیان دشمن به همراه گروهی از مبارزان کرد عراقی به روستایی پناه می‌برند. نظامیان آنان را تعقیب می‌کنند. خلبان و تکاور با موتوسیکلت می‌گریزند. یک هلیکوپتر عراقی آنها را تعقیب می‌کند. در نزدیکی مرز نیروهای ایرانی هلیکوپتر را سرنگون می‌کنند. خلبان و تکاور، سوار بر موتوسیکلت، در نزدیکی مرز به سرعت به میدان مین نزدیک می‌شوند. اشاره سربازان ایرانی که می‌کوشند آن دو را متوجه خطر کنند مؤثر نمی‌افتد و در برخورد موتوسیکلت با مین تکاور کشته می‌شود و خلبان نجات می‌یابد». 

نکته حائز اهمیت دیگر درباره این فیلم، استفاده درست و هوشمندانه از عنصر موسیقی است که بویژه هنرمندی خاص مجید انتظامی دخیل شده تا مخاطب از همان تیتراژ آغازین فیلم، درگیر این اثر شده و در انتظار تماشای لحظات حماسی و ایثار خلبانان و رزمندگان باشد. با این همه دلیل اصلی موفقیت فیلم را باید در قصه‌گویی آن دانست و اینکه معمولا تماشاگر ایرانی با قصه قهرمانان خود بویژه در ژانر جنگی ارتباط خوبی برقرار می‌کند.

پس از «عقاب‌ها»، «کانی مانگا» را باید مهم‌ترین فیلم سینمای دفاع‌مقدس با موضوع ارتش دانست؛ فیلمی که در کارنامه کوتاه زنده‌یاد سیف‌الله داد نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. قصه درباره یک هواپیمای عراقی در منطقه «کانی مانگا» - واقع در کردستان ایران - است که سقوط می‌کند و خلبان آن که جان سالم به در برده می‌گریزد. گروهی تکاور زیر نظر سروان یاوری مأمور می‌شوند خلبان را به اسارت درآورند. یکی از گروه‌های مسلح مخالف جمهوری اسلامی به سرکردگی «کاک هوشنگ» وارد کارزار می‌شوند تا خلبان را نجات بدهند. تکاوران با اعضای گروه مسلح درگیر می‌شوند و خلبان عراقی را دستگیر می‌کنند. فیلم از لحاظ جلوه‌های بصری و ساختار کارگردانی یکی از فیلم‌های پیشرو در حوزه سینمای دفاع‌مقدس است که می‌توان آن را الگوی خوبی برای فیلم‌های جنگی دانست.

یکی دیگر از ویژگی‌های این فیلم اکران متداوم آن طی 18 سال است، «کانی مانگا» از سال 67 تا 85 به صورت مستمر در سینماهای کشور اکران شد و در نهایت با 7 میلیون مخاطب، عنوان یکی از پرمخاطب‌ترین فیلم‌های سینمای ایران را در اختیار دارد. 

«پایگاه جهنمی» به کارگردانی و نویسندگی اکبر صادقی محصول سال ۱۳۶۳ فیلم دیگری است که در این فهرست قرار می‌گیرد. خبر ساخت یک پایگاه قدرتمند دشمن در خاک خود به ستاد عملیات نیروی دریایی ارتش ایران می‌رسد. یک تیم ۴ نفره به فرماندهی ستوان بای انتخاب می‌شود تا این پایگاه جهنمی را منهدم کنند. در آغاز این ماموریت سرنوشت هر 4 نفر تغییر می‌کند و شرایط سختی بر آنها حاکم می‌شود. این فیلم بر اساس یک داستان واقعی از یکی از مهم‌ترین عملیات‌های کماندویی ارتش جمهوری اسلامی ایران در زمان جنگ تحمیلی به نام «چشم دشمن» ساخته شده ‌است که اجرا و فرماندهی عملیات بر عهده امیر دریادار عیسی حسینی‌بای، از کماندوهای زبده نیروی دریایی بوده ‌است. این تیم کماندویی طی چندین مرحله عملیات شناسایی با نفوذ چندین کیلومتری به داخل خاک عراق و در نهایت انهدام این پایگاه راداری موشکی، به سلامت به داخل خاک کشور بازمی‌گردند. فرامرز قریبیان، جمشید هاشم‌پور، کاظم افرندنیا، حسین ملاقاسمی، علی محزون، زکریا هاشمی، بهزاد رحیم‌خانی، علی برجسته، شاپور بخشایی، تقی محمودی و... بازیگران فیلم هستند.

فیلم دیگری که می‌توان در این فهرست گنجاند، «حمله به اچ ۳» به کارگردانی شهریار بحرانی است. این فیلم سال ۱۳۷۳ ساخته شد. فیلم با الهام از عملیات اچ ۳ که از عملیات‌های هوایی موفق و مهم در جریان جنگ ایران و عراق بود، ساخته شد. ستاد نیروهای هوایی عراق که برتری نیروی هوایی ایران را حس کرده بود و شکست حصر آبادان را نزدیک می‌دید، جهت حفاظت از هواپیماهای استراتژیک خود در برابر حملات ایران، آنها را به ۳ پایگاه دورافتاده در نزدیک مرز اردن منتقل کرد.

در مقابل ستاد نیروهای هوایی ایران نیز برای بمباران این ۳ پایگاه که به نام پایگاه‌های اچ۳ معروفند، طرحی در نظر می‌گیرد. سرانجام سحرگاه ۱۵ فروردین ۱۳۶۰، ۸ فروند جنگنده بمب‌افکن فانتوم از پایگاه سوم شکاری شهید نوژه جهت حمله به اچ۳ به پرواز درآمدند. جعفر دهقان، محمد کاسبی، فرامرز شهنی، حسین یاری، حسن عباسی، سعید قائمی، سعید خوشدل، سیدناصر هاشمی و سیدجلال طباطبایی بازیگران فیلم را تشکیل می‌دادند.

یکی از مؤخرترین فیلم‌ها در این ارتباط «منصور» به کارگردانی و نویسندگی سیاوش سرمدی و تهیه‌کنندگی جلیل شعبانی محصول سال ۱۳۹۹ است که آبان ۱۴۰۰ اکران شد. فیلم در سی‌و‌نهمین دوره جشنواره فیلم فجر حضور داشت. این فیلم به روایتی از زندگی شهید سرلشکر منصور ستاری می‌پردازد. این فیلم درباره بخش‌‌هایی از زندگی تیمسار منصور ستاری، فرمانده سابق نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و ساخت نخستین جنگنده ایرانی است. محسن قصابیان، علیرضا زمانی‌نسب، حمیدرضا نعیمی، مهدی کوشکی، لیندا کیانی، سیدجواد هاشمی، قاسم زارع و اتابک نادری بازیگران فیلم بودند.

«پی ۲۲» با نام قبلی «مرواریدهای خلیج فارس» فیلمی به کارگردانی و نویسندگی حسین قاسمی جامی محصول سال ۱۳۹۳ هم دیگر فیلم مربوط به دلاورمردان ارتش است. فیلم «پی ۲۲» بر اساس مستند ناوچه جوشن ساخته شده ‌است. این رویداد در فروردین ۶۷ در درگیری با نیروی دریایی ایالات متحده آمریکا اتفاق افتاد. در خلاصه داستان این فیلم آمده: در شب عروسی دختر سرگرد هادی، فرمانده سابق تکاوران نیروی دریایی با پسر شهید ناخدا محمدی، سرگرد هادی متوجه می‌شود داماد به محل شهادت پدرش رفته است. هادی برای پیدا کردن او به محل مورد نظر می‌رود اما... امین حیایی، افسانه بایگان، نسرین مقانلو، الهه حصاری، هادی ساعی و... در این کار نقش‌آفرینی کرده‌اند. مدیوم تلویزیون وجه مکمل آثار سینمایی تولید شده درباره فداکاری نیرو‌های سه‌گانه ارتش جمهوری اسلامی است، هر چند ادای دین این مدیوم به فداکاری نیرو‌های مخلص ارتشی در طول دفاع 8 ساله، تنها ۲ اثر قابل قبول بوده اما استقبال گسترده مخاطبان از آنها حاوی این پیام است که مردم قدردان نیرو‌های ارتشی هستند. سریال «سیمرغ» ساخته حسین قاسمی‌جامی نخستین اثری بود که به زندگی 2 خلبان هوانیروز یعنی شهید احمد کشوری و شهید علی‌اکبر شیرودی پرداخت و بار‌ها از شبکه‌های مختلف سیما بازپخش شده است. دومین سریال تلویزیونی که در رابطه با نیرو‌های ارتشی ساخته شده سریال «شوق پرواز» به کارگردانی زنده‌یاد یدالله صمدی بود که با روایت بخشی از زندگی شهید سرافراز سرلشکر عباس بابایی تولید و به یکی از پرمخاطب‌ترین مجموعه‌های نمایشی سیما در چند سال اخیر تبدیل شد.

در انتها باید یادآور شد فیلم‌های دیگری چون «پلاک»، «فرار مرگبار»، «تهاجم»، «خلبان»، «گارد ویژه»، «ارابه مرگ»، «دایره سرخ» و... هم تولید شده‌اند که به نوعی در آنها به ارتش توجه شده است؛ کارهایی که در آن صرفا صحنه‌های جنگی وجود دارد. این ارزیابی اجمالی نشان می‌دهد فیلم‌های که محور آن ارتش هستند تنها به صحنه‌های جنگ خلاصه شده است و در میان این لیست فیلمی را نمی‌توان یافت که هم در آن جذابیت‌های جنگی وجود داشته باشد هم اینکه بتوان استانداردهای خوب سینمایی را مشاهده کرد. با این توضیح به نظرم اصلی‌ترین گام را در این رابطه ارتش می‌تواند بردارد تا با سفارش کارهای با کیفیت بیشتر، روایتگر دلاوری ارتشیان در ۸ سال جنگ تحمیلی باشد.