۳ ـ بازی‌ها

نظریه بازی‌ها مدل‌های مناسبی برای درک هماوردی‌های بین‌المللی ارائه می‌دهد. یکی از مدل‌های نظریه بازی‌ها مدل «جوانک ترسو» یا «بازی جوجه» (Chicken Game) است. در این مدل بازی، ۲ طرف با خودروهای خود با سرعت بالا روبه‌روی یکدیگر حرکت می‌کنند تا به‌طرف مقابل القا کنند حاضر به کنار کشیدن نیستند و تا لحظه آخر بر موضع خود باقی خواهند ماند تا شاید طرف مقابل بترسد یا متقاعد شود از مسیر خود منحرف‌ شده و از رویارویی بپرهیزد. 

هر یک از طرفین که از مسیر منحرف شده یا از بازی کنار بکشد، به خاطر ترس، به جوانک ترسو شهره می‌شود. نتایج پژوهش‌هایی که از شخصیت نتانیاهو با استفاده از تحلیل محتوای کمی داده‌های گفتاری در بازه زمانی 2009 تا 2019 انجام شده، نشان می‌دهد «رویکرد سیاه و سفید به مسائل سیاست خارجی همراه با سطح بالای باور به توانایی کنترل رویدادها، تمایل بالا به قدرت و بی‌اعتمادی شدید به دیگران» رویکرد وی در سیاست خارجی را پیرامون «بزرگ‌نمایی از تهدید ایران» و «مخالفت با تشکیل کشور فلسطین» شکل داده است، بنابراین از نظر روان‌شناختی، نتانیاهو دارای درون‌مایه شخصیتی‌ای است که تمایل به دید اسرائیل در وضعیت آخرالزمانی دارد. چرا در برابر عملیات «وعده صادق 2»، یک واکنش بسیار خفیف انجام داد؟ این را باید در چارچوب همان نظریه جوانک ترسو تحلیل کرد. در چند صباحی که از درگیری غیرمستقیم و مستقیم اسرائیل و ایران می‌گذرد، اسرائیل نسبت به توانایی‌های ایران هم از نظر تهاجمی و هم از نظر دفاعی (با تسلط اطلاعاتی‌ای که به واسطه حمایت ایالات متحده دارد) اشراف دارد.

نتانیاهو خوب می‌داند افزایش تنش با ایران، وضعیت را برای اسرائیل «جهنمی» خواهد کرد. ایران از نظر موقعیت جغرافیایی 80 برابر اسرائیل است، توان رزم ایران نسبت به اسرائیل چندین برابر است، نسبت به نیروهای وفادار زمینی، دریایی و (حتی) هوایی، ایران آگاهی دارد، نسبت به وضعیت خسته و در هم شکسته ارتش اسرائیل که بیش از یک سال است درگیر نبرد است و امیدی برای برون‌رفت از شرایط نمی‌بیند، واقف است؛ ارتشی که از نظر روانی و روحی نیز وضعیت مناسبت‌تری از شرایط فیزیکی و آمادگی رزم ندارد. آمارهای مربوط به میزان خودکشی‌ها در ارتش اسرائیل، مبین این موضوع است، علاوه بر این هیچ‌یک از اهداف اسرائیل به نتیجه نرسیده است. همه این موارد سبب شده نتانیاهو در موقع رویارویی با ایران، همچون جوانک ترسو، با ادراک (دست بر قضا) درست نسبت به وضعیت اسرائیل، به جاده خاکی منحرف شده و به دنبال مفر و راه نجات برای زنده ماندن باشد. اسرائیل در عملیات بامداد شنبه شکست خورد؟ بله! نتانیاهو به قدری در این جاده (نسبت به ایران) بی‌محابا حرکت کرده بود که نمی‌توانست «گزینه خروج» را انتخاب نکند. آیا ایران برنده این بازی بود؟ بله! ایران چه چیزی می‌خواست که به آن دست نیافت؟ به رخ کشیدن توان رزم تهاجمی خود؟ به رخ کشیدن توان دفاعی خود؟ اعتماد به نفس مقامات برای «انتخاب‌های سخت»؟ حمایت از «محور مقاومت» و «دوستان و شرکایش»؟ 

4- عبور از خط قرمز؟

این برداشت که بعد از عملیات بامداد شنبه، همه چیز در غرب آسیا عادی خواهد شد، برداشت اشتباهی است، اسرائیل کماکان بر توانمندی‌های خود یعنی ترور، خرابکاری، جاسوسی، بمباران مناطق مسکونی و هر آن چیزی که در آن امتیاز نسبی دارد، تکیه می‌کند، بنابراین اسرائیل دست از ماجراجویی نخواهد کشید، درست است جوانک ترسو، صحنه نبرد اصلی را باخته است اما در لحظه آخر شدیدا به برخورد با خودروی رقیب نزدیک شده و توانسته یک خط قرمز را هم جابه‌جا کند و آن «دسترسی به حریم هوایی ایران» است.  

5- اسرائیل را نباید رها کرد!

این موضوع به علاوه سابقه رفتار اسرائیل در سال‌های اخیر نشان می‌دهد اسرائیل نخست به خطوط قرمز نزدیک می‌شود، سپس ضربات محکم‌تری وارد می‌کند، بنابراین اگرچه در این بازی، بازیگر مقابل، ترسیده ولی از مسیر منحرف نشده تا درگیر نابودی نشود اما این موضوع می‌تواند در دوئل بعد ۲ طرف، حتی اگر ضربه نخست او کم‌درد یا نمایشی بوده باشد، مهم باشد، خاصه اینکه اسرائیل برای نخستین بار بلافاصله «مسؤولیت حمله» را بر عهده می‌گیرد، همین موضوع یعنی اسرائیل نسبت به حریم ایران یک پله بالاتر رفته و حالا مسؤولیت اقدام علیه ایران را نیز بر عهده می‌گیرد. این وضعیت، این امکان را برای اسرائیل فراهم می‌کند تا ضربه بعدی را به سختی وارد کند. برای کنترل اسرائیل به منظور عدم ورود به چنین وضعیتی، ضروری است پاسخ به اسرائیل داده شود، حتی اگر این پاسخ نامتناسب یا فراتر از سطح نمایش اسرائیل باشد. اسرائیل باید بداند حریم ایران، همواره خط قرمز باقی می‌ماند و جمهوری اسلامی هیچ گونه تجاوزی به حریم خود را برنخواهد تافت. اسرائیل باید پاسخ بگیرد اگرنه این نمایش را واقعی‌تر تکرار خواهد کرد. 

سیاست ایران باید همانی باشد که بارها تکرار شده است: «اگر یکی بزنی، ۱۰ تا می‌خوری». اسرائیل باید در این ادراک سیر کند که ایران از افزایش تنش هیچ نگرانی و ابایی ندارد، بنابراین اگرچه عملیات اسرائیل، «دور از انتظار» و ضعیف بود اما با در نظر گرفتن الگوی رفتاری اسرائیل نسبت به دشمنانش، هر جا این رژیم به خطوط قرمز نزدیک شده است، در مرحله بعد حجم آسیب به بار آورده به مراتب زیادتر و غیرقابل جبران بوده است. در هر جا نیز با پاسخ محکم روبه‌رو شده است، سطح عملیات بعدی خود را تعدیل و کنترل‌شده‌تر دنبال کرده است. اسرائیل باید بداند هر ضربه‌ای با پاسخ محکم و جبران‌ناپذیر همراه خواهد شد.

عضو هیأت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا *