گروه فرهنگ و هنر: «مدرسه عالی موسیقی» دی ماه 1300 با یک آگهی در نشریه آینده اعلام کرد قصد دارد هر ماه نمایشی را برای کودکان روی صحنه ببرد، به همین خاطر طی فراخوانی از هنرمندان خواست برای نوشتن نمایشنامه برای کودکان به این مدرسه مراجعه کنند و... این نخستین گام برای به وجود آمدن تئاتر کودک و نوجوان بود؛ ژانر و گونه‌ای که امروز قدمتش به 100 سال رسیده است. تئاتر کودک و نوجوان طی یک قرن گذشته فراز و فرود‌های بسیاری داشته اما آنچه مشخص است اینکه امروز بسیاری از هنرمندان مطرح و سرشناس کشور برآمده از دل این ژانر تئاتری هستند. از مرضیه برومند گرفته تا رضا بابک و بهرام شامحمدلو همگی خروجی‌های همین‌گونه از اجراهای تئاتری هستند. در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی تئاتر کودک و نوجوان از مخاطبان پر‌شماری برخوردار بود تا جایی که به گفته مرضیه برومند در آن سال‌ها نمایش‌های این حوزه در مجموعه تئاترشهر نه‌تنها با صف‌های طویل مخاطبان روبه‌رو بود، بلکه به دلیل همین استقبال اغلب به صورت 3 اجرا در یک روز به روی صحنه می‌رفتند اما متاسفانه این گونه تئاتری طی سالیان اخیر آنچنان که باید و شاید مورد استقبال قرار نمی‌گیرد.  سیاست‌گذاری‌های غلط و عدم تمایل هنرمندان شاخص و مطرح برای فعالیت در این حوزه را می‌توان از عمده دلایل افول تئاتر کودک و نوجوان طی سالیان اخیر دانست، هر چند  با تمام موانع و مشکلات پیش رو همچنان این گونه تئاتر چراغ خود را روشن نگه داشته و هنوز هم می‌توان معدود آثار تئاتر کودک و نوجوان را دید که روی صحنه می‌روند. از این جمله می‌توان به نمایش «نازنین و کلاغ ناقلا» اشاره کرد؛ نمایشی که به کارگردانی مرجان یزدانی در تماشاخانه ‌سیمرغ روی صحنه می‌رود. از همین رو در حالی که تا چند روز دیگر مهم‌ترین رویداد تئاتر کودک و نوجوان در همدان کار خود را آغاز خواهد، با کارگردان و نویسنده این اثر به گفت‌وگو نشستیم.

***

* ابتدا از خود و فعالیت‌تان در حوزه تئاتر بگویید، سپس اینکه چه شد تصمیم به انتخاب و اجرای نمایشنامه «نازنین و کلاغ ناقلا» گرفتید؟ 

مرجان یزدانی هستم، نویسنده و کارگردان نمایش «نازنین و کلاغ ناقلا» که حدود 20 سال است در حوزه‌های مختلف تئاتر و سینما فعالیت می‌کنم. درباره اینکه گفتید چرا این نمایش را دست گرفتم، باید بگویم با توجه به اینکه قبلا هم در حیطه بزرگسال و هم کودک فعالیت‌هایی داشتم، نمایش‌های مربوط به کودکان از جذابیت بیشتری برای من  برخوردارند گذشته از جنبه آموزشی، تخصص و مطالعه روی متنی که قرار است به اجرا دربیاید هم برایم از اهمیت بسزایی برخوردار است. اگرچه باید همین جا قید کنم که منابع مطالعاتی درباره تئاتر کودک محدود است اما همه توان و تلاش‌ بر این عقیده استوار است تا بتوانم هر آن چیزی را که جهت آموزش و سرگرمی کودک در چنته دارم به اجرا ببرم.

* اساسا چه تفاوت‌هایی بین نمایشنامه‌های کودکان و بزرگسالان وجود دارد؟ 

معمولا نمایش‌هایی که به عنوان تئاتر کودک توسط کودکان و نوجوانان یا توسط بزرگسالان به اجرا در می‌آیند، تفاوت‌های زیادی با نمایش‌هایی که برای بزرگسالان روی صحنه می‌روند دارند. تئاتر کودک به واسطه تاثیری که بر تفکر و از قوه به فعل درآوردن خرد کودک دارد، بسیار حائز اهمیت است. در اجرای نمایش‌های کودکانه توجه به آموزش، ایجاد تفکر، خلاقیت و سهیم بودن کودک در اجرا از اهمیت بالایی برخوردار است. در واقع کودک یا نوجوانی که به عنوان مخاطب در سالن نمایش حضور دارد، ناخودآگاه بخشی از نمایش می‌شود. با توجه اینکه کودک معمولا جنب و جوش زیادی دارد و برای فکر کردن زمان کمتری را نسبت به یک فرد بزرگسال صرف می‌کند، دارد لذا بازیگر یا بازیگران صحنه مدام باید تلاش کنند توجه کودک را با انواع شگردهای مختلف جلب کنند. این روش باعث می‌شود کودک یا نوجوان به شکل مستقیم و زنده با بازیگران ارتباط برقرار کند. این کار باعث تجانس و نزدیک بودن تماشاگر به صحنه نمایش و بازیگران می‌شود. در واقع کودکان به طور زنده و با یک ارتباط نزدیک، کلمات و دیالوگ‌ها را از زبان بازیگران می‌شنود. طبعا تاثیری که این دسته از نمایش‌ها روی کودک می‌گذارد باعث می‌شود کودک احساس همانند‌سازی و نزدیکی بیشتری نسبت به نمایش‌ها و برنامه‌هایی که از طریق تلویزیون می‌بیند، با بازیگران داشته باشد.

* به نظر شما بارزترین ویژگی نمایش‌های کودک و نوجوان چیست؟

مهم‌ترین و بارزترین ویژگی این نمایش‌ها مدت زمان نمایشنامه است. معمولا به دلیل خسته شدن کودکان، نمایش‌های کودک اغلب در بازه زمانی ۳۰ تا ۴۵ دقیقه است. بیشتر از این مدت کودک یا نوجوان احتمالا خسته شده و بی‌قراری می‌کند. پس آن نمایشنامه‌ای که به عنوان متن آموزشی به اجرا در می‌آید باید پرمحتوا، بامعنی، آموزنده، جذاب، سرگرم‌کننده و کوتاه باشد. در واقع عصاره تفکر نویسنده باید در قالب یک متن زیبا و سرگرم‌کننده به نمایش دربیاید.

* میزان دخالت سلیقه مخاطب در خلق یک اثر بویژه در حوزه کودک و نوجوان به چه میزان است؟ 

در پاسخ به این پرسش باید خاطر نشان کنم  جلب نظر همه مخاطبان امری دشوار یا شاید بتوان گفت محال است، چون طبعا سلیقه مخاطبان، نوع تفکرشان و خیلی از عوامل دیگر می‌تواند در این راستا دخیل باشد. پس توقع اینکه عده‌ای به عنوان مخاطب، چه در حیطه نمایش کودک و چه در حیطه نمایش بزرگسال نظر کاملا مثبت و مساعدی داشته باشند، غیر ممکن است. ما تمام توان خود را از زمان پیدایش یک ایده تا اجرا می‌گذاریم تا کار به بهترین نحو ممکن به اجرا درآید و امیدوارم نظر مثبت و مساعد مخاطب را جلب کنیم.

* چه مدت زمانی را صرف تمرین کردید؟

به لحاظ اینکه غالب نمایش‌هایی که به اجرا می‌برم موزیکال هستند و بازیگر موظف است اشعار متن را از حفظ کند، طبیعی است که به زمان بیشتری نسبت به متون دیگر نیازمندیم. مثلا در یک متن که فقط بازیگر دیالوگ می‌گوید شاید پروسه تمرین حدود 3 ماه و روزی 2 ساعت باشد اما برای این دسته از کارها که بازیگر باید تسلط به شعر هم داشته باشد، پروسه تمرین از 3 ماه بیشتر است یا ساعت‌های بیشتری را باید صرف کند تا بتواند هم بر متن و هم شعر تسلط کافی داشته باشد.

* با توجه به اینکه قبلا اجراهای بزرگسال داشته‌اید، چه عاملی باعث شد نسبت به اجرای کار کودک تمایل پیدا کنید؟

شروع کار من با نمایش کودک بود. در واقع نخستین تجربه‌ام در صحنه با نمایشنامه کودک به نام «دلقک آرزوها و وروجک شیطون» با ۲۲ بازیگر شکل گرفت. به عنوان نخستین تجربه، تجربه بسیار ارزشمندی بود. اگرچه اواسط اجراها با معضل ویروس کرونا و توقف کار مواجه شدیم اما در همان اجراها نیز استقبال بسیار خوبی از سوی مخاطبان داشتیم. در واقع مواجهه با کودکان که دنیای بسیار متفاوتی با بزرگسالان دارند جذاب‌تر است. شاید این جذابیت و انرژی‌ای که از کودکان می‌گیریم ما را ترغیب می‌کند تا کمی هم به این مقوله بپردازیم.

***

نمایش «نازنین و کلاغ ناقلا» به کارگردانی مرجان یزدانی این روزها در تماشاخانه سیمرغ با بازی حبیبه خاتون نبی‌پور، بهاره ‌بابایی، غزاله ‌باب‌‌زرتابی، عابده ‌مشهدی، ترانه ‌مردان‌‌پور، نگین ‌عالمی، نازنین ‌حسینی و پارمیس غفاری ساعت 16 به مدت 50 دقیقه میزبان مخاطبان و علاقه‌مندان است.