حامد سرلکی*: در سال‌های اخیر، استعمال دخانیات در ایران به یک معضل جدی تبدیل شده است. طبق آمارهای رسمی، حدود ۱۰ میلیون نفر در کشور سیگار مصرف می‌کنند و استفاده از قلیان بویژه در بین جوانان به‌طور فزاینده‌ای افزایش یافته است. تقریباً ۱۱ درصد جمعیت بزرگسال ایران سیگار می‌کشند و این رقم بین مردان به ۲۰ درصد می‌رسد.1 این وضعیت نه‌تنها به ‌عنوان یک چالش بهداشتی مطرح است، بلکه خسارات اقتصادی ناشی از آن نیز قابل توجه است. برآوردها نشان می‌دهد هزینه‌های درمانی مربوط به بیماری‌های مرتبط با دخانیات سالانه حدود ۲۵ هزار میلیارد تومان (حدود 1.5 میلیارد دلار) است و هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم ناشی از استعمال دخانیات به حدود ۲۵۰ هزار میلیارد تومان (حدود ۱۵ میلیارد دلار) در سال می‌رسد.2 آمار مرگ و میر ناشی از استعمال دخانیات نیز نگران‌کننده است؛ طبق آمار سازمان جهانی بهداشت، سالانه بیش از ۶۰ هزار نفر در ایران به دلیل بیماری‌های مرتبط با دخانیات جان خود را از دست می‌دهند.3 بیماری‌هایی مانند سرطان ریه، بیماری‌های قلبی و عروقی و بیماری‌های تنفسی از جمله عوارض شایع مصرف دخانیات هستند.

در این شرایط، اسموک‌شاپ‌ها به‌ عنوان مراکز فروش محصولات دخانی به ‌طور چشمگیری افزایش یافته‌اند. این فروشگاه‌ها به ‌دلیل تنوع محصولات و تبلیغات جذاب، بویژه برای جوانان، به محبوبیت زیادی دست یافته‌اند. انواع مختلفی از سیگار، قلیان، طعم‌دهنده‌ها و سیگارهای الکترونیکی (ویپ) در این مراکز عرضه می‌شود. طراحی جذاب و محیطی دوستانه در این فروشگاه‌ها به‌طور خاص برای جذب جوانان طراحی شده است. این مراکز به ‌طور مداوم در تلاشند با استفاده از استراتژی‌های متنوع، جوانان را به خرید و مصرف محصولات دخانی ترغیب کنند. یکی از اصلی‌ترین روش‌های آنها، استفاده از تبلیغات جذاب و طراحی‌های گرافیکی رنگارنگ است که در بسته‌بندی محصولات، همچنین در تبلیغات آنلاین بویژه در شبکه‌های اجتماعی دیده می‌شود. این نوع تبلیغات به‌راحتی توجه جوانان را جلب و آنها را به بازدید از این فروشگاه‌ها ترغیب می‌کند. ایجاد فضایی دوستانه و غیررسمی در این فروشگاه‌ها نیز به‌ عنوان یک عامل جذب‌کننده عمل می‌کند. جوانان معمولاً به محیط‌های راحت و دوستانه علاقه دارند و این فضاها می‌توانند به‌ عنوان مکان‌هایی برای ملاقات و تبادل نظر مورد استفاده قرار گیرند.

اسموک‌شاپ‌ها با ارائه طعم‌های متنوع و غیرمتعارف برای قلیان و سیگارهای الکترونیکی، بویژه برای جوانان جذابیت بیشتری پیدا کرده‌اند. این طعم‌ها معمولاً شامل میوه‌ها، شیرینی‌ها و نوشیدنی‌ها می‌شود که به‌راحتی می‌توانند حس کنجکاوی جوانان را برانگیزند. همچنین این فروشگاه‌ها با ارائه تخفیف‌ها و پیشنهادهای ویژه، سعی در جذب مشتریان جدید و حفظ مشتریان قدیمی دارند. این نوع تخفیف‌ها می‌تواند شامل خرید یک محصول و دریافت محصول دیگر به‌ صورت رایگان یا کاهش قیمت‌های ویژه در روزهای خاص باشد. ترویج مصرف قلیان و ویپ به ‌عنوان یک فعالیت اجتماعی در میان جوانان، بویژه در کافه‌ها و مراکز تفریحی، به‌ عنوان یک استراتژی دیگر برای جذب مشتریان عمل می‌کند. این فعالیت‌ها به‌ نوعی به جوانان این احساس را القا می‌کند که مصرف دخانیات بخشی از فرهنگ و سبک زندگی مدرن است اما افزایش تعداد اسموک‌شاپ‌ها و فعالیت‌های آنان تأثیرات منفی قابل توجهی بر جوانان دارد. با توجه به جذابیت‌های ارائه‌شده از سوی این فروشگاه‌ها، جوانان به‌راحتی به سمت مصرف دخانیات سوق می‌یابند. این موضوع می‌تواند منجر به اعتیاد و مشکلات بهداشتی جدی شود. مصرف دخانیات بویژه قلیان و سیگارهای الکترونیکی می‌تواند به بیماری‌های تنفسی، قلبی و عروقی، همچنین سرطان منجر شود. جوانان به‌ دلیل عدم آگاهی کافی از عوارض این محصولات، به‌راحتی به سمت آنها می‌روند و این مساله می‌تواند خطرات جدی برای سلامت آنها به همراه داشته باشد. علاوه بر این، تبلیغات و فعالیت‌های اسموک شاپ‌ها می‌تواند به تضعیف فرهنگ سلامت در جامعه منجر شود. جوانان ممکن است به ‌جای توجه به سلامتی خود، به سمت مصرف دخانیات و عادات ناسالم گرایش پیدا کنند، همچنین مصرف دخانیات در بین جوانان می‌تواند به بروز رفتارهای پرخطر و مشکلات اجتماعی منجر شود. این رفتارها شامل رانندگی تحت تأثیر مواد، بروز خشونت و دیگر رفتارهای ناپسند است که می‌تواند تبعات جبران‌ناپذیری برای جامعه به همراه داشته باشد.

با توجه به این تأثیرات منفی، نیاز به اقدامات مؤثر از سوی دولت و جامعه احساس می‌شود. کنترل و نظارت بر فعالیت‌های اسموک‌شاپ‌ها و محدود کردن تبلیغات آنها می‌تواند از جمله راهکارهای مؤثر باشد. این اقدامات می‌تواند شامل افزایش مالیات بر محصولات دخانی و محدودیت‌های قانونی برای تبلیغات باشد. همچنین، برگزاری کمپین‌های آموزشی برای افزایش آگاهی جوانان درباره عوارض مصرف دخانیات و ترویج سبک زندگی سالم نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. ایجاد فضاهای تفریحی و فرهنگی سالم که جوانان را به فعالیت‌های مثبت ترغیب کند و از مصرف دخانیات دور نگه دارد، می‌تواند به کاهش مصرف دخانیات کمک کند. به‌طور کلی، اسموک‌شاپ‌ها به‌ عنوان مراکز فروش محصولات دخانی در ایران، با استراتژی‌های اغواگرانه خود به‌طور فزاینده‌ای جوانان را به سمت مصرف دخانیات سوق می‌دهند. این روند نه‌تنها تهدیدی برای سلامت فردی جوانان است، بلکه می‌تواند به مشکلات اجتماعی‌- فرهنگی گسترده‌تری منجر شود بنابراین برای مقابله با این چالش‌ها، نیاز به همکاری میان دولت، جامعه و خانواده‌ها برای افزایش آگاهی و ایجاد فضایی سالم‌تر برای جوانان احساس می‌شود. این اقدامات می‌تواند به بهبود سلامت عمومی و کاهش مصرف دخانیات در بین جوانان کمک کند و به‌ تبع آن، جامعه‌ای سالم‌تر و پایدارتر را رقم بزند. با توجه به آمار و ارقام ارائه‌شده، نیاز به اتخاذ سیاست‌های مؤثرتر برای کاهش مصرف دخانیات و بهبود سلامت عمومی احساس می‌شود. این اقدامات می‌تواند شامل افزایش مالیات، بهبود دسترسی به خدمات درمانی و آموزش عمومی باشد و در نهایت به کاهش مرگ و میر ناشی از بیماری‌های مرتبط با دخانیات کمک کند.

--------------------------------

پی‌نوشت

1- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، «آمار استعمال دخانیات در ایران»، ۱۴۰۲

2- سازمان بهداشت جهانی، «هزینه‌های درمانی ناشی از دخانیات»، ۲۰۲۳

3- سازمان جهانی بهداشت، «مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های مرتبط با دخانیات»، ۲۰۲۳

تحلیلگر *