کد خبر: 294801تاریخ: 1403/8/16 00:00
حضور کم‌رونق سینمای ایران در فستیوال فیلم‌های ورزشی میلان
ورزش بی‌سینما
محمد محمدی: چهل‌ودومین جشنواره جهانی فیلم‌های ورزشی میلان ایتالیا در حالی از روز گذشته آغاز به کار کرد که در این دوره نیز همانند ادوار گذشته این جشنواره میزبان نمایش چند فیلم ایرانی خواهد بود. در این دوره از جشنواره فیلم‌های ورزشی میلان، فیلم‌های سینمایی «پرویز خان» به کارگردانی علی ثقفی و تهیه‌کنندگی عطا پناهی، «هوک» به کارگردانی حسین ریگی و تهیه‌کنندگی علی آشتیانی‌پور، مستند «اژدها وارد می‌شود» به کارگردانی محمدحسین عباسی و تهیه‌کنندگی محمدحسین میثاقی، مستند «باشگاه اندیشه» به کارگردانی جعفر صادقی و فیلم کوتاه «فم فوتبال» به کارگردانی شقایق آسیایی به عنوان نمایندگان رسمی ایران در این جشنواره حضور دارند.
در چند دوره گذشته، فیلم‌های منتخب جشنواره فیلم‌های ورزشی ایران در جشنواره جهانی میلان جوایز اصلی بخش‌های مختلف را کسب کرده‌اند که می‌توان به درخشش فیلم‌هایی مانند «لاله»، «آتلان»، «صفر تا سکو»، «مستطیل قرمز»، «من ایرانی‌ام»، «رویاهای خالکوبی شده» و... اشاره کرد. اما آنچه مشخص است اینکه همواره سینمای مستند در این رویداد مهم سینمایی در جهان درخشیده است و متاسفانه سینمای داستانی از این فستیوال دست خالی به کشور بازگشته است. نکته مهم اما این است که اساسا سینمای ایران با توجه به سوژه‌ها و ایده‌های فراوان در حوزه ورزش چرا سبد بسیار خالی در این زمینه دارد، در حالی که در سینمای مستند سالانه شاهد تولید حداقل بیش از 50 فیلم مستند ورزشی پیرامون اتفاقات، اشخاص و حتی واقعه فردی و حاشیه در حوزه ورزش هستیم. اما تاسف‌آور این است که در حوزه سینمای داستانی حتی جمع کل فیلم‌های ورزشی در طول 4 دهه گذشته از عدد 20 بیشتر نشده است، بنابراین می‌توان به جرأت گفت سینمای داستانی در حوزه ورزش با توجه به ظرفیت‌های موجود دست خالی را داد.
با مروری بر گذشته سینمای ورزشی می‌توان گفت فیلم «ببر مازندران» ساخته مرحوم ساموئل خاچیکیان در سال 47 را باید جزو نخستین فیلم‌های ورزشی سینمای ایران دانست. خاچیکیان که سال‌ها در تلاش بود فیلمی با حضور جهان‌پهلوان تختی بسازد و نتوانسته بود این اسطوره ایرانی را راضی به انجام چنین کاری کند، «ببر مازندران» را با حضور امامعلی حبیبی، قهرمان اسبق جهان و المپیک روی پرده برد. حبیب‌الله بلور، مربی اسبق تیم ملی کشتی و حسین ملاقاسمی از قهرمانان کشتی فرنگی ایران و دارنده چند مدال جهان از دیگر بازیگران این فیلم بودند.
«ببر مازندران» با ترکیب قصه پوریای ولی و مایه‌هایی از ملودرام روز قرار بود آغازی بر سلسله فیلم‌های ورزشی باشد، ولی فیلم به اندازه‌ای که توقع می‌رفت با استقبال مواجه نشد. امامعلی حبیبی هم با وجود بازی در فیلم‌های «جهنم سفید» خاچیکیان، «آدم و حوا» امیر شروان، «رام‌کردن مرد وحشی» و «مرد جنگلی» کمال دانش‌جم، هنرپیشه موفقی نشد. رقم فروش فیلم «ببر مازندران» در نشریات پیش از انقلاب ثبت نشده، ولی جمال امید در کتاب «تاریخ سینمای ایران» از این فیلم به عنوان یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های سال ۴۷ یاد کرده است. این فیلم در نخستین جشنواره تاشکند که بین ۴۶ کشور آسیایی و آفریقایی شرکت کرده بود مقام نخست را به دست آورد.
پس از این فیلم آثار دیگری نیز پیش از انقلاب تولید شد که همگی در سطحی بسیار نازل و بی‌کیفیت و در حد فیلم‌فارسی روی پرده رفتند که حتی قابلیت دیدن و بازگو کردن نیز ندارند اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی وضعیت این گونه سینمایی تغییر کرد و اندک فیلمسازان با نگاه جدی و البته هنری به ساخت این گونه آثار وارد شدند. از همین رو نخستین فیلم سینمایی با موضوع ورزش پس از انقلاب را باید فیلم «خط پایان» به کارگردانی محمدعلی طالبی در سال 1365 دانست؛ فیلمی با بازی ایرج طهماسب، پرویز پورحسینی و حمید جبلی که روایتی از خلیل سمندر؛ کارگر یک کارگاه تولیدی، شیفته دوچرخه‌سواری و عضویت در باشگاه ایران‌جوان است. او با وساطت هوشنگ، رئیس باشگاه ایران‌جوان به عنوان ذخیره وارد باشگاه شده و در مسابقه‌ای اول می‌شود و پس از قهرمانی دچار مشکلات و معضلات خاصی می‌شود. این فیلم از سال ۶۵ تا ۶۹ روی پرده بود و در نهایت نیز با 3 میلیون مخاطب از اکران کنار رفت. پس از اکران «خط پایان» و استقبالی که از آن شد شاهد تلاش‌های مختلفی برای تولید فیلم‌های داستانی ورزشی بودیم که بسیاری از آنها به دلایلی چون عدم رضایت سوژه‌ها، نبود اسناد کافی و حتی عدم حمایت مالی از سوی متولیان سینمایی کشور در همان سال‌ها عقیم ماندند و اساسا تولید نشدند اما در سال‌ها و بویژه چند سال اخیر وضعیت تولیدات داستانی ورزشی رو به بهبود رفت و در نهایت شاهد تولیدات موفقی در این زمینه بودیم که با استقبال مخاطبان نیز روبه‌رو شدند، از همین رو نگاهی گذار به برخی از شاخص‌ترین و مهم‌ترین آنها خواهیم انداخت.
***
جهان پهلوان تختی
کارگردان: علی حاتمی/ 1374
افسانه بایگان و عزت‌الله انتظامی در فیلم «جهان پهلوان تختی» نقش مادر و پدر این پهلوان را بازی می‌کردند.
علی حاتمی در آخرین سال‌های حیات خود در نظر داشت فیلمی درباره تختی بسازد اما بعد از حدود ۵۰ دقیقه فیلمبرداری از آن دچار بیماری سختی شد که فرآیند تولید فیلم را متوقف کرد و در نهایت نیز بیماری جان او را گرفت. این فیلم نیمه‌تمام با سرمایه‌گذاری مشترک هدایت‌فیلم و سیمافیلم در شهرک سینمایی کلید خورده بود و حاتمی می‌خواست از شیرخوارگی تا زمان فوت تختی را به تصویر بکشد، در حالی که معتقد بود: «مطالعه و بررسی شخصیت‌هایی چون غلامرضا تختی در آغاز کار آسان به نظر می‌رسد، چرا که پژوهش درباره افراد سرشناس معاصر حداقل مدارک و مستندات زنده و تازه‌ای را در دسترس پژوهشگر می‌گذارد اما شاید مورد تختی، استثنایی و شگفت باشد. «جهان پهلوان» در ذهن و باور توده، نشانه قهرمانی‌ها و پهلوانی است».
***
یاس‌های وحشی
محسن محسنی‌نسب/ 1377
این فیلم با بازی جعفر دهقان، حسین پاکدل و... روایتی از شخصیت‌هایی به نام علی، صدرا و رحیم ۳ همرزم بسیجی است که 10 سال پس از حضور در جبهه، صدرا که ماسک خود را در یک حمله شیمیایی به علی داده و حالا خود یک بیمار شیمیایی است، برای معالجه راهی لندن می‌شود. علی، رحیم و چند رزمنده دیگر نیز برای شرکت در مسابقه‌های کاراته به لندن می‌روند. علی به‌عنوان نماینده ایران و رحیم به‌عنوان مربی، در مسابقه‌های آزاد کاراته شرکت می‌کنند. «یاس‌های وحشی» ۷ سال روی پرده ماند. این فیلم در سال نخست اکران ۴۱۱ میلیون و ۹۵ هزار تومان فروش کرد و جمعا به فروش ۵۴۸ میلیون و ۷۰۶ هزار و ۵۵۰ تومان دست یافت. به عبارتی ۲ میلیون و ۷۸۰ هزار و ۹۹۹ نفر برای تماشای فیلم بلیت خریده و آن را تماشا کردند.
***
غلامرضا تختی
کارگردان: بهرام توکلی/ 1397
«غلامرضا تختی» روایتی است از بهرام توکلی که در آن زندگی پهلوان تختی را از کودکی تا مرگ روایت می‌کند.
این فیلم نه درباره مرگ مرموز جهان پهلوان تختی که درباره زندگی‌اش بود. فیلم از قرائت وصیتنامه جهان پهلوان شروع می‌شود، سکانس بعد آقا تختی در اتاق 23 هتل آتلانتیک مشغول به هم زدن قرص در لیوان آب است که به گذشته و چاله آب سیاه بیغوله‌های جنوب تهران پرتاب می‌شود، به کودکی تلخ و فقر و پدر آس و پاس شده که پول دستی می‌خواهد و نمی‌دهندش، به کتک‌کاری‌های خشن توی پسله‌ها و آلونک‌ها، به باربری در شرکت نفت مسجد سلیمان. به مادرش، به دست‌های مادرش و نیمکت چوبی پدر نیمه دیوانه و صدای تق و تق چکش و میخ روی چوب‌های پاره پاره. بقیه فیلم روایت خبرنگاری است که از نزدیک تختی را می‌شناخته و چندین بار با او مصاحبه گرفته است. تمرکز فیلم بر جنبه مردمی شخصیت جهان‌پهلوان تختی است. در فیلم مدام از صحنه‌های دست گیری
او از مردم نمایش داده می‌شود. او هیچ چیز را برای خود نمی‌خواهد. در قسمت‌هایی از فیلم نیز به جدال ساواک و حکومت با مرام و اندیشه غلامرضا تختی اشاره می‌شود. ارتباط او با آیت‌الله طالقانی و ارادتش به دکتر مصدق برایش دردسرساز می‌شود. آنها او را از کشتی محروم می‌کنند، حقوقش را قطع می‌کنند و سرانجام این بی‌مهری‌ها و شایعات ریز و درشت روزنامه‌ها و شرایط بد اقتصادی و مشکلات خانوادگی و اختلاف با همسرش او را به اتاق 23 هتل آتلانتیک می‌کشاند.
***
بیرو
کارگردان: عباس علی‌میرزایی/ 1401
«بیرو» روایتی است از چگونگی ورود علیرضا بیرانوند به دنیای فوتبال.
فیلم «بیرو» داستان زندگی علیرضا بیرانوند (دروازه‌بان تیم ملی) است. این فیلم در کنار زندگی این ورزشکار به نقد فضای حاکم بر فوتبال نیز می‌پردازد و در لحظاتی چهره زشت و خشن فوتبال و مافیاهای دخیل در آن را به تصویر می‌کشد. حسادت‌های مربیان، دستکاری در مدارک بازیکنان و نگاه تحقیرآمیز به بازیکنان شهرستانی از دیگر مسائلی است که در این فیلم مطرح می‌شود اما به‌طور کلی «بیرو» را می‌توان داستان شوقِ موفقیت بیرانوند بعد از محرومیت بسیار دانست. این فیلم از کودکی بیرانوند تا نخستین قرارداد رسمی‌اش در فوتبال و در نهایت رودررویی‌اش با پنالتی رونالدو را به تصویر کشیده است. این فیلم البته چندان به مذاق منتقدان خوش نیامد و آن را یک بیوگرافی عجول دانستند.
***
پرویز خان
کارگردان: علی ثقفی/ 1402
«پرویز خان» بر اساس برهه‌ای از زندگی پرویز دهداری (یکی از مربیان اسطوره‌ای فوتبال ایران) ساخته شده است؛ شخصیتی که علاوه بر مربیگری فوتبال، صاحب نگاه و سبک و قواعد اخلاقی و رفتاری خاص خودش بوده و به نوعی مربی اخلاق برای فوتبال ایران لقب گرفته است. داستان فیلم حول محور دوره‌ای بحرانی در فوتبال ملی ایران در سال‌های میانی جنگ با عراق می‌گذرد. دورانی که گروهی از بازیکنان اسبق تیم ملی در اعتراض به قواعد کاری دهداری از تیم ملی جدا می‌شوند و دهداری که قواعد انسانی و اخلاقی برایش اولویت دارد، باید با انواع و اقسام مخالفت‌ها و کارشکنی‌ها و موانعی که از سوی بازیکنان مستعفی و مدیران و برخی نمایندگان مجلس ایجاد می‌شود، بجنگد تا بتواند یک تیم ملی جدید با بازیکنان جوان بسازد و همزمان اصول فنی و اخلاقی‌اش را زیر پا نگذارد. همین کشمکش نسل تازه‌ای از فوتبالیست‌های آینده‌ساز ملی‌پوش چون احمدرضا عابدزاده، جواد زرینچه و دیگران می‌سازد. فیلم با بازی شاهکار «سعید پورصمیمی» یکی از قابل اعتناترین فیلم‌هایی است که درباره قهرمانان ورزشی ساخته شده است.