علی‌اکبر جلیل‌زاده: از دیرباز تاکنون اندیشمندان همواره از آینده انسان حرف می‌زدند ولی فیلسوف‌ها ۲ سال پیش در روز جهانی فلسفه تعبیر دیگری به اسم «انسان آینده» را به کار بردند. یعنی در تحولات امروز، ما دیگر فقط درباره آینده انسان حرف نمی‌زنیم، بلکه درباره امکان ظهور انسانی جدید حرف می‌زنیم. طبعا این انسان جدید، جهان جدید و جهان جدید اقتضائات جدید خود را خواهد داشت. تا جایی که ممکن است این جهانی را که ما هم اکنون در آن زندگی می‌کنیم، به خاطره‌ای بدل کند. حالا این چشم‌انداز هم می‌تواند خیلی دل‌انگیز و هم می‌تواند خیلی هولناک باشد. البته مواجهه نسل جدید با این اتفاق با رویکرد متفاوت‌تری از نسل قدیم رقم می‌خورد. از سویی به قول مارتین هایدگر آنجا که خطر هست، ناجی هم حضور دارد، پس می‌توان در جهان هولناک آینده به بودن و داشتن ناجی فکر کرد. به هر شکل این نکته نیز غیرقابل انکار است که پذیرش هوش مصنوعی یک ضرورت تاریخی است.

زمانی که اینترنت ایجاد شد، امکانات عادلانه‌تری در نشر اطلاعات و داده‌ها ایجاد شد و انحصارگرایی صرف در این حوزه را از بین برد. مساله هوش مصنوعی نیز شاید همین امکان را برای بشر ایجاد کند. مانند وقتی که سینما از بخش آنالوگ وارد بخش دیجیتال شد و ابزارهای جدید تولید فیلم عمومی‌تر شد، بنابراین مساله انحصارگرایی و ضد انحصارگرایی بودن تکنولوژی یک فرصت قابل تامل و بررسی است.

با توجه به آنچه بیان شد می‌توان گفت این روزها هوش مصنوعی تاثیرات شگرفی را در حوزه هنر به وجود آورده است و به نوعی شاهد قدم‌های نو و ابتدایی این تکنولوژی در عرصه هنر هستیم، مانند یک نمایشگاه نقاشی طی چند ماه گذشته که همه آثار توسط هوش مصنوعی خلق شده بود یا حضور یک فیلم کوتاه با موضوع فلسطین در جشنواره فیلم کوتاه که با هوش مصنوعی تولید شده بود. این روزها شاهد تولیدات متعدد در حوزه هنر با استفاده از هوش مصنوعی هستیم؛ تولیداتی که مشخص نیست می‌توانیم آنها را در زمره خلاقیت‌های هنری بنامیم یا یک فناوری جدید اما هرچه بنامیم، این را می‌دانیم که هنوز مشخص نیست این امر جدید می‌تواند ایجاد فرصت کند یا چالش‌آفرین است.  اساسا هوش مصنوعی به سرعت در حال تغییر شیوه‌های خلق هنر و تولید آثار هنری است. با گسترش ابزارها و نرم‌افزارهایی مانند DALL-E، Midjourney و Stable Diffusion، هنر و طراحی وارد فاز جدیدی شده که در آن ماشین‌ها نقش مهمی در تولید تصاویر و حتی محتوای خلاقانه ایفا می‌کنند. یکی از عرصه‌هایی که بویژه تحت تأثیر این فناوری قرار گرفته، طراحی کتاب‌های هنری است. این گزارش با نگاهی به نحوه بهره‌گیری از هوش مصنوعی در تولید کتاب‌های هنری، فرصت‌ها و چالش‌های موجود را بررسی کرده و دیدگاه‌های برخی هنرمندان و متخصصان این حوزه را جویا شده است.

* هوش مصنوعی در خدمت طراحی و خلق آثار هنری

ابزارهای مبتنی بر هوش مصنوعی قادر به تولید تصاویری با جزئیات پیچیده و خلاقانه هستند که در گذشته خلق‌شان به دقت و زمان زیادی نیاز داشت. این ابزارها با الگوریتم‌های پیچیده و استفاده از میلیون‌ها داده تصویری، می‌توانند سبک‌های متنوعی را تقلید و حتی آثار کاملا جدید و منحصر به فردی خلق کنند. برای مثال Midjourney، یکی از نرم‌افزارهای محبوب در این حوزه، به طراحان و تصویرسازان امکان می‌دهد تنها با وارد کردن چند کلمه کلیدی، تصاویری دقیق و خلاقانه تولید کنند.

در دنیای کتاب‌های هنری، استفاده از هوش مصنوعی به طراحان کمک کرده ایده‌های پیچیده را سریع‌تر به تصویر بکشند و فرآیند تولید کتاب‌های هنری را کوتاه‌تر کنند. با کمک این فناوری، طراحان می‌توانند چند طرح آزمایشی ایجاد کرده و در مدت کوتاهی به تصویری ایده‌آل برسند. برخی ناشران نیز این ابزارها را به عنوان راهی برای کاهش هزینه‌های تولید و ایجاد آثار با کیفیت بالا در نظر می‌گیرند. به این ترتیب، هوش مصنوعی به هنرمندان کمک می‌کند هم در زمان و هم در هزینه صرفه‌جویی کنند.

* فرصت‌های جدید: خلاقیت در سایه فناوری

بسیاری از هنرمندان و ناشران، هوش مصنوعی را ابزاری مفید برای افزایش خلاقیت و کاهش زمان تولید می‌بینند. نازنین افشار، یک تصویرساز که از هوش مصنوعی هم برای خلق طرح‌های جلد کتاب استفاده می‌کند، می‌گوید: «این فناوری به من این امکان را داده به سرعت طرح‌های متنوعی را امتحان کنم و به نتیجه دلخواهم برسم». وی ادامه می‌دهد: «یکی از بهترین ویژگی‌های هوش مصنوعی این است که من را در مسیرهای جدیدی از خلاقیت قرار می‌دهد که بدون آن ممکن بود زمان زیادی ببرد».

همچنین این فناوری به هنرمندان تازه‌کار یا افرادی که تجربه کمتری در طراحی دارند، امکان می‌دهد با استفاده از این ابزارها، کیفیت آثار خود را افزایش دهند. برای مثال دانشجویان رشته هنر که شاید هنوز مهارت‌های فنی کاملی نداشته باشند، می‌توانند با کمک هوش مصنوعی به خلق آثار حرفه‌ای و قابل قبول بپردازند و در نتیجه توانایی‌های خلاقانه خود را سریع‌تر توسعه دهند.

* چالش‌های هنرمندان: از خلاقیت انسانی تا مالکیت اثر

در مقابل بسیاری از هنرمندان و متخصصان هنر نسبت به تاثیرات بلندمدت هوش مصنوعی بر خلاقیت انسانی ابراز نگرانی می‌کنند. برخی بر این باورند اتکای بیش از حد به هوش مصنوعی ممکن است باعث کاهش ارزش خلاقیت فردی شود. کامبیز بهرامی، محقق در زمینه هوش مصنوعی اشاره می‌کند: «یکی از مسائل مهم این است که آیا اثری که توسط یک الگوریتم تولید می‌شود، می‌تواند به عنوان هنر حقیقی پذیرفته شود؟ و آیا خلاقیت انسانی در مقابل الگوریتم‌ها به حاشیه رانده می‌شود؟»

موضوع مالکیت نیز یکی از چالش‌های اساسی در این حوزه است. زمانی که یک تصویر یا اثر هنری با کمک هوش مصنوعی خلق می‌شود، سوال این است که آیا حقوق آن اثر به هنرمند تعلق دارد یا به خالق نرم‌افزار؟ قوانین کپی‌رایت هنوز در این زمینه شفاف نیست و این عدم وضوح قانونی می‌تواند در آینده به منازعات حقوقی جدی منجر شود.

* کتاب‌های هنری تولیدشده با هوش مصنوعی: تجربه‌ای نوین برای مخاطبان

یکی از نمونه‌های اخیر کتاب‌های هنری که با کمک هوش مصنوعی تولید شده، کتاب «شهر بی‌پایان» است. این کتاب با تصاویری از شهرهای خیالی و با جزئیاتی خیره‌کننده تولید شده که به گفته طراح آن، بدون استفاده از هوش مصنوعی امکان‌پذیر نبود. هوش مصنوعی به تیم طراحی این کتاب کمک کرده سریع‌تر و با انعطاف بیشتری ایده‌های خلاقانه را پیاده‌سازی کنند. این کتاب با استقبال خوبی از سوی مخاطبان مواجه شده و نشان‌دهنده تمایل خوانندگان به تجربه‌های جدید و نوآورانه در هنر است.

* تلفیق خلاقیت انسانی و هوش مصنوعی

در نهایت اگرچه هوش مصنوعی فرصت‌های بی‌نظیری برای صنعت نشر و هنر فراهم کرده اما نمی‌توان از اهمیت خلاقیت انسانی در تولید آثار هنری غافل شد. هوش مصنوعی بیشتر به عنوان دستیار عمل می‌کند و می‌تواند به هنرمندان کمک کند خلاقیت‌های خود را سریع‌تر و با کیفیت بیشتری ارائه دهند اما هنوز به عنوان جایگزین کامل خلاقیت انسانی شناخته نمی‌شود. این فناوری به صنعت هنر کمک کرده در راستای رشد و تغییر پیش برود اما همچنان ارزش هنر انسانی را نمی‌توان نادیده گرفت. با رشد هوش مصنوعی، به نظر می‌رسد آینده‌ای نوین در انتظار هنر و ادبیات است؛ آینده‌ای که در آن فناوری و خلاقیت انسانی در کنار هم نقش‌آفرینی می‌کنند اما چالش‌ها و سوالاتی نیز در این مسیر به وجود خواهد آمد که باید با دقت و تامل بیشتری به آنها پرداخت.