در روزهای اخیر، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، از صدور دستور توقف مازوت‌سوزی در 3 نیروگاه بزرگ کشور خبر داد. این تصمیم به تأیید جعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی رئیس‌جمهور، رسید و پس از دستور رئیس‌جمهور اعلام شد در این نیروگاه‌ها دیگر از سوخت مازوت استفاده نخواهد شد. 

این اتفاق در حالی روی داد که ترک فعل 8 ساله دولت تدبیر و امید در ساخت نیروگاه و تلاش دولت سیزدهم برای افزایش ظرفیت نیروگاهی به واسطه عدم تامین منابع مالی نتوانست کمبود نیروگاه در کشور را پوشش دهد و در نهایت نیروگاه‌ها در فصل‌های سرد سال به واسطه افزایش مصرف گاز و برای عدم اعمال فشار بر مصرف خانگی راهکاری جز استفاده از مازوت در نیروگاه‌های سیکل ترکیبی نداشتند.

قائم‌پناه در حاشیه کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا در این باره گفت: «سال‌هاست که در فصول سرد با مشکل وارونگی هوا مواجه هستیم».

وی افزود: « با توجه به اینکه سالانه ۱۶ میلیون تن مازوت برای تولید برق در کلانشهر اراک مصرف می‌شود، مشکلات جدی برای زندگی مردم این استان و مناطق دیگر، بویژه تهران و البرز ایجاد شده است. رئیس‌جمهور دستور داده است به منظور تأمین سلامت مردم، استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها ممنوع شود».

وی همچنین با بیان اینکه این تصمیم ممکن است به کاهش برق در شبکه توزیع و خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده منجر شود، افزود: «ما نمی‌توانیم شاهد مرگ مردم به دلیل آلودگی باشیم. از مردم می‌خواهیم در مصرف برق صرفه‌جویی کنند و در راستای سلامت دیگران، دولت را در مدیریت برق همراهی کنند».

قائم‌پناه بر اهمیت کاهش مصرف برق در سال آینده تأکید کرد و گفت: «امیدواریم با مدیریت مصرف برق، زمستان امسال را با کمترین خاموشی سپری کنیم». وی همچنین به عواقب منفی استفاده از مازوت و بیماری‌های ناشی از آن اشاره کرد و افزود: «ممکن است ممنوعیت استفاده از مازوت مشکلاتی برای حوزه‌های مختلف برق، بویژه در صادرات ایجاد کند».

معاون اجرایی رئیس‌جمهور در نهایت تصریح کرد وزارت نیرو موظف است ساعت‌های خاموشی را تنظیم کند و پیشاپیش از مردم بابت این خاموشی‌ها عذرخواهی کرد.

* احتمالا خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده در سراسر کشور اعمال ‌می‌شود

بررسی‌ها پیش از اجرای این دستور نشان از این موضوع دارد که مازوت‌سوزی بویژه در اراک، کرج و اصفهان، موجب تولید حدود ۱۶ میلیون تن آلودگی و تهدید سلامت عمومی است. پیگیری‌ها و اعلام دولت نشان می‌دهد ممکن است از روزهای آینده خاموشی‌های برنامه‌ریزی شده برق در سراسر کشور اعمال ‌شود و باید منتظر اعلام رسمی خاموشی‌ها از سوی وزارت نیرو باشیم.

البته این تصمیم پس از اعلام با استقبال محمد‌حسن ابوترابی‌فرد، خطیب موقت نماز جمعه تهران، روبه‌رو شد که اقدام دولت را تحسین کرد. همچنین محمد فاضلی، جامعه‌شناس، در توئیتی به این دستور واکنش نشان داد و آن را نشان‌دهنده اولویت دادن به سلامت عمومی و شفافیت در مسائل زیست‌محیطی دانست. وی این اقدام را گامی مؤثر در راستای صداقت و حل چالش‌های موجود ارزیابی کرد.

با توقف مازوت‌سوزی، امید می‌رود آلودگی هوا کاهش یابد و سلامت مردم در این مناطق بهبود یابد. با وجود اینکه توقف مازوت‌سوزی در 3 نیروگاه کشور یک اقدام مهم در راستای حفاظت از محیط‌زیست به شمار می‌رود، این پرسش مطرح است که چرا این تصمیم برای تمام نیروگاه‌ها اتخاذ نشده است. 

شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، در پاسخ به این سوال گفت: «سازمان حفاظت محیط‌زیست تلاش می‌کند بدون هیچ‌گونه پرده‌پوشی یادآور شود که حل مشکل آلودگی هوا در کوتاه‌مدت ممکن نیست، اما می‌توان با اتخاذ تدابیر موقت، از بروز خطرات برای سلامت مردم جلوگیری کرد».

انصاری با بیان اینکه انتظار نداشت دستور رئیس‌جمهور پس از ارائه این گزارش صادر شود، افزود: «این تصمیم ممکن است با چالش‌هایی برای دولت و مردم همراه باشد».

وی همچنین به ناترازی تولید و مصرف گاز اشاره کرد و گفت: «این وضعیت باعث شده برخی نیروگاه‌های حرارتی در فصل پاییز و زمستان به سوخت مایع رو آورند. با توقف مازوت‌سوزی در 3 نیروگاه، دولت ناچار به اعمال خاموشی‌های برنامه‌ریزی‌شده در کشور خواهد بود. درک این واقعیت و همراهی مردم می‌تواند دولت را در اتخاذ تصمیم‌های سخت اما واقع‌بینانه یاری کند».

* چرا دیگر نیروگاه‌ها هنوز مازوت می‌سوزانند؟

دستور توقف مازوت‌سوزی در نیروگاه‌های «شازند»، «کرج» و «اصفهان» با استقبال عمومی مواجه شد و بسیاری پرسیدند چرا این تصمیم برای نیروگاه‌های شهرهایی مانند اهواز اتخاذ نشده است. این موضوع به هیچ‌ وجه به اولویت سلامت مردم در شهرهای مختلف مرتبط نیست، بلکه این تصمیم بر اساس میزان مصرف مازوت و تأثیر آن بر آلودگی هوا گرفته شده است.

برای درک بهتر ابعاد این تصمیم، نیاز است با واقعیت‌های آلودگی هوای شهرها آشنا شویم. برای رسیدن به اولویت‌های اجرایی در زمینه آلودگی هوا، نیاز به گام‌های پیوسته و متصل مانند پایش، تدوین «سیاهه انتشار» و مدل‌سازی وجود دارد. آخرین «سیاهه انتشار» سال ۱۳۹۶ برای 8 کلانشهر کشور تهیه شده است.

در این مطالعه، به سناریوهای مختلف انتشار آلاینده‌ها اشاره شده اما اولویت‌بندی برای رفع آنها صورت نگرفته است. برای مثال، در حالی که اسقاط خودروهای فرسوده می‌تواند به کاهش آلودگی هوا کمک کند، اثر این اقدام در تهران که ۵۸ درصد از منابع متحرک در انتشار ذرات معلق سهم دارد، بیشتر از اصفهان خواهد بود که سهم منابع متحرک در آن ۲۵ درصد است.

درباره مصرف مازوت نیز به همین شکل، اثرپذیری اراک با سهم ۹۸ درصدی منابع ساکن (۸۸ درصد مربوط به بخش تبدیل انرژی) در انتشار دی‌اکسید گوگرد و ثبت ۲۷ روز ناسالم با این آلاینده، نشان‌دهنده نیاز به توجه ویژه به این کلانشهر است.

ما به دنبال تدوین و پیگیری راهکارهایی برای کاهش آلودگی هوای هر کلانشهر با توجه به سهم منابع انتشار آلاینده‌ها در آن منطقه هستیم. این راهکارها شامل اقداماتی برای منابع متحرک، از جمله اسقاط، نوسازی و توسعه ناوگان حمل‌و‌نقل عمومی، در تمام کلانشهرهای کشور، از جمله تهران و مشهد، خواهد بود. همچنین، طرح‌های مرتبط با منابع ثابت نیز در نقاط آلوده کشور بویژه در کلانشهرهای اراک، اصفهان و کرج دنبال خواهد شد.

این رویکرد به معنای نادیده گرفتن نقش «منابع ثابت» در آلودگی هوای کلانشهرهای تهران و مشهد یا عدم تأثیر «منابع متحرک» در آلودگی اراک، کرج و اصفهان نیست. بلکه اولویت‌بندی بر اساس توان کشور در اجرای سیاست‌های کاهش آلودگی هوا انجام می‌شود.

توقف مصرف مازوت در 3 نیروگاه نیز به معنای استفاده بی‌قید و شرط از مازوت در سایر نیروگاه‌ها نیست. بر اساس مصوبات کارگروه ملی، سازمان حفاظت محیط‌زیست پیگیر اجرای وظایف سایر دستگاه‌ها در این حوزه است.

به عنوان مثال، وزارت نفت موظف است سوخت را مطابق با استانداردهای ملی تأمین کند و باید گزارش اقدامات و برنامه‌های آتی خود را ظرف 2 هفته به کارگروه ارائه دهد. همچنین، وزارت نیرو طبق ماده ۱۳ قانون هوای پاک مسؤول کنترل انتشار آلایندگی نیروگاه‌ها در حد مجاز است و پیگیری این موضوع به‌ طور جدی در دستور کار سازمان حفاظت محیط‌ زیست قرار دارد.

تصمیم به توقف مازوت‌سوزی در 3 نیروگاه کشور، گامی ارزشمند در راستای کاهش مخاطرات آلودگی هوا به شمار می‌رود اما این اقدام نمی‌تواند ما را از واقعیت‌های پیچیده آلودگی هوا دور کند. آلودگی هوا نتیجه عوامل متعددی است که برای کاهش آنها باید به تصمیم‌های سخت تن دهیم. این تنها آغاز مسیر است.

* حذف مازوت می‌تواند از مرگ ۶۵۰ نفر جلوگیری کند

سیدمحمد جمالیان، نماینده مردم اراک در مجلس شورای اسلامی، در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» به ممنوعیت مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند اراک اشاره کرد و هدف از این تصمیم را کاهش آلودگی هوا و حفظ سلامت مردم دانست. وی افزود: «به نمایندگی از مردم اراک، از رئیس‌جمهور به خاطر این تصمیم شجاعانه تشکر می‌کنم».

جمالیان ادامه داد: «اگر چه ممنوعیت مازوت‌سوزی در نیروگاه شازند به ‌طور کامل آلودگی را از بین نمی‌برد اما به ‌طور قابل توجهی میزان آن را کاهش خواهد داد». وی تأکید کرد گزارش‌های وزارت بهداشت نیز نشان‌دهنده آلودگی بالای ناشی از این نیروگاه‌ها در اراک بوده و ضرورت این اقدام را تأیید می‌کند.

نماینده مجلس خاطرنشان کرد: «ممنوعیت استفاده از سوخت مازوت می‌تواند از مرگ ۶۵۰ نفر که به آلودگی مرتبط هستند، جلوگیری کند؛ این آمار بسیار قابل توجهی است».

جمالیان همچنین از مردم و صاحبان صنایع خواست با صرفه‌جویی در مصرف گاز و سایر منابع انرژی، کسری تولید برق ناشی از ممنوعیت مازوت‌سوزی را جبران کنند و صنایع نیز با بهینه‌سازی و تعمیر خطوط تولید خود، در کاهش مصرف برق و گاز تلاش کنند.