کد خبر: 294968تاریخ: 1403/8/20 00:00
بازخوانی مفهوم انفاق جمعی در قرآن و نقش آن در ساخت هسته‌های مقاومت
از گنجینه دل تا سفره اجتماع
مجتبی عرب: یکی از غلط‌های رایج درباره انفاق، معادل دانستن این ادبیات مهم دینی با صرف کمک‌های مالی است. در حالی که در ادبیات قرآنی، مثلا سوره مبارکه حدید، انفاق را بال دیگر ایمان برای تصویر انسان مومن معرفی می‌کند و به عنوان آسیب اصلی فرهنگی در جامعه ایمانی ارائه می‌دهد که می‌تواند ریشه‌های نفاق را بین حزب‌اللهی‌ها پرورش دهد. انفاق در سوره حدید مفهومی اعم از صدقه، قرض و حتی نصرت امام جامعه و حکومت دینی را در بر می‌گیرد. یا در سوره آل‌عمران، آیه معروفی که در ذهن داریم «لَنْ تَنالُوا البِرَّ حَتّی تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبّونَ» است که سخن از انفاق پول نیست، بلکه شرط رسیدن به مقام نیکی، انفاق از دوست‌داشتنی‌هاست، نه لزوما پول. در آیات مشهوری که می‌فرماید از تو راجع به این می‌پرسند که چه چیز انفاق کنند، قرآن ۲ جواب می‌دهد: خیر و عفو. اگرچه هر دو می‌توانند مصادیق مالی نیز داشته باشند اما در ادبیات قرآن هر دو مفاهیمی اعم از پرداخت‌های مالی یا گذشت‌های مالی هستند.
بسیاری از آیات کلیدی انفاق در سیاق یا همان کانتکست جهاد حضور دارند، همچون آیه: «وَأَعِدُّوا لَهُم مَا استَطَعتُم مِّن قُوَّهٍ وَمِن رِّبَاطِ الْخَیْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ‌الله وَعَدُوَّکُمْ وَآخَرِینَ مِن دُونِهِمْ لَا تَعْلَمُونَهُمُ الله یَعْلَمُهُمْ وَمَا تُنفِقُوا مِن شَیءٍ فِی سَبِیلِ‌الله یُوَفَّ إِلَیْکُمْ وَأَنتُمْ لَا تُظْلَمُونَ» (سوره انفال، آیه ۶۰). مسأله انفاق «من شیء» یعنی هر چیزی. به این شکل، مفهوم انفاق به معنای نفق و تونلی برای گذشتن از سرمایه‌های خود و پر کردن خلأیی در جامعه دینی است. شاید بهترین ترجمان فارسی برای مفهوم انفاق، کلمه «هزینه دادن» باشد.
انفاق، هزینه‌ای واجب بر عهده هر مومن از سرمایه‌های خود در مسیر مبارزه، جهاد و نصرت حکومت دینی و جامعه مومنان است. این هزینه از همه سرمایه‌های مهم و اصیل جامعه مومنان است. شاید کمتر به انفاق از دوست‌داشتنی‌های‌مان فکر کرده‌ایم، مثل وقت، استعداد، کاری که خوب بلدیم، مهارت ویژه، توان فکری، نیروی جوانی، علاقه به خانواده و وقت‌گذاری برای ایشان. اینها همه در واقع از دوست‌داشتنی‌های ما است. رسیدن به مقام «بر» شرطی دارد و آن، هزینه دادن از دوست‌داشتنی‌هاست. ممکن است دوست‌داشتنی‌های همه ما پول و طلا نباشد.
همه اینها تازه صورت‌هایی از انفاق فردی هر یک از ما است. آیا درباره انفاق‌های جمعی و اجتماعی اندیشیده‌ایم؟ آیا یک خاندان، یک مجموعه رفاقتی، یک گروه، یک هسته، یک شرکت، یک هلدینگ، یا حتی یک جامعه بزرگ هم انفاق متناسب خود را دارد؟
آیا باید از سرمایه‌ها و دوست‌داشتنی‌هایش برای پر کردن یک خلأ بزرگ‌تر و نصرت حق فداکاری و گذشت کند؟ آیا او هم در مقیاس جبهه حق وظایفی بر دوش دارد؟
بحث اینجا فقهی نیست که آیا شخصیت حقوقی را به رسمیت می‌شناسیم و مکلف می‌دانیم یا نه؛ بحث در همان لایه معارفی است که خطابات جمعی قرآن صورت می‌پذیرد. مثل اینکه آیا خطابات تکلیف قرآن به شخصیتی به نام مردم است یا برای تک‌تک آدم‌ها جداگانه است؟ این بحث‌ها را به نقطه مناسبش واگذار می‌کنیم اما آنچه روشن است، از بحث‌های فنی فلسفی درباره نحوه وجودهای جمعی و «من»های بزرگ شده در قالب یک «ما»ی بزرگ، خطاب‌های قرآن درباره نامه اعمال اجتماعی و سرنوشت‌های جمعی و همه و همه که تفصیلی مهم در جای خود دارد، اینگونه متوجه می‌شویم که این اندازه مسلم است: نصرت جبهه حق و هزینه دادن از سرمایه‌ها روش زیست مومنانه تمام یک جامعه پویا در مسیر حق است.
یک شرکت فناورانه سهمی از مسائل نوآوری تا فناوری جبهه مقاومت دارد و نقشی در مبارزه ایفا می‌کند. یک کسب و کار اقتصادی یا یک گروه دانش‌بنیان در خلق زنجیره‌های ارزشی تولیدی همبسته در کمربند دفاعی از پاکستان تا لبنان نقش‌آفرینی می‌کند. آیا او نیز در مسیر مبارزه هزینه می‌دهد؟ در اندیشگاه‌ها و اندیشکده‌های ما، حل مسائل فکری و طراحی‌های راهبردی برای این ائتلاف بزرگ سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جبهه مقاومت سهمی وجود دارد؟ تشکل‌های مردم‌نهاد، انجمن‌ها، ان‌جی‌اوها و گروه‌های مختلف در زمینه حقوق بین‌الملل، کادر درمان و پزشکان، متخصصان ارتباطات، متخصصان علوم‌شناختی و هوش مصنوعی، توانمندان عرصه سایبر و اثرگذاران سیاسی و اجتماعی، آیا انفاق مجموعی و هزینه دادن در مسیر آرمان بشری فلسطین را در سبد کارهای خود می‌بینند؟ سهم یک تشکل دانشجویی یا یک تشکل طلبگی، انفاق‌های مالی کوچک و بزرگ افراد آن یا در نهایت جمع‌آوری چند قلم کالای مورد نیاز است یا انفاقی بزرگ‌تر به صورت جمعی در خلق ارتباط‌های بین‌المللی مابین دانشگاه‌ها و جوانان آزاده جهان و مستضعفان بر دوش آنهاست؟
از ما پیرامون مبارزه و جهاد و هزینه دادن در راه دین خدا و آرمان‌های بزرگ پرسیده خواهد شد: «ما لَکُم لا تُقاتِلونَ فی سَبیلِ‌الله والمُستَضعَفینَ مِنَ الرِّجالِ والنِّساءِ والولدانِ».
نقش‌آفرینی و میدان‌داری نخبگان، جمع‌های تخصصی و شرکت‌ها و هزینه دادن در راه مبارزه و آرمان مقدس فلسطین و خلق نظمی نوین در جهان مبتنی بر نظام ولایی و جهان مقاومت، یک انفاق جمعی لازم در نبرد بزرگ حق و باطل در جهان امروز است و اینگونه هسته‌های مقاومت حقیقی در ایران و سراسر جهان مستضعفان برای رویارویی با استکبار شکل خواهد گرفت.