رئیس‌جمهور فرانسه در جدیدترین اظهار نظر عمومی خود اعلام کرده اروپا باید از گیاه‌خواری به سمت همه چیزخواری برود.  

امانوئل مکرون 46 ساله، در ۷ سالی که از زمامداری‌اش بر سرزمین گل‌ها می‌گذرد، در نقش‌ها و ژست‌های بسیار متفاوتی ظاهر شده که لقب «نخود هر آش» را برازنده او می‌کند؛ از یک لیبرال صورتی تا یک اقتدارگرای بناپارتیست، از فمینیست تا احیاگر استعمار فرانکوفیل‌ها در آفریقا و... .

با این حال این دست‌نشانده مستقیم کارتل بانکی روتشیلد در کاخ الیزه، در ماجراجویی‌هایش به عنوان جوان‌ترین رهبر جمهوری پنجم فرانسه  اغلب رویکردی عمل‌گرایانه داشته تا رویاپردازانه.

از بخت خوش فرانسوی‌ها، «موسیو ژنرال»  تاکنون هوس نکرده در نقش یک دانشمند یا روشنفکر فرو رود، البته پیش از حرف‌های اخیرش درباره گیاه‌خواری، او سابقه چنین اظهارنظرهای خوشمزه‌ای را داشت. مکرون تابستان پارسال به مسخره‌ترین شکل ممکن که فقط از یک پاریسی شکم‌سیر وارث تاج و تخت بوربون‌ها و ملکه ماری آنتوانت برمی‌آمد، علیه اصطلاح «برگر گیاهی» اعلام موضع کرد و حتی بحث را به دادگاه کشاند، چرا که معتقد بود از این واژه چنین استنباط می‌شود که حاوی گوشت است!  

این روزها اوضاع سیاسی - اقتصادی فرانسه آنقدر خراب است که او را از بوالهوسی‌های اینچنینی برای خودنمایی رسانه‌ای بازدارد. مکرون در چند ماه گذشته با از دست دادن اکثریت پارلمان، به معنی واقعی کلمه با نمره ناپلئونی در قدرت مانده و اقتصاد فرانک‌ها که حتی قبل از رکود مربوط به جنگ اوکراین مسیر قهقرایی را در پیش گرفته بود، سقوط سریع‌تری را بویژه با قطع برخی منافع استعماری قدیمی در آفریقا تجربه می‌کند. ضمنا دادن اکثر کرسی‌های فرانسه در پارلمان اروپایی به ملی‌گرایان و چپ‌ها، باعث شده مکرون مثل قبل سودای زعامت در اتحادیه را در سر نپروراند. به عبارت بهتر، او با همه خودبزرگ‌بینی و میلی که به دیده شدن دارد، این بار واقعا در نقش رسمی خود یعنی رئیس‌جمهور فرانسه، عضو ارشد اتحادیه اروپایی و ناتو دهان باز کرده و در سطحی از واقع‌گرایی حرف ‌زده که در سال‌های اخیر، کمتر از سران سرسپرده و سودازده لیبرالیسم منطقه یورو سراغ داشتیم. فراموش نکنیم برای این کارمند ژیگول سابق بانک روتشیلد، اساسا تیپ شخصیتی مردانه سلطه‌جو مثل ترامپ - و پیش از آن پوتین - جذابیت داشته و دارد. او تا آنجا که فضای سیاسی بشدت ضدمرد و بشدت فمینیستی اتحادیه اروپایی اجازه می‌داد، در دوره اول ریاست‌جمهوری‌اش به پوتین و سپس ترامپ نزدیک شد. او با این کار هوشمندانه می‌خواست خود را شانه به شانه شخصیت‌های قوی نظم جدید جهانی جا بزند. هرچند جنگ اوکراین و دموکرات‌های اشتراوسی واشنگتن نگذاشتند این همنشینی‌ها در شرق و غرب دوام داشته باشد. با این حال تلاش برای مطرح کردن فرانسه به عنوان پیشاهنگ اتحادیه اروپایی برای کسب استقلال بیشتر قاره سبز از آمریکا، روسیه و چین، شاید تنها میراث واقعی نصفه و نیمه مکرون باشد.

حالا او فرصت را مغتنم دیده تا بلکه جایگاه لرزان داخلی‌اش را با یک ماجراجویی جدید در سطح قاره، کمی تثبیت کند. جمعه گذشته رئیس‌جمهور فرانسه در نخستین واکنش عمومی به پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، تلاش کرد این بار در نقش یک نظریه‌پرداز واقع‌گرا، در قامت یک دنباله‌رو اساتید این زمینه مثل کیسینجر و والت، همتایان اروپایی عمدتا وحشت‌زده خود از بازگشت ترامپیسم به معادلات آتلانتیکی را نصیحت کند. 

او فرصت  نگرانی‌ اروپایی‌ها نسبت به کاهش حضور آمریکا در ائتلاف نظامی ناتو در دوره دوم ریاست جمهوری ترامپ را مغتنم شمرد و آنها را رهنمود داد نباید بیش از این طعمه روندهای جدید قدرت در جهان باشند. او در جمع سران اروپا در بوداپست اظهار کرد: «اگر ما تصمیم بگیریم گیاه‌خوار باقی بمانیم، آنگاه گوشت‌خواران پیروز می‌شوند». 

وی که یکی از سران اروپایی طرفدار استقلال بیشتر قاره سبز از ایالات متحده و چین است، ادامه داد: «برای من این مساله ساده است. دنیا از گیاه‌خواران و گوشت‌خواران تشکیل شده است». او سپس هشدار داد اگر اروپا رویه خود را تغییر ندهد، به بازار و طعمه‌ای برای همان گوشت‌خواران یا قطب‌های نظم جدید تبدیل خواهد شد. مکرون در نهایت توصیه کرد: «من گمان می‌کنم ما باید دست‌کم همه‌چیزخوار شدن را برگزینیم. من نمی‌خواهم تهاجمی باشم اما همین که بدانیم چگونه از خود در تمام این موضوعات دفاع کنیم، خوب است».

آشکار است منظور مکرون این است که اروپایی‌ها باید استقلال دفاعی خود را در مقابل تهدیدات روزافزون دنیای پرهرج و مرج در گذار به سوی چندقطبی بازیابند. 

این در شرایطی است که وابستگی‌های حیاتی اتحادیه اروپایی در زمینه‌های دفاعی، امنیتی، تجاری و اقتصادی به آمریکا متعاقب جنگ اوکراین بیشتر هم شده است. ترامپ در دوره نخست ریاست‌‌جمهوری خود خواستار کاهش سهم آمریکا و افزایش سهم اعضای اتحادیه اروپایی در هزینه‌های ناتو به عنوان تنها ائتلاف جدی دفاعی اروپا شده بود.  با این حال تاجر نیویورکی حتی از این هم فراتر رفته و بارها تمایل خود را به منحل کردن ناتوی ناکارآمد اعلام کرده بود.

راه‌حلی که مکرون برای تقابل با جبر تاریخی دوران بازگشت ترامپ مطرح می‌کند بدرستی کاهش وابستگی به کدخداست. او در ادامه سخنرانی‌اش گفت: «ما (اروپایی‌ها) گمان می‌کنیم باید ژئوپلیتیک خود را به ایالات متحده و رشد بدهی خود را به مشتریان چینی محول کنیم و نوآوری‌های فناورانه خود را به سازندگان ابرمقیاس آمریکایی بسپاریم. این بهترین ایده نیست». این همان روندی است که به زعم او به طعمه شدن و بلعیده شدن غایی اروپا می‌انجامد. مکرون در نخستین روزهای ریاست‌جمهوری خود و ترامپ، برای فرار از این جبر تاریخی ایده «ارتش متحد اروپایی» را مطرح کرده بود. البته او امروز نه تنها دیگر ۲ همقسم پیشین خود در این راه - آنگلا مرکل، صدر اعظم پیشین آلمان و دیوید کامرون، نخست‌وزیر پیشین انگلیس - را همراه ندارد، بلکه اروپا طی نزدیک به ۳ سالی که از جنگ اوکراین می‌گذرد، کاملا تبدیل به طفیلی امنیتی آمریکا شده است.

به همین دلیل حتی اگر ترامپ طبق وعده‌ای که داده، اروپا را به حال خود رها کند نیز شاید اراده نصفه و نیمه معدود رهبران اروپایی خواهان استقلال، نتواند از تبدیل شکارچیان استعمارگر قدیم به شکار معادلات نظم جدید  جلوگیری کند.

جعفر حسن‌خانی: ترامپ بر مسند ریاست‌‌جمهوری آمریکا خواهد نشست و رشته‌های جریان سیاسی نزدیک به دولت پنبه شد. بیشتر اصلاح‌طلبان به‌علاوه‌ بخشی از دولت وفاق به همراه بدنه‌ تصمیم‌سازان دولت، تصورشان این بود با روی کار آمدن دولت هریس در آمریکا می‌توانند با ایده «مذاکره مستقیم» مشکلات کشور را برطرف کنند. حال با روی کار آمدن ترامپ - که از میان روسای جمهور سابق آمریکا، بیشینه‌ترین تصمیمِ جنگی را علیه ایران گرفته و سردار رشید اسلام سپهبد حاج‌قاسم سلیمانی را ترور کرده است - ایده مذاکره مستقیم برای حل مشکلات کشور به محاق رفته است اما با این حال این جریان همچنان تلاش می‌کند پرسش اصلی سیاست ایران برای حل مشکلات کشور را «چگونگی مذاکره با آمریکا» نگه دارد.

1- تاریخ گذشته

ایده مذاکره مستقیم با آمریکا برای حل مشکلات کشور، سال ۹۲ صحنه سیاست ایران را دربرگرفت و بر مسند قدرت نشست اما پس از ۸ سال بی‌سرانجامی، رئیس دولت وقت به یکی از منفورترین سیاستمداران ایران در افکار عمومی تبدیل شد. کسانی که او را به این راه بردند، ناگاه در انتهای کوچه بن‌بست رهایش کردند و او ماند و امیدهای بسیاری که ناامید کرده بود.

 مذاکره به عنوان اصلی‌ترین راه و امکان کارآمدی دولت، ناکارایی خود را در تجربه برجام نشان داد. آمریکای ترامپ یک‌طرفه از برجام خارج شد و تعهدات انجام شده ایران در صنعت هسته‌ای، هیچ‌گاه مابه‌ازایی از سوی آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها پیدا نکرد. بحران انرژی و برق این روزهای مردم را انرژی هسته‌ای می‌توانست تامین کند اما عملکرد جریان‌های طرفدار مذاکره با آمریکا در نهاد دولت، در دهه 90 خورشیدی این مهم را به تعلیق و تعویق انداخت. 

2- سبد خالی

در جریان مذاکره، هر یک از طرفین در سبد خود چیزی برای معامله باید داشته باشند. مهم‌ترین داشته ایران در جریان مذاکرات برجام به طرف غربی داده شد، یعنی تعلیق فعالیت‌های هسته‌ای اما چیزی مابه‌ازای آن به ایران نرسید. امروز سبد ایران خالی است و هر آنچه باقی مانده نظیر توان موشکی یا توانمندی‌های منطقه‌ای ایران، مربوط به امنیت ملی جامعه ایران است و قابل مذاکره و معامله نیست. جریانی که سبد ایران را نیمه اول دهه 90 به نسیه فروخت، باید بداند تنها امکانی که برای مذاکره خواهد داشت، نقد کردن نسیه گذشته است و این یعنی گره زدن حل مشکلات به مذاکرات با سبد خالی که خطای سیاسی و بی‌سرانجام است. درواقع یعنی رفتن رئیس دولت در کوچه‌ای که در انتهایش آقای روحانی نشسته است.

3- شمشیر دولبه و دیوار حاشا

«ایده حل مشکلات کشور به وسیله مذاکره» شمشیر دولبه است. اصرار زیاد رئیس دولت به آن، این امکان را برای بدنه مدیریتی کشور فراهم می‌کند تا سوءمدیریت خود را به این ایده گره بزنند و در جواب پیگیری‌های رئیس دولت برای انجام امور، این بهانه را طرح کنند. نیمه دوم دهه 90 در دور دوم دولت موسوم به اعتدال، این ایده تبدیل به بهانه کار نکردن شد و رئیس دولت را در وضعیتی بغرنج قرار داد و سرانجام آن این شد که رئیس دولت اعتدال در باتلاق این بهانه غرق شد و اعتماد افکار عمومی به خود را از دست داد و آنچه به دست آورد نفرت عمومی بود. 

«ایده حل مشکلات کشور با مذاکره» امروز تبدیل به دیوار حاشا شده است. رفتار آقای همتی، وزیر اقتصاد در این مدت، مثال بارز این ماجراست. او به نحوی سخن می‌گوید که انگار بدون FATF انتظار هیچ کاری را از وزارتخانه او نباید داشت. گویی بر این تصور است مردم فراموش کرده‌اند در دوران صدارت وزیر قبل از او در این وزارتخانه، بدون FATF  چه اقداماتی به سرانجام رسید. 

4- متغیر خارج از دسترس

ایده حل مشکلات کشور با مذاکره مستقیم یعنی گره زدن همه مشکلات به متغیر خارج از دسترس. خردمندانه نیست مدیریت را منوط به چیزی کرد که خارج از دسترس مدیر است. متغیرهای خارج از دسترس را مدیر کنترل می‌کند، نه آنکه بخواهد با متغیرهای خارج از دسترس مدیریت کند. «مدیریت به وسیله متغیر خارج از دسترس» با «مدیریت با کنترل متغیر خارج از دسترس» ۲ شیوه مدیریتی مجزاست. معقول نیست حل مشکلات کشور را منوط به چیزی کرد که در اختیار مدیران کشور نیست.

5- پیام جنگ

فضای بین‌الملل در سال 1403 با فضای بین‌الملل با سال 1392 بسیار متفاوت است. روندهای جهانی رو به سوی جنگ گذاشته و غرب آسیا در آتش جنگ می‌سوزد. ایران هم در آستانه جنگ تمام‌عیار با رژیم اسرائیل است. در این وضعیت پیام مذاکره از سوی طرف غربی همان معنایی را که سال 1392 می‌داد دیگر نمی‌دهد. 

پیام مذاکره در این وضعیت، پیام ضعف است و پیام ضعف بسیار در تصمیم دشمن در به راه انداختن جنگ تمام‌عیار می‌تواند موثر باشد، لذا پیام مذاکره به شیوه‌ای که در رسانه‌ای نظیر پایگاه اطلاع‌رسانی «انتخاب» این روزها طرح می‌شود، اگر از سوی دولت نیز دنبال شود بیش از همیشه جنگ‌آفرین است.

۶- چه باید کرد؟

پرسش اصلی در ساحت سیاست‌ورزی ایران این نیست که «چگونه مذاکره با آمریکا مشکلات کشور را حل می‌کند؟» بلکه پرسش این است: «چگونه می‌توان مشکلات کشور را حل کرد؟» وقتی این دومی پرسش اصلی صحنه سیاست ایران شود، فکر کردن به پرسش دوم امکان‌های بسیاری پیش روی پرسش‌کننده فراهم می‌کند؛ نظیر آنچه برای آیت‌الله شهید رئیسی تا حدودی فراهم شد. دولت شهید رئیسی با سیاست حسن همسایگی و عضویت در شانگهای و بریکس در مسیر حل مشکلات کشور گام نهاد و سعی کرد سیاست را بعد از بن‌بست روحانی خارج کرده و به شکل جدیدی آن را  تاسیس کند. البته در این شکل از سیاست باید توجه داشت «نحوه کنترل متغیر خارج از دسترس و مزاحم تحریم» پرسش مهمی است اما پرسش اول نیست، بلکه یکی از پرسش‌های فرعی و مهم سیاست ایران است. 

موضوع اصلی سیاست ایران، حل مشکلات مردم است نه چیز دیگری. اگر دولت وفاق بتواند از زیر بار هجمه رسانه‌های اصلاح‌طلب و تصمیم‌سازانی که در دولت روحانی تصمیم‌سازی کردند آزاد شود و پرسش درست از سیاست در ایران را برای خود طرح کند، آنگاه آنچه تعیین‌کننده خواهد بود، تلاش دولتمردان است؛ اگرنه دولت مستقر اگر با پرسش غلط سیاست را پی بگیرد، تلاش زیاد هم کاری از پیش نخواهد برد!

***