گروه سیاسی: فردا (چهارشنبه 23 آبان) قرار است رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به ایران بیاید؛ آن هم در زمانی که پاسخ سخت ایران به شرارت اخیر اسرائیل در راه است. رژیم صهیونیستی پیش از آنکه حمله بامداد پنجم آبان‌ماه علیه نقاطی از کشورمان را انجام دهد، رجزخوانی‌ها درباره حمله به ایران را تا حد ضربات مستقیم به تاسیسات هسته‌ای کشورمان پیش برده بود؛ در چنین شرایطی گروسی قرار است در سفری که خود اعلام کرده «از اهمیت بسیاری» برخوردار است، وارد ایران شود و با برخی مقامات کشورمان از جمله دکتر «مسعود پزشکیان»، رئیس‌جمهور دیدار کند.  

سفر گروسی به ایران اما صرف‌نظر از مسائل جاری منطقه و احتمال شدت یافتن درگیری بین ایران و اسرائیل، از حیث پیگیری توافقات قبلی نیز اهمیت دارد. مارس 2023/ اسفند 1401، ایران و آژانس بیانیه مشترکی صادر کردند که در آن اعلام شد موضوع «ذرات اورانیوم تا غنای ۸۳ درصد یافت‌شده در ایران و موضوع 2 مکان از ۴ مکان مورد سوال در چارچوب موضوعات پادمانی» برای آژانس حل شده است.  

توافق اسفند 1401 یک پیشرفت در موضوع هسته‌ای ایران به شمار می‌رفت، بویژه آنکه با نزدیک شدن به سال دهم اجرای برجام و موضوع لغو کامل قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، برخی کشورهای اروپایی و آمریکا تلاش داشتند به هر شکلی این مساله را از دستور کار شورای امنیت خارج کنند، لذا غربی‌ها توافق سال 1401 را برنتافتند و سنگ‌اندازی‌ها در مسیر این توافق تا جایی ادامه یافت که آژانس اعلام کرد ایران وظایف خود در این تفاهمنامه را رعایت نکرده است؛ موضوعی که ایران آن را رد کرد.

حالا گروسی قرار است به ایران بیاید تا آنطور که خود گفته: «در اجرای بیانیه مشترک توافق‌شده با ایران در مارس ۲۰۲۳ پیشرفت اساسی داشته باشیم». گروسی گفته مشتاقانه در انتظار دیدار با رئیس‌جمهور کشورمان است. مدیرکل آژانس پیش‌تر هم در گفت‌وگو با خبرگزاری آسوشیتدپرس اظهارات رئیس‌جمهور ایران مبنی بر آمادگی تهران برای تعامل بر سر توافق هسته‌ای را یک «گشایش» برای آژانس توصیف کرده و گفته بود: «چیزی که مایلم از او (رئیس‌جمهور ایران) بشنوم این است که نظرش درباره بازگشت به یک چارچوب توافق چیست، به ‌نظرم این کاری است که لازم است ما انجام دهیم». 

در ایران «اسماعیل بقایی» سخنگوی دستگاه سیاست خارجی، سفر گروسی به تهران را در ادامه تعاملات و گفت‌وگوهای ایران با آژانس معرفی کرده است. هرچند او با اشاره به استانداردهای دوگانه آژانس و غرب درباره پرونده هسته‌ای ایران و موضوع تسلیحات هسته‌ای رژیم صهیونیستی تصریح کرد: «ما متوجه فضای منطقه و مسائل بین‌المللی هستیم. در عین حال به عنوان عضو پایبند نسبت به تعهدات‌مان در آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای، تعهدات خود را جدی می‌گیریم و همواره اعلام کرده‌ایم از شخص گروسی انتظار داریم به دور از فشارهای سیاسی و منطقه‌ای به صورت جدی کار خود را انجام دهد. این روشی است که فکر می‌کنیم جواب می‌دهد؛ یعنی برخورد مستقل حرفه‌ای و فنی آژانس با موضوعات مرتبط با دستور کارها و صلاحیت‌هایش». 

بقایی همچنین در پاسخ به این سوال که موضع ایران درباره تسلیحات هسته‌ای چیست؟ گفت: «دکتر عراقچی به تازگی در توئیتی که نوشتند به صراحت اعلام کردند ایران موضوع تسلیحات هسته‌ای و سلاح‌های کشتار جمعی را مردود می‌داند؛ هم به عنوان فتوای مذهبی و هم بخشی از سیاست محاسبه‌شده ما در حوزه دفاعی». 

سخنگوی وزارت خارجه همچنین تاکید کرد: «آژانس باید بتواند به دور از فشارهای سیاسی که از طرف برخی کشورهای اروپایی و آمریکا اعمال می‌شود، کار کند. قطعا این فشارها مخل همکاری معمول و طبیعی ایران و آژانس است».  

تجربه نشان داده است آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تصمیم‌های خود مستقل نیست و بسیاری مواقع تحت تاثیر فشار قدرت‌های غربی قرار می‌گیرد اما پیش از آنکه به پاسخ این پرسش بیندیشیم که غرب اکنون چه رویکردی را درباره موضوع هسته‌ای ایران پیش گرفته، بهتر است نگاهی به تحولات منطقه داشته باشیم.

درباره ایران و منطقه غرب آسیا پس از توافق قبلی با آژانس (مارس 2023) تحولات بسیاری رخ داده است. از فروردین امسال که در مناسبات بین ایران و رژیم صهیونیستی تحول عظیمی رخ داد و با حمله اسرائیل به کنسولگری کشورمان، عملیات «وعده صادق 1» و سپس در پاسخ به ترور و شهادت دکتر اسماعیل هنیه، آیت‌الله سیدحسن نصرالله و سرلشکر سیدعباس نیلفروشان، عملیات «وعده صادق 2» انجام شد، پایان صبر استراتژیک ایران در میدان عمل اعلام شد و کارشناسان غربی را به این فکر انداخت که امکان دارد ایران در دیگر موضوعات نیز تا این حد تغییر رویه دهد؟

پس از عملیات «وعده صادق 2» دیدیم چطور رجزخوانی‌ها در اسرائیل و بخشی از سیاستمداران آمریکایی، تا حد حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران بالا رفت. هرچند تجاوز بامداد ۵ آبان‌ اسرائیل به ایران ضعیف‌تر از حد انتظار همگان بود اما به هر حال نفس تجاوز مستقیم به خاک ایران و شرایط پیش آمده در چند ماه گذشته باعث شد در ایران اظهار نظرهایی درباره احتمال بازتعریف دکترین هسته‌ای ایران مطرح شود. بویژه از سوی دکتر «سیدکمال خرازی» وزیر اسبق خارجه کشورمان که اکنون رئیس شورای عالی راهبردی است، بحث تغییر دکترین هسته‌ای ایران در صورت «تهدید وجودی» ایران، حداقل ۲ بار به صراحت اعلام شد.

در چنین شرایطی سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، می‌تواند حاوی معانی متعددی باشد. غرب اکنون با ایرانی طرف است که از استراتژی چند ساله صبر استراتژیک فراتر رفته است، قدرت هجومی خود را در ۲ عملیات «وعده صادق» به همگان نشان داده و هرچند همچنان بر اصول خود مبنی بر عدم تولید تسلیحات کشتار جمعی تاکید دارد اما به صراحت اعلام کرده در دفاع از خود به آنچه نیاز باشد، دست پیدا خواهد کرد. چنانکه سردار سرلشکر حسین سلامی، فرمانده کل سپاه نیز در این خصوص گفته است: «برای غلبه بر دشمن به هرچه نیاز باشد تجهیز می‌شویم».

به هر روی با توجه به تحولات منطقه و جهان و تغییراتی که در سیاست‌های دفاعی ایران در صحنه عمل شاهد بودیم، باید ببینیم طرف‌های غربی چه انتظاری از پیگیری مباحث هسته‌ای ایران دارند و تا چه میزان درصدد رفع واقعی و طبیعی این مساله هستند، یا اینکه همچنان قصدشان از این مذاکراتی بازی‌های سیاسی است و اراده‌ای جدی برای رفع این موضوع ندارند. به نظر می‌رسد با توجه به سرعت تحولات منطقه غرب آسیا، بیش از آنکه ایران در پی پاسخ به این سوالات باشد، این طرف غربی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است که باید تصمیم قطعی خود را در این زمینه بگیرد.