دکتر مهرداد بذرپاش: روندهای جهانـــی و محیط سیال بین‌المــلل در پرتو وقایعی نظیر جنگ اوکراین، عملیات توفان‌الاقصی و همچنین تاسیس نهادهای بین‌المللی نظیر شانگهای و بریکس، نشان می‌دهد نظم جهانی در حال تغییر و شکل‌گیری مجدد است.  

این گزاره به ‌معنای انتقال کامل قدرت از غرب به شرق نیست، بلکه نشان می‌دهد در آینده نزدیک، شرق و سایر قدرت‌های نوظهور وزن قابل توجهی در تحولات بین‌المللی خواهند داشت.  

* تجارب ارزشمند ملی

تجربه نشان داده است رویکرد‌ تک‌بعدی و تقلیل‌گرایانه در روابط خارجی آفت منافع ملی کشور خواهد بود. از این‌ رو برای پیشبرد منافع ملی ایران لازم است رویکردی شبکه‌ای و چندبعدی اتخاذ شود و با تعریف کلان‌پروژه‌های راهبردی با کشورهای مختلف، نگاه بلندمدت و استراتژیک به روابط خارجی مبتنی بر منافع ملی شکل بگیرد. در نتیجه، ضمن تکمیل پروژه‌های تحول‌آفرین با کشورهای شرق، باید موضع ایران در رابطه با غرب را نیز تقویت کرد.  

ایران در برهه‌های مختلف تاریخی، روابط اقتصادی و تجاری مناسبی با کشورهای قاره‌های مختلف نظیر آسیا، آمریکای لاتین و آفریقا داشته که بعضا به دلیل رویکرد تک‌بعدی و تمرکز بر ترمیم روابط با غرب رو به افول رفته و در نتیجه علاوه بر به بن‌بست رسیدن روابط با غرب، روابط اقتصادی با سایر کشورها نیز تحت تاثیر قرار گرفته است. 

* همکاری راهبردی با شرق 

طی سال‌های گذشته همکاری‌های موثر و راهبردی‌ای میان جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورها شکل گرفته است؛ تدوین برنامه همکاری جامع ۲۵ ساله ایران و چین، موافقتنامه همکاری ۲۰ ساله ایران و روسیه و فراهم آوردن زمینه همکاری بلندمدت با هند از آن جمله است که در ذیل آن، کلان‌پروژه‌های راهبردی مهمی در راستای منافع ملی ایران تعریف شده است.

* پروژه‌های راهبردی پیشران (ایران‌راه) 

تحریم ترانزیتی و حذف مزیت‌های ژئوپلیتیک ایران از جمله طرح‌هایی بود که خنثی‌سازی آن با ارائه ابتکار و انعقاد قراردادهای راهبردی در سال‌های گذشته دنبال شد.  

با پیگیری مستمر آیت‌الله شهید رئیسی در دولت سیزدهم، ابتکار «ایران‌راه» به‌عنوان نخستین ابتکار ترانزیت‌محور کشور با هدف افزایش درآمدهای ترانزیتی کشور ارائه شد و سال 1402 با 17.7 میلیون‌ تن رکورد ترانزیت تاریخ ایران شکسته شد.  

آغاز عملیات اجرایی خط‌آهن رشت - آستارا به طول 162 کیلومتر با مشارکت روسیه به‌منظور تکمیل کریدور شمال - جنوب، انجام مقدمات اجرای پروژه قطار سریع‌السیر تهران - مشهد و آغاز عملیات اجرایی فاز ۲ فرودگاه امام خمینی(ره) با چین، انعقاد قرارداد توسعه بندر چابهار با هند و پیگیری اتصال بندر چابهار به شبکه ریلی کشور در راستای تکمیل شاخه شرقی کریدور شمال - جنوب، طراحی و اجرای عملیات احداث کریدور ارس با کشور آذربایجان، احداث و بازسازی جاده کاجاران - سیسیان با ارمنستان، طرح ریلی مرند - چشمه ثریا با همکاری ترکیه و احداث راه‌آهن شلمچه - بصره با مشارکت عراق، از جمله پروژه‌های راهبردی پیشران با کشورهای شرق است.

* جمع‌بندی 

با عنایت به موارد ذکرشده، تسریع در فرآیند تکمیل این قبیل کلان‌پروژه‌های راهبردی با کشورهای شرق و قدرت‌های نوظهور و اعضای گروه بریکس، موجب تقویت موضع کشور در روابط با غرب و ایجاد توازن در روابط اقتصادی و تجاری مبتنی‌ بر روندها و واقعیت‌های نظام بین‌الملل خواهد شد. 

علاوه‌ بر این، ضمن تسهیل فرآیند تحقق منافع ایران در مذاکره با غرب، ایجاد تنوع در سبد شرکای تجاری و بازرگانی کشور را نیز به همراه خواهد داشت.