زینب‌سادات فخرایی: ناترازی شدید گاز و برق، تهران را با خاموشی مواجه کرده است. گسترش ساختمان‌های بلندمرتبه، به دلیل مصرف بالای انرژی برای گرمایش و تهویه، بار سنگینی بر شبکه برق و گاز کشور وارد کرده است و حالا این برج‌های بلند، پنهان‌ترین عامل خاموشی‌های گسترده شهر تهران شده‌اند. 

دولت اخیرا اعلام کرد به‌ دلیل قطع مازوت‌سوزی در نیروگاه‌ها، خاموشی‌های گسترده‌ای در پیش است و جدول زمان‌بندی قطع برق نیز منتشر شد. طبق گزارش‌ها، زمستان تاریکی امسال برای کشور پیش‌بینی می‌شود. با این ‌حال، واقعیات نشان می‌دهد علت اصلی خاموشی‌ها نه‌ قطع مازوت‌سوزی، بلکه کمبود گازوئیل در نیروگاه‌ها است. ناترازی انرژی بویژه در تهران به‌شدت نمایان است. به گفته محسن ذبیحی، معاون هماهنگی توزیع توانیر، ۶۰ درصد مصرف برق کشور به بخش خانگی اختصاص دارد. سعید عقلی، مدیر سابق مرکز دیسپیچینگ شبکه گاز کشور نیز اعلام کرده است بخش خانگی ۷۰ درصد گاز تولیدی کشور را مصرف می‌کند. این آمارها نشان می‌دهد در کنار مشکلات مربوط به تأمین سوخت نیروگاه‌ها، افزایش مصرف انرژی در بخش خانگی نقش پررنگی در تشدید ناترازی برق و گاز دارد. 

یکی از دلایل اصلی این افزایش مصرف انرژی، گسترش بلندمرتبه‌سازی در شهرهایی مثل تهران است. تحقیقاتی که توسط شرکت UCL «UCL Energy Institute» انجام شده است، نشان می‌دهد ساختمان‌های بلندمرتبه به ‌دلیل نیاز بیشتر به تهویه، روشنایی و سیستم‌های گرمایشی، مصرف انرژی بسیار بیشتری دارند. این عامل بویژه در پیک مصرف برق و گاز، بار زیادی به شبکه وارد می‌کند و به بحران انرژی دامن می‌زند. 

* ناترازی ۱۰۰۰ مگاواتی برق تهران

طبق اعلام فرهاد شبیهی، مدیرعامل برق منطقه‌ای تهران، ناترازی برق در تهران بین ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ مگاوات تخمین ‌زده می‌شود. این ناترازی عمدتا به کمبود گازوئیل برای تولید برق و کمبود منابع انرژی برای تأمین نیازهای شهروندان برمی‌گردد. 

این وضعیت در حالی است که به گفته مصطفی رجبی‌مشهدی، مدیرعامل توانیر، تنها ۴۰ درصد مخازن سوخت نیروگاه‌ها پر است و تحویل گازوئیل به نیروگاه‌ها نسبت به سال گذشته ۲۰ تا ۳۰ درصد کاهش یافته است. در عین ‌حال، ۷۰ درصد  برق مصرفی کشور توسط نیروگاه‌ها تولید می‌شود که این امر نشان می‌دهد بخش اعظم مشکل، ناشی از کمبود سوخت برای تولید برق است.  

علاوه ‌بر این، سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز نیز اعلام کرده است میزان ناترازی گاز در زمستان امسال به ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون مترمکعب می‌رسد که این موضوع به‌ دلیل وابستگی بیش از حد به گاز در تمام بخش‌ها از خانگی تا صنعتی و نیروگاهی است. نکته قابل‌توجه دیگر اینکه بخش خانگی ۶۰ درصد مصرف برق و ۷۰ درصد مصرف گاز کشور را به خود اختصاص داده است که این میزان بالا در کنار دیگر مشکلات سیستم انرژی کشور، باعث تشدید ناترازی می‌شود. به ‌طور مشخص، ناترازی برق در تهران که به خاموشی‌های اخیر منجر شده، بخشی از این تصویر کلی است که نشان می‌دهد مصرف انرژی در پایتخت به‌شدت از تولید آن پیشی گرفته و علت آن «شهر ناتراز» است.

* بلندمرتبه‌سازی و نقش آن در ناترازی انرژی

یکی از عوامل مهمی که در ناترازی انرژی نقش دارد، توسعه و ساخت ساختمان‌های بلندمرتبه در تهران است. تحقیقات مختلف نشان می‌دهد مصرف انرژی در ساختمان‌های بلندمرتبه به ‌طور چشمگیری بیشتر از ساختمان‌های کم‌ارتفاع است. 

طبق مطالعات UCL Energy Institute، مصرف برق در ساختمان‌های بلند تقریبا 2.5 برابر بیشتر از ساختمان‌های کوتاه‌تر است. این افزایش مصرف عمدتا به ‌دلیل نیاز بیشتر به تهویه مطبوع، روشنایی و سیستم‌های گرمایشی مرکزی است که در ساختمان‌های بلندتر وجود دارد، همچنین، مصرف گاز در این ساختمان‌ها تا ۴۰ درصد بیشتر از ساختمان‌های کم‌ارتفاع است، زیرا این ساختمان‌ها به سیستم‌های پیچیده‌تری برای تأمین گرمایش و سرمایش نیاز دارند که مصرف انرژی آنها را افزایش می‌دهد. 

در پژوهشی در بریتیش کلمبیا مشخص شد ساختمان‌های بلندتر از ۱۵ طبقه به‌طور میانگین ۵۰ درصد بیشتر از ساختمان‌های کم‌ارتفاع انرژی مصرف می‌کنند. این افزایش مصرف، بویژه در ساختمان‌هایی که از سیستم‌های گرمایش گازی استفاده می‌کنند، به چشم می‌خورد که در برخی موارد باعث افزایش ۳۷ درصدی مصرف کل انرژی 

می‌شود. 

به‌ عبارت‌ دیگر، ساختمان‌های بلند مرتبه به ‌دلیل نیاز به تجهیزات پیچیده‌تر برای مدیریت فضاهای بزرگ‌تر و طبقات بیشتر، مصرف انرژی بیشتری دارند که به مشکلات زیادی در تأمین انرژی منجر می‌شود.  در نتیجه، ساخت و توسعه ساختمان‌های بلندمرتبه در تهران هم نه‌تنها باعث افزایش مصرف انرژی می‌شود، بلکه به‌طور غیرمستقیم بر ناترازی انرژی و خاموشی‌های گسترده تأثیر می‌گذارد. 

این بحران نیازمند توجه جدی به بهینه‌سازی مصرف انرژی، بهبود سیستم‌های گرمایش و سرمایش و طراحی شهر تراز و متناسب با توان انرژی کشور است تا از بروز بحران‌های بیشتر جلوگیری شود. 

در نمودار بالا، میزان مصرف انرژی در ساختمان‌های بلندمرتبه نشان داده شده است.