هادی مرشدی: فروش اینترنتی دارو، موضوعی است که این روزها نه‌تنها در میان مردم، بلکه در بالاترین سطوح مدیریتی نظام سلامت نیز به بحثی جدی تبدیل شده است. از یک سو، پیشرفت فناوری و دسترسی گسترده به اینترنت، این امکان را فراهم کرده که مردم بتوانند براحتی از خانه‌های خود داروهای مورد نیازشان را تهیه کنند. از سوی دیگر، نگرانی‌ها درباره قاچاق دارو، اصالت محصولات و مشکلات ناشی از نبود نظارت دقیق، این مسیر را به مسیری پرچالش تبدیل کرده است. مهدی پیرصالحی، رئیس سازمان غذا و دارو معتقد است اصلی‌ترین دلیل روی آوردن مردم به خرید اینترنتی دارو، عدم دسترسی آسان به داروهای مورد نیاز در داروخانه‌هاست. او به صراحت تاکید دارد بسیاری از داروهایی که در بسترهای اینترنتی غیرقانونی عرضه می‌شوند، قاچاق هستند و نمی‌توان اصالت آنها را تایید کرد. این نگرانی، در کنار عدم رعایت شرایط نگهداری و حمل مناسب دارو، می‌تواند پیامدهایی جبران‌ناپذیر برای سلامت عمومی به همراه داشته باشد. 

در واقع، آنچه در ظاهر به عنوان تسهیل دسترسی مردم به دارو مطرح می‌شود، می‌تواند به مسیری برای گسترش بازار داروهای غیرمجاز تبدیل شود. این پدیده تنها به سلامت مردم آسیب نمی‌رساند، بلکه ساختارهای نظارتی حوزه سلامت را نیز تضعیف می‌کند. واقعیتی که کمتر درباره آن صحبت می‌شود، تغییر جایگاه داروسازان در این چرخه است. اگرچه داروسازان نقش کلیدی در زنجیره سلامت دارند اما نقش آنها بتدریج به یک فروشنده ساده تقلیل یافته است. 

این روند که مهدی پیرصالحی نیز به آن اشاره کرده است، داروخانه‌ها را بیش از پیش شبیه فروشگاه‌های صرف کرده است. حال اگر فروش اینترنتی دارو گسترده شود، این نقش باز هم بیشتر زیر سوال خواهد رفت. تجربه‌هایی که در حوزه تاکسی‌های اینترنتی شاهد بوده‌ایم، بخوبی نشان می‌دهد چگونه شرکت‌های فناوری می‌توانند بر مشاغل سنتی مسلط شوند و قواعد جدیدی برای آنها تعیین کنند. در این شرایط، داروسازان به جای متخصصانی مستقل، به کارکنانی تابع الگوریتم‌ها و قواعد پلتفرم‌های بزرگ تبدیل خواهند شد.

یکی از سوالات اساسی این است که چگونه می‌توان فروش اینترنتی دارو را به مسیری شفاف و تحت نظارت تبدیل کرد؟ آیا زیرساخت‌های فعلی ما، توانایی نظارت بر این بازار پیچیده را دارد؟ در حال حاضر، سامانه‌هایی مانند «تی‌تک» به عنوان یکی از ابزارهای نظارتی مطرح هستند اما آیا این ابزارها به تنهایی قادر به کنترل چنین بازاری خواهند بود؟ از سوی دیگر، مساله حمل و نگهداری دارو نیز از چالش‌های کلیدی است. داروها بویژه آنهایی که نیازمند شرایط خاص دمایی هستند، باید در شرایط استاندارد جابه‌جا شوند. این موضوع نیازمند تربیت نیروهای متخصص و ایجاد زیرساخت‌های گسترده است که نمی‌توان بسادگی از آن عبور کرد.

یکی از مسائلی که کمتر به آن پرداخته شده، تاثیر مستقیم فروش اینترنتی دارو بر رفتار مصرف‌کنندگان است. در بسیاری از موارد، فروش آنلاین دارو می‌تواند مصرف بی‌رویه دارو را تسهیل کند. وقتی مصرف‌کننده بتواند بدون نیاز به نسخه پزشک، براحتی به دارو دسترسی یابد، احتمال خوددرمانی و مصرف نادرست دارو افزایش می‌یابد. این مساله می‌تواند پیامدهای جدی برای سلامت عمومی داشته باشد، از جمله گسترش مقاومت دارویی و بروز عوارض ناخواسته. علاوه بر این، فقدان مشاوره تخصصی از سوی داروسازان در فرآیند خرید آنلاین می‌تواند اطلاعات ناقصی به مصرف‌کنندگان ارائه دهد. نقش داروساز به ‌عنوان مشاور سلامت، در این مدل توزیع کاملا کمرنگ شده و خریداران به توصیه‌های سطحی و غیرعلمی اتکا خواهند کرد. فروش اینترنتی دارو، در نگاه اول فرصتی برای بهبود دسترسی مردم به خدمات سلامت و کاهش هزینه‌ها به نظر می‌رسد اما این فرصت، بدون برنامه‌ریزی دقیق و ایجاد زیرساخت‌های لازم می‌تواند به تهدیدی برای سلامت عمومی، جایگاه داروسازان و ساختار نظام سلامت تبدیل شود. نکته‌ای که نباید فراموش کرد این است که اعتماد عمومی به نظام سلامت، سرمایه‌ای ارزشمند است که با تصمیمات نادرست براحتی از بین خواهد رفت. مردم باید مطمئن باشند داروهایی که به دست‌شان می‌رسد، از زنجیره‌ای شفاف، قانونی و تحت نظارت عبور کرده است. همچنین ورود شرکت‌های بزرگ فناوری به این عرصه، بدون شفاف‌سازی نقش و حدود فعالیت آنها می‌تواند ساختار سنتی سلامت را به شکلی غیرقابل بازگشت تغییر دهد. همان‌طور که پیرصالحی اشاره کرده است، این شرکت‌ها ممکن است در ابتدا محدودیت‌هایی را بپذیرند اما با گذشت زمان، این محدودیت‌ها کنار رفته و آنها به بازیگران اصلی این عرصه تبدیل خواهند شد. 

توسعه این مدل تجاری، پیامدهای اقتصادی گسترده‌ای نیز به همراه خواهد داشت. داروخانه‌های کوچک‌تر که توان رقابت با پلتفرم‌های بزرگ اینترنتی را ندارند، بتدریج از بازار حذف خواهند شد. این موضوع، نه ‌تنها شغل هزاران داروساز را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند توزیع جغرافیایی خدمات دارویی را نیز مختل کند. 

مناطقی که از لحاظ اقتصادی کمتر توسعه‌ یافته‌اند، ممکن است دسترسی خود به داروهای ضروری را به کلی از دست بدهند. از طرف دیگر، این تغییرات می‌تواند شکاف اجتماعی را نیز افزایش دهد. گروه‌های آسیب‌پذیر که توان استفاده از فناوری‌های دیجیتال را ندارند، عملا از چرخه دسترسی به خدمات سلامت خارج خواهند شد. به نظر می‌رسد فروش اینترنتی دارو، نه‌تنها یک انتخاب، بلکه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر در مسیر پیشرفت فناوری است اما برای بهره‌برداری از این فرصت، نیازمند تدوین استراتژی‌های جامع، اصلاح زیرساخت‌ها و تقویت سیستم‌های نظارتی هستیم. 

نظام سلامت باید به جای تمرکز بر کاهش هزینه‌های کوتاه‌مدت، بر ایجاد سیستمی پایدار و شفاف تمرکز کند که بتواند هم سلامت مردم را تامین کند و هم از جایگاه حرفه‌ای داروسازان و دیگر متخصصان این حوزه حمایت کند. 

تنها در این صورت است که می‌توان این تحول را از تهدید به فرصتی واقعی تبدیل کرد. این مسیر، نیازمند همگرایی ارگان‌های مرتبط، شفافیت بیشتر در تصمیم‌گیری‌ها و اعتمادسازی میان مردم است؛ چالشی که تنها با همفکری و برنامه‌ریزی دقیق می‌توان به آن پاسخ داد.