فائزه مجتهدزاده: فراگیر شدن کرونا در اسفند 1398 با محدودیت‌هایی که به دنبال داشت روال عادی کسب‌وکار را مختل کرد و معیشت میلیون‌ها انسان در وضعیتی ناپایدار قرار گرفت. در آن روز‌ها مردم و خیران ایران به صحنه آمدند و با بذل اندوخته‌ای که داشتند؛ محبت و همدلی را به اوج رساندند و پیوند‌های اجتماعی را تقویت کردند. آیت‌الله خامنه‌ای 20 فروردین 1399 در سخنرانی به مناسبت نیمه‌ شعبان، با اشاره به مشکلات اقتصادی‌ای که به ‌خاطر کرونا برای برخی مردم پیش آمده بود، یادآور شدند: «چه خوب است که رزمایش گسترده‌ای در کشور به وجود بیاید برای مواسات، همدلی و کمک مومنانه به نیازمندان و فقرا». به دنبال توصیه رهبری، پویش «ایران همدل» به صورت حرکتی جمعی برای تجمیع کمک‌های مومنانه شکل گرفت. مرحله دوم پویش ایران همدل 17 مرداد 1399 آغاز شد. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در ارتباط تصویری با نمایندگان مجلس یازدهم، به دلیل شرایط بد اقتصادی مردم، بر شکل‌گیری «نهضت تعاون و احسان» و تداوم رزمایش همدلی و نهضت کمک مومنانه در کشور تاکید کردند. مرحله سوم پویش نیز در اردیبهشت 1400، مصادف با ماه رمضان و همزمان با اوج گرفتن پیک چهارم کرونا، به‌ منظور جمع‌‌آوری مشارکت‌‌های نقدی و غیرنقدی مردم و برای نیازمندان آغاز شد.

* همدلی طلایی با مسلمانان غزه و لبنان

به نظر می‌رسید پرونده پویش ایران همدل با پایان روزهای کرونا بسته می‌شود اما فصل همدلی را پایانی نیست. چهارمین مرحله پویش ایران همدل در یکی از تاریخی‌ترین روزهای کشور، 13 مهر 1403 همزمان با اقامه نماز جمعه نصر به امامت آیت‌الله خامنه‌ای و  در راستای لبیک به ندای رهبر انقلاب آغاز شد و صحن نماز جمعه و مساجد کشور به محل تجمیع کمک‌های مومنانه تبدیل شد. آیت‌الله خامنه‌ای یک هفته پیش از آن نماز جمعه تاریخی تهران، 7 مهر طی پیام مهمی ضمن محکوم کردن کشتار مردم بی‌دفاع لبنان اظهار داشتند: بر همه‌ مسلمانان فرض است که با امکانات خود در کنار مردم لبنان و حزب‌الله سرافراز بایستند و در رویارویی با رژیم غاصب و ظالم و خبیث، آنان را یاری کنند. از آن پس کثیری از هموطنان حکم رهبر انقلاب برای کمک به مردم جنگ‌زده لبنان را واجب عینی دانستند و بنا به تکلیف به میدان آمدند. تجارب موفق پویش ایران همدل در ۳ فصل قبل اجازه نمی‌داد به ناموفق بودن این فراخوان فکر کنیم اما با توجه به اینکه این بار خبری از همه‌گیری کرونا و رنج ایرانیان نبود این تصور وجود داشت که شاید چهارمین دعوت ایران همدل به اندازه مراحل قبل اجابت نشود اما این بار همدلی ایرانیان طلایی شد. صف‌های اهدای طلا و سکه با حضور بانوانی که در مقام زن و مادر، بر درک رنج مسلمانان جنگ‌زده مقدم بودند، شکل گرفت. هر کسی به اندازه بضاعتش اندوخته‌ای برای آخرت ذخیره می‌کرد. زنان از گوشواره یک گوش تا سرویس طلای میلیاردی، از حلقه نامزدی تا گردنبند یادگاری، از حقوق بازنشستگی تا خانه آرزوهای‌شان، برای همدلی با مردم فلسطین و لبنان گذشتند تا این پویش، نسخه ایرانی مواسات در سیره نبوی را به خاورمیانه مخابره کند. با توجه به حجم ویرانی جنگ و نیاز به حمایت از خانواده‌های جنگ‌زده، فصل چهارم پویش ایران همدل با نگاهی بلندمدت در حال اجراست. صف‌های طلایی برقرار است و برخی مومنان برای تقبل هزینه‌ زندگی خواهران و برادران جنگ‌زده خود اعلام آمادگی می‌کنند.

* کمک به جبهه مقاومت از نگاه علما

علاوه بر نقش‌آفرینی اقشار مختلف مردم در اجرای پویش «ایران همدل»، مراجع تقلید نیز برای استفاده بخشی از وجوهات شرعیه به‌ منظور کمک به مردم مسلمان جنوب لبنان اجازه شرعی دادند. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای نیز اعلام کردند مومنان می‌‌توانند از وجوهات شرعیه خود، نصف سهم مبارک امام(ع) را معادل یک‌‌چهارم خمس، برای کمک به مسلمانان جنوب لبنان پرداخت کنند. مردم ایران هزاران کیلومتر دورتر از جغرافیای جنگ برای کمک به مردم مظلوم غره و لبنان به میدان آمده‌اند اما ایران همدل، تنها جلوه همدلی مادی ایرانیان با جنگ‌زدگان خاورمیانه نیست، این پویش نمایانگر حمایت شیعیان ایران از مقاومت و الگویی برای همراهی و همدلی مسلمانان منطقه است. رئیس ستاد پشتیبانی جبهه مقاومت در آخرین اظهارات خود در رابطه با پویش «ایران همدل» از حجم بالای کمک‌های نقدی و غیرنقدی ایرانیان به جبهه مقاومت خبر داد. به گفته سردار حسن پلارک، تاکنون ۱۵۰ کیلو طلا و بیش از ۲ همت کمک‌های مردمی در پویش ایران همدل برای کمک به جبهه مقاومت جمع‌آوری شده است. جنوب لبنان و باریکه غزه متحمل هزینه‌های انسانی، اقتصادی و اجتماعی است. عمق فاجعه چنان وسیع است که هیچ دولتی به تنهایی نمی‌‌تواند در کوتاه‌‌ترین زمان ممکن به تمام امور ضروری از جمله معیشت مردم جنگ‌زده منطقه رسیدگی کند. حمایت همه‌جانبه مسلمانان از مردم مظلوم غزه و لبنان ضمن تسهیل خدمت‌رسانی به این مناطق، تاب‌آوری جبهه مقاومت را بالا می‌برد و این پیام را به دشمن مخابره می‌کند که مسلمانان غزه و لبنان تنها نیستند. «وطن امروز» در گفت‌وگو با کارشناسان به بررسی ظرفیت‌های نهفته در پویش «ایران همدل» پرداخته که در ادامه می‌خوانید.

* پویش ایران همدل، بازتاب اراده جامعه است

مهدیه منافی، کارشناس ارشد مطالعات زنان در گفت‌وگو با «وطن امروز» را با اشاره به روز جهانی منع خشونت علیه زنان آغاز کرد. این محقق گفت: آیا امروز زنان غزه مورد خشونت قرار نگرفته‌اند؟ در روز جهانی خشونت علیه زنان هیچ خبری از وضعیت زنان غزه منتشر نمی‌شود. گویی رسانه‌های جهان رنج زنانی را که در خاورمیانه زیر ضربات هولناک رژیم صهیونیستی روزگار سپری می‌کنند در دسته خشونت طبقه‌بندی نمی‌کنند! جهان در مواجهه با موضوع خشونت علیه زنان استانداردی دوگانه دارد، در حالی که خشونت گستره وسیعی دارد و نباید تنها متوجه طیف خاصی از زنان از طبقه متوسط شهری بود.  وی افزود: نوع دخالت حاکمیت در پویش «ایران همدل» و نوع مشارکت مردم در این فراخوان به این جریان سمت و سوی درستی داده است. بعضا ورود قدرت در چنین طرح‌هایی مردم را از میدان خارج می‌کند، مثلا در مواردی تنها شماره حسابی داده می‌شود و تمام مراحل بر عهده حاکمیت است اما در پویش ایران همدل، مردم کنار گذاشته نشدند و ساختار پویش به نوعی تعریف شد که حاکمیت در نقش حامی بماند و کنترل‌گری مستقیم وجود نداشته باشد. منافی با یادآوری تجربه پویش ایران همدل در دوران اوج‌گیری کرونا، گفت: در دوران کرونا و در مراحل اولیه پویش ایران همدل دیدیم که حاکمیت تفویض اختیار کرد و مردم به صورت خودجوش زیر پرچم همدلی برای مبارزه با فراگیر شدن بیماری و کمک به نیازمندان جامعه فعالیت می‌کردند. می‌توان گفت پویش ایران همدل، بازتاب اراده جامعه است و حاکمیت با دیدن اتفاقاتی که در جامعه می‌افتد خود را ملزم به حمایت و همراهی می‌دید. وی اظهار کرد: درباره کمک به مردم فلسطین و لبنان، ایرانیان همدل به این مناطق دسترسی مستقیم ندارند و این تفاوتی است که فاز چهارم پویش با مراحل قبلی دارد، لذا ورود حاکمیت لازم است تا دست یاری شیعیان ایران به مسلمانان فلسطینی و لبنانی برسد. اینجا نقش حمایتی با مسؤولیت واسطه‌گری درهم آمیخته و سهم حاکمیت از این همدلی قابل توجه است.

* شبکه‌های مردمی نباید توسط دولت‌ها حذف شوند

منافی با تایید لزوم حمایت دولت از حرکت‌های مردمی گفت: مردم همواره در شرایط سخت و بحرانی برای کمک و دست‌گیری از همنوعان خود مشارکت می‌کنند ولی چند نفر می‌تواند شخصا اندوخته خود را به خانواده جنگ‌زده لبنانی برساند؟ من در بیت رهبری، ائمه مساجد را می‌دیدم که با مقدار زیادی زیورآلات طلا آمده بودند و به دنبال راهی بودند تا کمک مردم را به لبنان برسانند. پژوهشگر حوزه زن و خانواده در ادامه یادآور شد: حاکمیت در این مرحله به عنوان حلقه اتصال فعالیت می‌کند ولی باز کار اصلی بر دوش زنانی است که در تجمیع این کمک‌ها نقش مهمی ایفا کردند. حوزه‌ای که من آنجا خدمت‌رسانی می‌کنم با تاکید بر نو بودن کمک، میزان بالایی از کالاهای مورد نیاز خانواده‌های لبنانی را تهیه و به مناطق جنگ‌زده ارسال کرد. منافی در پایان سخنان خود تاکید کرد: شبکه‌های مردمی نباید توسط دولت‌ها حذف شوند. ایران همدل حرکتی مردمی بوده که برای معرفی بیشتر به پوشش رسانه‌ای گسترده نیاز دارد تا این روحیه مومنانه تکثیر شود.

* موفقیت پویش ایران همدل موجب تقویت اعتماد اجتماعی

حمیدرضا اشراقی، جامعه‌‌شناس نیز در گفت‌وگو با «وطن امروز»، ضمن اشاره به سابقه تاریخی همدلی در میان ایرانیان گفت: در تاریخ نمونه‌های مختلفی از حرکت‌های اجتماعی مردم وجود دارد. مردم ایران در موضوعات مختلف همیاری و همدلی خود را نشان داده‌اند. اوج این همدلی در جریان 8 سال دفاع‌مقدس دیده شد. در سال‌های گذشته نیز در حوادثی مثل سیل شمال کشور یا زلزله غرب، شاهد همبستگی مردم برای رفع مشکلات همنوعان‌شان بودیم که همواره با نشاط اجتماعی پیگیری می‌شود. وی در رابطه با چهارمین مرحله پویش ایران همدل اضافه کرد: چهارمین مرحله از پویش ایران همدل با موضوعات مشابه در سال‌های گذشته متفاوت است. این بار جامعه هدف مسلمانانی در خارج از مرزهای ایران هستند. مسلمانان فلسطین بیش از یک سال است که زیر هجمه وحشیانه اسرائیل هستند. امروز شیعیان لبنان هدف حملات کور اسرائیل قرار گرفته‌اند. این پژوهشگر مسائل اجتماعی و فرهنگی یادآور شد: در این وضعیت به دلیل قرار داشتن جامعه هدف در خارج از مرز‌ها نیاز بود سازوکاری از طرف حاکمیت تعریف شود تا رویش همدلانه مردمی با نظارتی بالادستی نیات مومنانه جامعه را به ثمر برساند. از نگاهی دیگر موفقیت پویش ایران همدل موجب تقویت اعتماد اجتماعی است.

* پیام همدلی

مشارکت مردم ایران در پویش ایران همدل دارای نکات مهمی است. این پویش در داخل ایران به شکل گرفتن پایگاه مردمی مقاومت تبدیل شد و نشان می‌دهد سیاست‌های حمایتی ایران از مردم غزه و لبنان از پشتوانه مردمی برخوردار است. حمایت از مردم غزه و لبنان در حالی که وضعیت اقتصادی در ایران مطلوب نیست، نشان‌دهنده همدلی ایرانیان با جبهه مقاومت است که از ریشه‌های عقیدتی محور مقاومت در جامعه ایران خبر می‌دهد. مشارکت گسترده ایرانیان در پویش ایران همدل و حمایت از مردم لبنان و غزه این پیام را به رژیم صهیونیستی و حامیان منطقه‌ای و بین‌المللی‌اش مخابره می‌کند که جمهوری اسلامی و شیعیان ایران عضوی از پیکره امت مقاومت در منطقه هستند.