مرتضی علیزاده: رهبر معظم انقلاب در بخشی از بیانات‌شان در دیدار دست‌اندرکاران برگزاری کنگره بزرگداشت شهدای استان اصفهان درباره «اثربخشی» و «اثرسنجی» تولیدات فرهنگی اشاراتی داشتند که توجه به آنها برای مدیران و تولیدکنندگان آثار فرهنگی بسیار راهگشاست. تشریح و تفصیل این اشارات و تنبیهات مستلزم مطالب و مجالس متعدد است اما از میان همه آنها 5 نکته به شرح زیر نظر راقم این سطور را به خود جلب کرده است.

1- توجه ویژه به مخاطب جوان و نوجوان، ترجیع‌بند بیانات رهبر انقلاب در دیدارهای مختلف مدیران و مسؤولان و تولیدکنندگان آثار فرهنگی است. با تامل در مجموعه این بیانات و با عنایت به آثاری که عرضه می‌شود می‌توان دریافت این توجه تا امروز چندان جدی نبوده و آمار و اطلاعاتی که از مخاطبان رسانه ملی، سینماهای کشور و بازار چاپ و نشر و... منتشر می‌شود و بالاتر از آن تجربه زیسته ما در جامعه نیز موید این موضوع است. کلید عبور از این وضعیت همان «اثرسنجی» مورد اشاره رهبر انقلاب است که البته با «نظرسنجی» تفاوت دارد. محصول فرهنگی از آنجا که به سلیقه و ذائقه افراد مربوط می‌شود باید با طبع و میل آنها سازگار باشد تا مورد توجه قرار گیرد و شناسایی این طبایع و سلایق و ذائقه‌ها با ساده‌انگاری ممکن نیست؛ بویژه در نسل‌های تازه‌تر که بر اثر تحولات فرهنگی و ذائقه‌سازی‌ دستگاه‌های خارجی به سادگی تحت تاثیر قرار نمی‌گیرند، بنابراین اگر قرار است جوان و نوجوان ایرانی پس از مصرف یک محصول فرهنگی «رفتارش، سبک زندگی‌اش، لباس پوشیدنش، نماز جماعت رفتنش، هیات رفتنش و با مسائل سیاسی روبه‌رو شدنش» تغییر کند، «کار واقعی موثر» و «جهاد فی‌سبیل‌الله» مدیران و فعالان عرصه فرهنگی لازم است.  

2- اهتمام به تولید آثار فاخر نکته دیگری است که از میان سطور بیانات اخیر می‌توان دریافت. تاکید بر کیفیت به جای کمیت و سپردن تولید آثار به اهالی توانمند فرهنگ و هنر در واقع تاکید بر اهمیت و ضرورت تولید و عرضه آثار فاخر هنری و فرهنگی است. آثار فاخر از آنجا که با تمام قوا و با کیفیت بالا ساخته می‌شوند، می‌توانند مخاطب را تحت تاثیر قرار دهند و همین آثارند که مورد اقبال قرار می‌گیرند و مخاطبان توزیع دوباره و چندباره آن را مطالبه می‌کنند. اگرچه در سال‌های پس از انقلاب آثار فاخر متعددی در زمینه‌های مختلف فیلم و سریال و موسیقی و کتاب تولید شد اما به نظر می‌رسد شیب تولید این قبیل محصولات در دهه 90 نزولی شده و اکنون جای خالی اینگونه آثار احساس می‌شود.

3- توجه به بازی‌های رایانه‌ای یکی دیگر از نکات رهبر انقلاب در دیدار اخیر بود؛ موضوعی که ‌11 سال پیش و در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز مورد تاکید ایشان قرار گرفته بود. اهمیت این مدیوم نسبت به سینما، تلویزیون و کتاب زمانی مشخص می‌شود که بدانیم مخاطب اصلی آن کودکان و نوجوانان هستند. امروز هدف اصلی جنگ‌های فرهنگی نیز همین گروه نوجوان و یکی از مجراهای عمده استحاله فرهنگی همین بازی‌های رایانه‌ای است که می‌تواند با سرعت و شدت بیشتری مفاهیم مختلف را به سراسر جهان منتقل کند. در بازی‌های رایانه‌ای به واسطه اینکه مصرف‌کننده خود در جایگاه بازیگر می‌نشیند، درگیری روانی عمیقی در او ایجاد می‌شود و این موقعیت، انتقال مفاهیم مورد نظر طراح بازی را شدیدا تسهیل می‌کند. از طرفی مدت زمان استفاده از بازی‌های رایانه‌ای بسیار بیشتر از سایر محصولات فرهنگی از جمله فیلم، سریال، کتاب و... و بخشی از این به خاطر دسترسی آسان و ماهیت اعتیادآور آن است. به نظر می‌رسد جبران عقب‌ماندگی در این حوزه با نگاه سنتی متولیان فرهنگی ممکن نیست؛ چه بازی‌های رایانه‌ای یک صنعت بزرگ است که ورود جدی به آن می‌تواند تغییرات گسترده‌ای در عرصه فرهنگی ایجاد کند. 

4- تاکید بر صرف منابع در جای درست، در واقع نهی از هدررفت سرمایه است. متاسفانه در بازارهای فرهنگی و هنری ما اعم از سالن‌های تئاتر و سینما و شبکه‌های تلویزیونی و بازار نشر و گالری‌ها و... مصادیق این سوءمصرف کم نیست. اینکه سرمایه یک کشور در مسیر رشد جامعه صرف شود موضوع کوچکی نیست و تذکر رهبر انقلاب درباره تولیدات بدون مخاطب از جنبه مدیریت منابع نیز بسیار حائز اهمیت است. از این جهت فیلم، کتاب یا هر محصول بدون مخاطب تنها یک تولید فرهنگی ضعیف نیست، بلکه سرمایه‌ای است که می‌توانست برای تولید یک اثر فاخر و در جهت نشاط و رشد جامعه صرف شود اما با بی‌توجهی و سهل‌انگاری یا کم‌کاری در مسیر نادرستی قرار گرفت.

۵- ضرورت و اهمیت «جذابیت آثار»، نکته دیگری است که از بیانات رهبر انقلاب می‌توان دریافت. برانگیختن عطش مخاطب امری است که با عنصر «جذابیت» محقق می‌شود و مسیر پیچیده اثرگذاری بدون آن ممکن نیست. جذابیت آثار هنری و فرهنگی ریشه در نوع روایت دارد و چیزی که می‌تواند دست راوی را پر کند مضمون اثر است. رهبر انقلاب بارها در محافل مختلف و از جمله همین دیدار، به مضامین بلندی که در منابع مختلف ملی و مذهبی ما وجود دارد اشاره کرده‌اند و از این جهت بر کسی پوشیده نیست که منابع غنی ایرانی - اسلامی مایه‌های بسیار خوبی را در اختیار تولید‌کنندگان آثار قرار می‌دهد اما این خلاقیت و ابتکار فعالان عرصه‌های مختلف فرهنگی است که می‌تواند با ایجاد یک فرم جذاب، کشش لازم را در مخاطب ایجاد کند تا انتقال مفاهیم به درستی انجام شود. در واقع عنصر اصلی در اثربخشی مورد اشاره رهبر انقلاب، همین جذابیت است.