ثمانه اکوان: جو بایدن که روزهای آخر حضور خود در کاخ سفید را می‌گذراند، در اقدامی غیرمنتظره، هانتر بایدن، پسرش را مورد عفو ریاست‌جمهوری قرار داد؛ اقدامی که با واکنش‌های وسیعی هم در خاک آمریکا و هم در بیرون از آن مواجه شد. عفو ریاست‌جمهوری در ایالات متحده بخشی از اختیارات قانونی است که به رئیس‌جمهور اجازه می‌دهد افرادی را که مرتکب جرائم فدرال شده‌اند ببخشد یا مجازات‌های‌شان را کاهش دهد. این اختیار که در بند دوم ماده دوم قانون اساسی ایالات متحده آمده است، بدون نیاز به تأیید کنگره انجام ‌می‌شود. تاریخچه این عفوها نشان‌می‌دهد رؤسای‌جمهور در مواقع مختلف از این قدرت برای اهداف سیاسی، بشردوستانه، یا شخصی استفاده کرده‌اند اما هیچ‌کدام تا به حال برای عفو افراد درجه یک خانواده‌شان، از این اختیار استفاده نکرده بودند. عفو اطرافیان، دوستان، یا متحدان سیاسی یک رئیس‌جمهور، هرچند از نظر قانونی مجاز است اما معمولاً به‌عنوان سوءاستفاده از قدرت یا نقض اصول اخلاقی و شفافیت مورد انتقاد قرار می‌گیرد. در چند مورد مشخص (مانند عفوهای ترامپ در زمان ریاست‌جمهوری‌اش)، این‌گونه اقدامات به چالش‌های جدی سیاسی و اجتماعی منجر شده ‌است. زمانی که دونالد ترامپ در آخرین روزهای ریاست‌جمهوری با انواع و اقسام اتهامات مالی و امنیتی روبه‌رو شده بود، بسیاری از رسانه‌ها از اینکه ممکن است ترامپ خود یا خانواده‌اش را مورد عفو قرار دهد، نگران بودند. بعد از سال 2020، توجه رسانه‌ها به پرونده‌های مرتبط با پسر بایدن جلب شد. این پرونده‌ها در دوران ریاست‌جمهوری جو بایدن مورد توجه گسترده رسانه‌ها و سیاستمداران جمهوری‌خواه قرار گرفت و بحث‌هایی درباره فساد احتمالی و سوءاستفاده از روابط خانوادگی در فعالیت‌های تجاری هانتر بایدن را برانگیخت. مهم‌ترین پرونده‌های قضایی هانتر بایدن شامل دو موضوع اصلی است: جرائم مالیاتی و مالکیت غیرقانونی اسلحه. او در سال‌های 2017 و 2018 مالیات‌های خود را به ‌طور کامل پرداخت نکرد و بابت این موضوع تحت پیگرد قانونی قرار گرفت و در نهایت به گناهکاری خود اعتراف کرد. همچنین او متهم بود در سال 2018 هنگام خرید یک اسلحه، در فرم‌های فدرال دروغ گفته و اعتیاد خود به مواد مخدر را مخفی کرده است. توافق‌های اولیه در این پرونده‌ها رد شد و روند قضایی آنها همچنان در جریان بود. علاوه بر این، فعالیت‌های تجاری او در اوکراین و چین و موضوع لپ‌تاپش باعث جنجال‌های سیاسی شد. 

رئیس‌جمهور دموکرات آمریکا پیش‌تر گفته ‌بود پسرش را پس از محکومیت در 2 پرونده در ایالت‌های دلاور و کالیفرنیا عفو نمی‌کند یا مجازات او را کاهش نخواهد داد. با این حال روز گذشته از آمریکایی‌ها خواست که او را در این موضوع درک کنند و در بیانیه عفو پسرش نوشت: «امیدوارم آمریکایی‌ها بفهمند که چرا یک پدر و یک رئیس‌جمهور به این تصمیم می‌رسد».

* شوخی دموکراسی آمریکایی!

تصمیم بایدن برای عفو پسرش جنجال زیادی در آمریکا به پا کرده است. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا که مدتی قبل پرونده‌های محکومیت خودش با انتخاب شدنش به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا به ناگهان بسته شد، در واکنش به حکم عفو هانتر بایدن نوشت: «آیا عفو جو به هانتر شامل گروگان‌های ۶ ژانویه هم می‌شود که اکنون سال‌هاست در زندان هستند؟ سوءاستفاده و تخلف از عدالت!» ایلان ماسک، میلیارد مشهور آمریکایی و مالک شبکه اجتماعی «ایکس» نیز که از سوی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا به‌عنوان وزیر «بهره‌وری دولت» منصوب شده ‌است، گفت تصمیم جو بایدن، رئیس‌جمهور کنونی این کشور برای عفو پسرش زیر سؤال بردن تمامیت آمریکاست.

اگرچه اقدام بایدن در عفو پسرش جنجال زیادی در آمریکا به پا کرده است اما سابقه عفو‌های سیاسی رئیس‌جمهور یا عفوهایی که شائبه انتفاع مالی و سیاسی داشته، مساله چندان جدیدی نیست. یکی از جنجالی‌ترین عفوها، عفو ریچارد نیکسون به دست جرالد فورد بود. پس از رسوایی واترگیت و استعفای ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور بعدی، جرالد فورد او را عفو کرد. این اقدام، با هدف پایان دادن به بحران ملی صورت گرفت اما خشم عمومی زیادی را به ‌همراه داشت و به اعتبار سیاسی فورد آسیب زد. در سال 2001 نیز در آخرین روزهای ریاست‌جمهوری بیل کلینتون، او تاجری به نام مارک ریچ را عفو کرد که به‌دلیل فرار مالیاتی و معاملات غیرقانونی تحت تعقیب بود. همسر ریچ، به‌طور علنی کمک‌های مالی به بنیاد کلینتون کرده بود که این عفو را به‌شدت بحث‌برانگیز کرد.ترامپ هم در روزهای پایانی ریاست‌جمهوری‌اش چند نفر از اطرافیان نزدیک خود، از جمله راجر استون و پل منافورت را که در تحقیقات رابرت مولر درباره دخالت روسیه در انتخابات 2016 محکوم شده‌ بودند، عفو کرد. این اقدام با اتهام سوءاستفاده از قدرت مواجه شد. مایکل فلین و استیو بنن، از نزدیکان ترامپ نیز کسانی بودند که در آخرین روزهای ریاست‌جمهوری او، از دست رئیس‌جمهور نامه عفو گرفتند. دونالد ترامپ در دسامبر 2020 هم چارلز کوشنر، پدر دامادش جرد کوشنر را عفو کرد. چارلز کوشنر یک سرمایه‌گذار و توسعه‌دهنده املاک و مستغلات است که سال 2005 به‌ اتهام فرار مالیاتی، دادن کمک‌های غیرقانونی به کارزارهای انتخاباتی و تلاش برای ارعاب شاهدان محکوم شده بود.

نکته جالب توجه در این میان آنکه چارلز کوشنر هم‌اینک از طرف ترامپ به‌عنوان سفیر آمریکا در فرانسه انتخاب شده ‌است. وی لارا ترامپ، همسر پسرش اریک را نیز به‌عنوان دبیر کمیته ملی جمهوری‌خواهان منصوب کرده است. در تازه‌ترین اقدام نیز مسعد بولوس، پدر شوهر دخترش تیفانی را به‌عنوان مشاور در امور خاورمیانه منصوب کرده و نشان داده که فامیل‌بازی و رفیق‌بازی حد و حدودی در دولت‌های مختلف آمریکا نداشته و هم اینک نیز با رکوردی جنجالی مواجه شده ‌است.

 اقدامات جو بایدن و دونالد ترامپ در بهره‌برداری از قدرت عفو نشان‌ می‌دهد که چگونه دموکراسی آمریکا گاهی به یک نمایش خانوادگی و سیاسی تبدیل می‌شود. زمانی که رئیس‌جمهور فعلی پسرش را عفو می‌کند یا رئیس‌جمهور پیشین نزدیکانش را از مجازات رها می‌کند و حتی آنان را در پست‌های دولتی قرار می‌دهد، این پیام به مردم آمریکا و البته افکار عمومی در سراسر دنیا ارسال می‌شود که قانون بیشتر از آنکه یک اصل مقدس باشد، یک ابزار قدرت است. چنین رفتارهایی به وضوح نشان‌می‌دهد که در سطح بالای قدرت، قواعد گاهی قابل خم شدن است، بویژه وقتی پای خانواده یا منافع شخصی در میان باشد. این اقدامات بیشتر از آنکه دموکراسی را تقویت کند، آن را شبیه یک باشگاه اختصاصی جلوه می‌دهد که ورود به آن به ‌جای شایستگی، بر اساس نزدیکی به قدرت تعیین می‌شود.

نتیجه چنین رفتارهایی، تضعیف اعتماد عمومی به سیستم عدالت و حکمرانی است. وقتی یک رئیس‌جمهور، پدر دامادش را عفو می‌کند و دیگری پسرش را، دموکراسی آمریکایی را به‌ صورت عیان و آشکار در چشم مردم دنیا به نمایش می‌گذارد. چنین رفتارهایی به وضوح نشان‌می‌دهد که حتی این «قلعه دموکراسی» گاهی به‌حد یک باشگاه دوستانه تقلیل پیدا می‌کند!