گروه سیاسی: ایران و سوریه حداقل 46 سال مناسبات ویژه‌ای با هم داشتند. در دوران جنگ تحمیلی عراق با ایران که سوریه طرف ایران ایستاد تا دوران جنگ‌های داخلی در این کشور که در خلال دهه 90 شمسی روی داد و مستشاران ایرانی، گروه‌های سلفی - تروریستی و در رأس آنها داعش را در سوریه به شکست کشاندند، ۲ کشور پشتیبان یکدیگر در روزهای سخت بودند. 

تا همین ۲ روز پیش و زمانی که هنوز حکومت اسد سقوط نکرده بود، مناسبات قدیمی ۲ کشور با فراز و نشیب‌هایی همچنان برقرار بود اما حالا که دمشق به دست مخالفان اسد افتاده و او و خانواده‌اش فرار کرده‌اند، مناسبات ۲ کشور چگونه پیش می‌رود؟ این سوال یکی از چندین سوالی است که این روزها ذهن اغلب ما را درگیر کرده است. همچنین اینکه چرا نظام اسد طی 11 روز سقوط کرد؟ وضعیت حزب‌الله لبنان و محور مقاومت پس از سقوط اسد چه می‌شود؟ همگی پرسش‌هایی از این دست هستند.

عصر روز یکشنبه 18 آذرماه ساعاتی پس از اعلام سقوط نظام اسد، وزارت امور خارجه کشورمان بیانیه‌ای درباره تحولات این کشور صادر کرد. در این بیانیه آمده بود: «ایران ضمن رصد دقیق تحولات سوریه و منطقه و با در نظر گرفتن رفتارها و عملکردهای بازیگران موثر در صحنه سیاسی و امنیتی سوریه، رویکردها و مواضع متناسب را اتخاذ خواهد کرد».

بیانیه وزارت امور خارجه درباره تحولات سوریه نشان می‌داد که تهران در این مرحله قصد ندارد اظهارنظر قطعی درباره تحولات این کشور داشته باشد، چرا که هنوز مشخص نیست فاتحان دمشق قرار است چه رویکردی داشته باشند و چه تصمیماتی را در مناسبات این کشور با دیگر کشورهای منطقه و بویژه ایران اخذ کنند. 

* کشورهای عصبانی منطقه از تحولات سوریه!

درباره آینده رابطه ایران با سوریه، سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان توضیحات کامل‌تری نسبت به بیانیه وزارت امور خارجه ارائه داده است. عراقچی که شامگاه یکشنبه 18 آذر در گفت‌وگوی ویژه خبری حضور یافته بود، در این باره گفت: الان گروه‌های مسلح وارد شده و مستقر شده‌اند اما واقعیت این است که در سوریه طیف وسیعی از گروه‌های مختلف، از اقوام مختلف و طیف‌های گوناگون سیاسی وجود دارد؛ اگر این روزها به نقشه رنگی تسلط مناطق مختلف نگاه کنید می‌بینید گروه‌های مختلف هر کدام مناطقی را تحت تسلط خود دارند. ما خواهان این هستیم که اراده مردم سوریه در آن کشور غالب شود ولی من حدس می‌زنم مسیر آسانی نخواهد بود.

عراقچی بیان کرد: صحنه سیاسی فعلی سوریه را که می‌بینیم هر احتمالی برای آن وجود دارد بویژه که برخی کشورهای منطقه هم از آنچه اتفاق افتاده بسیار عصبانی هستند، اسم نمی‌برم اما حدس می‌زنم تحرکات دیگری از جانب دیگری شروع شود و ما مثال این موضوعات را در لیبی، سودان و لبنان دیده‌ایم. تعارض منافع میان کشورهای منطقه منجر به این می‌شود که آرامش به سختی در منطقه حکمفرما ‌شود. عراقچی در ادامه افزود: ما منتظر هستیم ببینیم که چه حکومتی در سوریه مستقر می‌شود، اگر به نقطه‌ای برسیم که آن حکومت را مورد شناسایی قرار دهیم، طبیعی است که سفارت سوریه در تهران را در اختیار آنها قرار خواهیم داد و تا آن زمان سفیر فعلی و کادر فعلی در سفارت خود باقی خواهند ماند. ما درباره سفارت خودمان با طرف‌های مختلف در سوریه درباره تامین امنیت سفارت در دمشق و کنسولگری خودمان در حلب و همین‌طور درباره تامین امنیت اماکن مقدس حرم مطهر حضرت زینب و حرم مطهر حضرت رقیه صحبت کردیم و به ما تضمین‌هایی درباره حفظ حرمت اماکن نام‌برده داده شده است.

وی بیان کرد: تعرض به سفارت ایران در دمشق نشان از این دارد که تعرض سازماندهی‌شده از سوی گروه‌های خاص نبوده است اما آن کاری که در حلب رخ داد بسیار کار زشتی بود که در دمشق و درباره سفارت‌مان اتفاق نیفتاد. برای ما مهم‌تر، اماکن مقدس است که در این باره چیزی در نقض این موضوع ندیدیم و بی‌حرمتی به حرم‌ها انجام نشده است اما با طرف‌های مختلفی که اسم نمی‌آورم در تماس هستیم.

وزیر امور خارجه کشورمان همچنین اظهار داشت: تماس‌های مختلفی را با طرف‌های مختلف داریم تا نسبت به تامین امنیت ایرانی‌های حاضر در سوریه اطمینان حاصل کنیم و همه کسانی را که برای کارهای عمرانی و... به سوریه رفته بودند به کشور باز خواهیم گرداند.

* ۳ حوزه کلی ارتباطی ایران با نظام اسد

عراقچی ۳ حوزه کلی ارتباط ایران با نظام اسد را «حوزه مقاومت»، «مقابله با داعش» و «نوع ارتباط این نظام با مردم و گروه‌های داخلی» عنوان کرد و گفت: با توجه به اینکه سوریه یکی از اعضای مهم محور مقاومت بود، نقش مهمی را در مقابله با رژیم صهیونیستی و دفاع از فلسطینیان ایفا و فشارهای زیادی را تحمل کرد اما هیچگاه از این آرمان کوتاه نیامد. ارتباط ما با سوریه در حوزه مقاومت همواره وجود داشته و ما همواره از سوریه به عنوان یک عضو بسیار مهم در حوزه مقاومت حمایت کرده‌ایم.

عراقچی با بیان اینکه حوزه دوم ارتباط میان ایران و سوریه مبارزه با داعش بود، گفت: داعش به عنوان یک پدیده منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در یک مقطعی بروز کرد و اول در عراق و بعد به سوریه گسترش یافت و یک نگرانی بین‌المللی ایجاد کرد. نقش اصلی در مبارزه با این پدیده و در مقابله با داعش را جمهوری اسلامی ایران داشت که این موضوع هم به درخواست سوریه و هم به درخواست عراق بود. ما به آن کشورها نیرو اعزام کردیم و البته عمدتا این موضوع برای تامین امنیت خود ما بود.

وی درباره حوزه سوم ارتباط ایران و سوریه گفت: حمایت ما از سوریه مربوط به ارتباط دولت سوریه با مردم و معارضان خودش بود. ما همواره دولت سوریه را به گفت‌وگو با معارضان راهنمایی می‌کردیم به جهت حل و فصل اختلافات میان آنها. ما در حد توصیه و راهنمایی با آنها در این موضوع همکاری داشتیم.

* دولت اسد انعطاف کمی داشت

وزیر امور خارجه کشورمان ادامه داد: حملات اخیری که شکل گرفت واقعا برخلاف روند نشست‌های آستانه بود، چرا که قرار چیز دیگری بود. یکی از اهداف روند آستانه این بود که بعد از برقراری آرامش در سوریه، 3 کشور ضامن یعنی ایران، روسیه و ترکیه به کشور سوریه و معارضان کمک کنند تا گفت‌وگوی سیاسی میان آنها شکل بگیرد، اصلاحات سیاسی شکل بگیرد، تغییراتی در قانون اساسی اگر لازم است شکل بگیرد. ما در ۱۰ سال گذشته به آرامی در این مسیر حرکت کردیم و باید گفت در حد انتظار این مسیر بخوبی پیش نرفت.

عراقچی در ادامه تصریح کرد: دولت آقای اسد در این مسیر هم انعطاف کمی داشت و هم سرعت کمی. بحث داخلی سوریه گفت‌وگو با معارضان یا احیانا مقابله با آنها به خود طرف سوریه مرتبط می‌شد و ما در نهایت در حد توصیه، مشورت و راهنمایی به آنها کمک می‌کردیم. این در واقع همان قسمتی است که الان دچار مشکل شده و ارتش سوریه وظیفه خودش را به درستی در اینجا انجام نداد و قرار نبود ما هیچ وقت جایگزین ارتش سوریه برای حل و فصل مشکلات داخلی آنها باشیم.

وزیر امور خارجه کشورمان افزود: همواره موضع ما حمایت از گفت‌وگو میان دولت سوریه و معارضان آنها بوده است. عبارت معارض مشروع که دیروز به کار بردیم کمی مورد بحث قرار گرفت. برخی گروه‌های معارض سوریه در لیست گروه‌های تروریستی سازمان ملل ثبت شده‌اند و واقعیتی که وجود دارد این است که معارضان دولت سوریه از طیف‌های متعددی هستند؛ از بین اکراد شمال و جنوب سوریه و انواع و اقسام مختلف وجود دارند.

عراقچی بیان کرد: در نشست آستانه ما تشویق و اصرار کردیم بر گفت‌وگوهای دولت سوریه با معارضان و عبارتی که اضافه کردیم معارضان مشروع بوده که منظور معارضانی بود که جزو گروه‌های تروریستی نیستند. همواره موضع ما تشویق دولت آقای اسد به گفت‌وگو و تعامل با گروه‌های معارض سوریه بوده است.

* ناتوانی ارتش سوریه غیرمنتظره بود

عراقچی در بخش دیگری از سخنانش به ناتوانی ارتش سوریه در مواجهه با مخالفان پرداخت و آن را یکی از دلایلی دانست که فرصت لازم برای تحرکات دیپلماتیک یا دیگر تحرکات برای کنترل وضع موجود را از همه طرف‌ها سلب کرد. وی گفت: آنچه غافلگیر‌کننده بود یکی ناتوانی ارتش سوریه در مقابله با این حرکتی که آغاز شد، بود و دوم سرعت تحرکات. زمانی که در اجلاس دوحه بودم همه کشورهای منطقه برای همین بحث آمده بودند، چرا که خود اجلاس مربوط به موضوع دیگری بود. کشورهای مهم منطقه در آنجا حضور داشتند و جلسه مشترک با آنها داشتیم و سوال مشترک همه این بود که چرا ارتش سوریه آنقدر سریع عقب‌نشینی کرد و چرا مقاومتش آنقدر کوتاه بود و این سرعت تحولات، همه را دچار حیرت کرده بود.

وزیر امور خارجه کشورمان تصریح کرد: خود آقای بشار اسد هم وقتی بنده و آقای لاریجانی با وی دیدار داشتیم متعجب و گلایه‌مند از نحوه کار ارتش خودش بود و مشخص بود که تحلیل درستی از ارتش حتی در دولت سوریه هم وجود نداشت. به نظر من ارتش سوریه اسیر میدان روانی شد.

وی در ادامه بیان کرد: ما از توطئه‌ای که جریان داشت مطلع بودیم حتی از اینکه چه تعداد نیرو آموزش دیده و سازماندهی شده بودند مطلع بودیم. هفته پیش با آقای بشار اسد همین صحبت‌ها مرور شد و خود وی هم متاثر بود از وضعیت ارتش خودش و نسبت به بی‌انگیزگی در ارتش متعجب بود.

عراقچی بیان کرد: ما مترصد این هستیم و تحولات را رصد می‌کنیم تا نگرانی‌ها به حقیقت نپیوندد. نگرانی‌ها از جنگ فرقه‌ای، جنگ داخلی، یا خدای نکرده تجزیه و فروپاشی کامل سوریه و تبدیل شدن آن به مرکزی برای تروریست‌ها.

* حزب‌الله به‌سرعت خودش را سازماندهی کرد

وی در ادامه این گفت‌وگو با بیان اینکه رژیم صهیونیستی مناطقی از جولان را مجدد به تصرف خود درآورد، گفت: جبهه مقاومت بیش از یک سال است دوران سختی را گذرانده‌ و یک مقاومت مثال‌زدنی را به نمایش گذاشته است. در غزه هنوز مقاومت صورت می‌گیرد، هنوز اسرایی را که وجود دارند طرف صهیونیست نتوانسته آزاد کند.

عراقچی گفت: حزب‌الله لبنان به‌رغم ضرباتی که خورد، توانست به‌سرعت خود را مجدد سازماندهی کند و تلفات از طرف مقابل بگیرد و رژیم صهیونیستی را مجبور به آتش‌بس کند. 

وی در پایان افزود: اینطور نیست که بدون سوریه مقاومت متوقف شود، مسیر ارتباطی ما با یمن چطور است؟ مسیر ارتباطی ما با غزه مگر باز است؟ یمن و غزه در حال مقاومت هستند. مقاومت به هر حال راه خود را پیدا می‌کند، چرا که یک آرمان است و یک جنگ کلاسیک نیست و به همین دلیل مقاومت از بین بردنی نیست، هرچند محدودیت‌هایی را پیدا می‌کند اما در نهایت توانسته است سلاح خودش را تامین و مسیر خودش را طی کند. کسی نباید اینطور تصور کند که با خارج شدن سوریه از مدار مقاومت، این مسیر متوقف می‌شود.

***

سوءاستفاده اسرائیل از اوضاع سوریه برای تشدید نسل‌کشی در غزه

وزیر امور خارجه در تشریح جلسه غیرعلنی دیروز خود با نمایندگان مجلس گفت: در این جلسه نمایندگان سوالاتی درباره سیر تحولات و سرعت تحولات سوریه مطرح کردند که به آن پاسخ دادم. سیدعباس عراقچی گفت: در این جلسه گزارشی از مجموعه فعالیت‌های دیپلماتیک انجام شده طی این چند روز بویژه از جلسه روز شنبه در دوحه و رایزنی‌ها و نتایج حاصل شده از آن، ارائه کردم. وی افزود: در این جلسه نمایندگان سوالاتی درباره سیر تحولات و سرعت تحولات سوریه مطرح کردند که به آن پاسخ دادم و نکاتی مطرح شد؛ روی هم رفته تبادل نظر خوبی انجام شد. وزیر امور خارجه در پایان در پاسخ به این سوال که آیا گروه‌های معارض بشار اسد در دور جدید نشست روند آستانه به رسمیت شناخته شده و حضور خواهند داشت یا خیر، گفت: اساسا دولت سوریه هیچگاه در نشست روند آستانه حضور نداشته و روند آستانه بین ایران، ترکیه و روسیه بوده است؛ اینکه در آینده این روند به کار خود ادامه دهد یا خیر بستگی به تحولات و تصمیم 3 کشور دارد. سایر کشورهای عربی نیز هیچ‌گاه موضوع آستانه نبوده‌اند.

 ۲ عضو هیات‌رئیسه مجلس هم درباره جلسه غیرعلنی با عراقچی به اظهار نظر پرداختند. احمد نادری در این رابطه گفت: در این جلسه ۳ نفر از نمایندگان اظهارنظرهای‌شان را مطرح کردند و آقای عراقچی نیز پاسخ داد. آقای قالیباف رئیس مجلس نیز جمع‌بندی داشت. عضو هیات‌رئیسه مجلس درباره رویکرد ایران در قبال حکومت جدید سوریه گفت: بر اساس مطالب مطرح شده در جلسه غیرعلنی، رویکرد ایران در آینده با سوریه بستگی به رفتار آنهایی دارد که در سوریه قدرت را در دست گرفته‌اند و ما در آینده رفتار خودمان را بر اساس رفتارهای آنها تنظیم می‌کنیم. همچنین محمد رشیدی، دیگر عضو هیات‌رئیسه مجلس در توضیح جلسه غیرعلنی مجلس گفت: در این جلسه آقای عراقچی گزارشی درباره تحولات اخیر در سوریه و منطقه ارائه کرد. وی با اشاره به سفر وزیر خارجه به قطر گفت: جلسه در قطر با حضور ۳ کشور ایران، ترکیه و روسیه بوده و ۵ کشور دیگر از کشورهای عربی منطقه نیز به این جمع اضافه شده و مجموعه این ۸ کشور تصمیمات خوبی می‌گیرند و مصوبات خوبی برای سوریه داشتند اما در نهایت سرعت تحولات آنقدر بالا بوده که جمع‌بندی جلسه قطر موثر نبوده و حکومت سوریه سقوط می‌کند.