گروه اقتصادی: ایران و چین، ۲ کشور با روابط تاریخی و تمدنی عمیق، در سال‌های اخیر گام‌های موثری جهت تقویت همکاری‌های اقتصادی در زمینه‌های مختلف از جمله انرژی، زیرساخت‌ها، تجارت، فناوری و سرمایه‌گذاری مشترک برداشته‌اند.

تحولات جهانی و رویدادهای ژئوپلیتیک، از جمله روی کار آمدن ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور آمریکا، زمینه‌های همکاری نزدیک‌تر میان ۲ کشور را فراهم کرده است. همکاری اقتصادی ایران و چین به یکی از موضوعات مهم در عرصه روابط بین‌الملل تبدیل شده که در سال‌های اخیر توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. سند جامع ۲۵ ساله میان 2 کشور که سال ۲۰۲۱ به امضا رسید، چشم‌انداز همکاری‌های ۲ کشور را ارتقا بخشیده است.

تجارت میان ۲ کشور بر اساس آمارهای جهانی، در دهه گذشته روند نسبتا صعودی را تجربه کرده است. چین به عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری ایران، واردات کالاهایی نظیر نفت، محصولات پتروشیمی و محصولات کشاورزی از ایران را افزایش داده است. از سوی دیگر، ایران نیز واردات کالاهایی نظیر ماشین‌آلات، تجهیزات الکترونیک و محصولات صنعتی از چین را در دستور کار قرار داده است.

مطابق نظر کارشناسان، همکاری اقتصادی ایران و چین با توجه به ظرفیت‌های ۲ کشور می‌تواند به تقویت روابط دوجانبه و افزایش قدرت اقتصادی آنها در سطح منطقه‌ای و جهانی منجر شود.

این همکاری‌ها نه تنها به توسعه اقتصادی ۲ کشور کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در تقویت روابط بین‌الملل و ایجاد تعادل در معادلات جهانی دارد. پیش‌بینی می‌شود با تداوم این همکاری‌ها، اقتصاد ۲ کشور بیش از پیش تقویت شده و تاثیرات مثبت آن در سطح منطقه‌ای و جهانی نمایان شود.

* سفر معاون نخست‌وزیر چین به تهران و تقویت همکاری‌ها

تصمیمات اقتصادی چین در مجمعی به نام شورای دولتی گرفته می‌شود و معاون نخست‌وزیر چین که چندی پیش در راس یک هیات اقتصادی به ایران سفر کرد، بالاترین عضو این مجمع به حساب می‌آید. مجیدرضا حریری، رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین در باره این موضوع اظهار داشت: معاون نخست‌وزیر چین، عالی‌ترین مقام چینی است که طی این سال‌های اخیر به ایران سفر کرده و هدف این سفر پیگیری سند ۲۵ ساله میان ۲ کشور بود.

سال گذشته معاون اول سابق رئیس‌جمهور کشورمان به پکن رفت تا برای پیگیری سند ۲۵ ساله با نخست‌وزیر چین دیدار کند. حالا پس از یک سال و با وجود تغییر دولت در ایران، پیگیری‌ها از سوی هر ۲ کشور ادامه‌دار است و این قرارداد به عنوان یک راهکار کاربردی و مهم با دیدارهای مسؤولان ۲ کشور در فاز جدیدی دنبال می‌شود.

* اهمیت اقتصادی چین برای ایران

چین به عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان، مهم‌ترین خریدار نفت ایران است. بر اساس اخبار غیررسمی، ۹۰ درصد نفت ایران به پالایشگاه‌های چینی ارسال می‌شود. تراز تجاری 2 کشور که از اختلاف صادرات و واردات به دست می‌آید، در ۶ ماه اول سال ۱۴۰۳ به نفع ایران ۱۹,۶ میلیارد دلار بوده است؛ پولی که برای واردات همه کالاهای اساسی ایران طی یک سال کافی است.

این سفر و پیگیری سند ۲۵ ساله میان ایران و چین نشان‌دهنده تعهد ۲ کشور به تقویت همکاری‌های اقتصادی و تجاری است. تداوم این همکاری‌ها می‌تواند نقش مهمی در توسعه اقتصادی و تقویت روابط بین‌المللی ۲ کشور ایفا کند. با وجود روابط قوی ایران و چین، کمتر از ۴ درصد کالاهای اساسی ایران از مبدأ چین تأمین می‌شود. مابقی کالاها از مسیرهایی وارد می‌شود که تحت تأثیر سیاست‌های واشنگتن قرار دارد که با روی کار آمدن ترامپ ممکن است این تهدید افزایش یابد.

عباس آخوندی، کارشناس اقتصاد معتقد است تحریم‌ها بلای جان اقتصاد کشور است و برای کاهش ریسک اقتصادی باید این تحریم‌ها رفع شود. از سوی دیگر، محمد امین‌الرعایا، تحلیلگر اقتصاد نیز در این رابطه می‌گوید اگر مبادی واردات کالا به سمت کشورهایی برود که بیشترین تراز تجاری را با ایران دارند، بدون نیاز به رفع تحریم، ریسک اقتصادی کاهش می‌یابد.

* تجربه روسیه در مقابله با تحریم‌ها و راهکارهای کاهش ریسک اقتصادی

روسیه پس از تحریم‌های غرب برای جنگ اوکراین با ایجاد کانال مالی مشترک دوجانبه با چین، بستر تبادلات مالی خود را امن کرد و نیاز به واردات را به این کانال امن انتقال داد. این اقدام یکی از مجموعه کارهایی بود که به کنترل تبعات اقتصادی جنگ برای مسکو کمک کرد. رویکردهای مختلف برای کاهش ریسک اقتصادی ناشی از تحریم‌ها وجود دارد. از جمله همکاری بیشتر با کشورهایی که بیشترین تراز تجاری را با ایران دارند، می‌تواند به کاهش ریسک اقتصادی کمک کند. همچنین ایجاد کانال‌های مالی امن و تقویت همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی و کاهش تأثیرات منفی تحریم‌ها کمک کند.

واردات غیرمستقیم ذرت از شرکت‌های وابسته به کشورهای خارجی با افزایش ۳۵ درصد هزینه، ۳۵۰ میلیون دلار خسارت به بار آورده است. به عبارتی، سه‌چهارم از ۱۶ میلیارد دلار کالای اساسی وارداتی کشور به ارزش ۱۲ میلیارد دلار، از کشورها و شرکت‌های غربی تأمین می‌شود که کنترل تحریم‌ها را در دست دارند. این وضعیت باعث می‌شود سالانه یک‌سوم پول نفت کشور به دست شرکت‌هایی برسد که ما را تحریم کرده‌اند.

* آمار واردات و تراز تجاری ایران

سال گذشته ۷۵ درصد از ۲۵ میلیون تن کالای اساسی وارداتی به ارزش ۱۴ میلیارد دلار، از چند شرکت وابسته به کشورهای اروپایی و آمریکایی که عمدتا در امارات متحده عربی مستقر هستند، به صورت غیرمستقیم وارد شد. طبق آمار گمرک، در ۱۲ سال گذشته ۱۵۷ میلیارد دلار واردات کالای اساسی به کشور انجام شده که حدود ۵ برابر درآمد نفتی کشور است. با این وجود، ایران سالانه ۱۹,۶ میلیارد دلار تراز تجاری مثبت با چین دارد اما کمتر از ۴ درصد از محصولات کشاورزی از این کشور وارد می‌شود. کشورهای در حال تحریم مانند روسیه، ۲ روش تهاتر و راه‌اندازی سیستم مالی مستقل از دلار را برای کاهش وابستگی به کشورهای تحریم‌کننده در پیش گرفته‌اند. جلال علوی، کارشناس بازرگانی معتقد است نمی‌توان مشتریان چندین ساله خود را بلافاصله تغییر داد. این شرکت‌های بزرگ، شرکای تجاری هستند که براحتی به دست نیامده‌اند و واردکنندگان نزد آنها اعتبار دارند و در بسیاری از موارد بدون تحویل ارز، کالا را ارسال می‌کنند.

خانی نوذری، معاون توسعه بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی نیز در این باره معتقد است شرکت‌ها و کشورهایی که از آنها واردات انجام می‌شود، باید متنوع باشند. نمی‌توان ۸۰ درصد واردات را از چند شرکت انجام داد، باید به سمت تهاتر با کشورهایی رفت که به آنها صادرات کرده‌ایم. علی ایمانی، کارشناس بین‌الملل نیز معتقد است راه‌اندازی سیستم مالی مستقل با چین همانند شبکه میر روسیه و متنوع کردن مبادی وارداتی، بویژه با کشورهایی که بیشترین مبادلات مالی را با آنها داریم، عامل کم‌اثر کردن تحریم‌هاست.

پس از دیدگاه این کارشناسان تنوع در مبادی وارداتی و ایجاد سیستم‌های مالی مستقل می‌تواند به کاهش وابستگی به کشورهای تحریم‌کننده و کاهش ریسک اقتصادی کمک کند. این اقدامات می‌تواند به بهبود وضعیت اقتصادی و افزایش ثبات در بازارهای مختلف کشور نیز منجر شود.

* نقش چین در روابط تجاری ایران با ابتکار کمربند - جاده

موقعیت جغرافیایی استراتژیک ایران از نظر سیاسی و اقتصادی بسیار حائز اهمیت است. دسترسی به خلیج‌فارس، تنگه هرمز و مرزهای مشترک با کشورهای آسیای میانه، جنوب آسیا و خاورمیانه، ایران را به یک پل ارتباطی کلیدی برای چین تبدیل می‌کند. چین با استفاده از ایران می‌تواند به بازارهای خاورمیانه، آسیای میانه و حتی اروپا دسترسی داشته باشد.

چین در قالب ابتکار کمربند - جاده، پروژه‌های زیرساختی را در سراسر جهان بویژه در آسیا، آفریقا و اروپا اجرا می‌کند. ایران نیز در این طرح از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و به ‌عنوان یک نقطه اتصال کلیدی می‌تواند نقش مهمی در تسهیل تبادلات تجاری چین با سایر کشورها ایفا کند.

به دلیل تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، بسیاری از کشورها از برقراری مراودات تجاری با ایران خودداری می‌کنند. چین به ‌عنوان یک قدرت اقتصادی بزرگ و مستقل توانسته به ‌طور مؤثر از این تحریم‌ها عبور کرده و روابط تجاری خود را با ایران حفظ کند. این موضوع برای ایران اهمیت بسزایی دارد و امکان بهره‌برداری از بازارهای جهانی و منابع خارجی را فراهم می‌کند.

* استفاده از ظرفیت توسعه صادرات ایران به چین

با توجه به جمعیت و قدرت خرید عظیم چین، ایران می‌تواند فرصت‌های زیادی برای صادرات کالاهای غیرنفتی خود به این کشور پیدا کند. حریری، رئیس اتاق مشترک ایران و چین چندی پیش در گفت‌وگو با «وطن امروز» در این باره اظهار کرد: روابط تجاری ایران و چین بشدت رشد کرده و از حدود ۲۵ میلیارد دلار در سال به ۵۰ میلیارد دلار افزایش یافته است. حریری افزود: ایران در میان کشورهای صادرکننده نفت به چین، کمترین تخفیف را به این کشور می‌دهد. حریری اشاره کرد: ۳۰ درصد از صادرات غیرنفتی کشور به ‌طور مستقیم به چین صادر می‌شود. اگر صادرات غیرمستقیم از طریق کشورهای ثالث را هم در نظر بگیریم، این رقم به ۴۰ درصد می‌رسد. با احتساب صادرات نفت، حدود ۵۰ درصد صادرات ایران به چین است. وی همچنین افزود: چین پس از امارات، دومین واردکننده کالا به ایران است.

* ترکیب صادرات غیرنفتی و توسعه روابط بانکی و مالی

این فعال اقتصادی گفت: عمده کالاهای صادراتی ایران شامل مواد معدنی و محصولات پتروشیمی است. حدود ۸۰ درصد صادرات غیرنفتی شامل مواد معدنی و محصولات بر پایه نفت است، ۱۰ درصد محصولات کشاورزی و بقیه شامل محصولات صنعتی می‌شود. تنها ۵ تا ۶ درصد صادرات غیرنفتی ایران کالاهای صنعتی است. حریری تاکید کرد: برای توسعه روابط ایران و چین، برقراری ارتباطات بانکی و مالی منظم ضروری است. ایجاد کانال مالی دوجانبه بین 2 کشور در دستور کار قرار دارد.

رئیس اتاق مشترک ایران و چین تأکید کرد: برای پیشبرد اهداف اقتصادی سند ۲۵ ساله، باید شرکت‌های ایرانی و چینی در کنار هم فعالیت کنند. طرفین قطعا با موانعی روبه‌رو خواهند شد که برای رفع آنها باید عالی‌ترین مقامات 2 کشور سالی یک یا دو بار ملاقات و مسائل را بررسی کنند. حریری اشاره کرد: طبق سند ۲۵ ساله، 2 کشور یکدیگر را به سرمایه‌گذاری تشویق می‌کنند و اقدامات در این زمینه در حال انجام است. به ‌طور خاص، در حوزه انرژی خورشیدی، ایران پروژه‌هایی را در دست اجرا دارد که پنل‌های خورشیدی مورد نیاز این پروژه‌ها از چین وارد می‌شود.

وی با اشاره به وضعیت تحریمی ایران افزود: این شرایط موجب می‌شود برخی شرکت‌های چینی نتوانند به‌ طور مستقیم با ایران همکاری کنند و برخی دیگر نیز به‌ طور پنهانی فعالیت می‌کنند. بنابراین نمی‌توان اطلاعات دقیقی از پروژه‌های انجام‌شده منتشر کرد اما در حوزه‌های مختلف مانند راه‌آهن و نیروگاه‌ها اقداماتی در حال انجام است.

* زمینه‌های همکاری اقتصادی

صمد حسن‌زاده، رئیس اتاق بازرگانی ایران در این باره گفت: بخش خصوصی ایران در بیشتر زمینه‌های صنعتی، فناوری، کشاورزی، معدنی و تجاری از نفت و گاز تا داروسازی و تجهیزات پزشکی، محصولات دانش‌بنیان، مصالح ساختمانی و فولادی، همچنین در بخش خدمات در حوزه فنی مهندسی، گردشگری و صنایع‌دستی آماده همکاری با چین است. ایجاد آشنایی بیشتر میان جوامع تجاری 2 کشور توسط اتاق‌های بازرگانی ضروری است. وی افزود: برای موفقیت در تجارت با چین، بخش خصوصی باید به‌ طور جامع به نیازها و خواسته‌های این بازار بزرگ توجه کند و از فرصت‌های موجود در زمینه‌های مختلف بهره‌برداری کند. شناخت دقیق بازار، فرهنگ تجاری، مقررات قانونی و استفاده از تکنولوژی‌های نوین از جمله عوامل کلیدی برای موفقیت در این تجارت هستند.

رئیس اتاق بازرگانی تاکید داشت: چین با داشتن فناوری‌های پیشرفته در تولید خودروهای برقی، هیبریدی و خودروهای معمولی می‌تواند در ارتقای صنعت خودروسازی ایران مؤثر باشد و ایران نیز می‌تواند بازار بزرگی برای خودروهای چینی باشد. همچنین در زمینه پروژه‌های زیرساختی و حمل‌ونقل، چین تجربه زیادی دارد و ایران می‌تواند از این تجربه‌ برای توسعه شبکه‌های حمل‌ونقل خود استفاده کند.

وی در پایان گفت: همچنین با توجه به جمعیت فراوان چین و تمایل مردم این کشور برای سفر به کشورهای دیگر، ایران می‌تواند به مقصدی جذاب برای گردشگران چینی تبدیل شود. چین هم می‌تواند در توسعه صنعت گردشگری ایران با ایجاد زیرساخت‌های مناسب مؤثر باشد.