گروه اقتصادی: پرداخت‌های الکترونیک با گسترش فناوری دیجیتال، جایگزین روش‌های سنتی شده‌اند. بانک‌های جهانی با ارائه کیف پول‌های الکترونیک، فرآیند پرداخت را امن‌تر و آسان‌تر می‌کنند. با ظهور رمزارزها و افزایش تمایل به تراکنش‌های دیجیتال، بانک‌های مرکزی نیز به دنبال راه‌هایی برای معرفی ارزهای دیجیتال خود (CBDC) هستند.

* معرفی ریال دیجیتال توسط بانک مرکزی ایران

ایران نیز از این قافله عقب نمانده و بانک مرکزی، ریال دیجیتال را به ‌عنوان ارز دیجیتال ملی خود معرفی کرده است. این ارز دیجیتال که نسخه‌ای دیجیتالی از واحد پول ملی ایران است، توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران صادر و پشتیبانی می‌شود. برخلاف پول الکترونیکی مرسوم که از طریق حساب‌های بانکی و کارت‌های پرداخت استفاده می‌شود، ریال دیجیتال نیاز به تسویه بین‌بانکی ندارد و در لحظه خرید، مبلغ به فروشنده منتقل می‌شود و قابل استفاده است.

* تعریف ریال دیجیتال

ریال دیجیتال که به «رمز ریال» نیز معروف است، مشابه با اسکناس، تعهد بانک مرکزی به شکل الکترونیک است که می‌تواند برای انجام پرداخت‌های عمومی مورد استفاده قرار گیرد. برخلاف سایر انواع پول الکترونیک رایج در کشور که از طریق حساب‌های بانکی و ابزارهای پرداخت متداول همچون کارت بانکی مورد استفاده قرار می‌گیرد، ریال دیجیتال نیاز به تسویه بین‌بانکی برای انتقال وجوه بین خریدار و فروشنده نداشته و به ‌محض انجام عملیات خرید، وجوه دریافتی در اختیار فروشنده قرار گرفته و قابل بهره‌برداری است.

* مزایای ریال دیجیتال

مزایای ریال دیجیتال عبارت‌ است از: 

- تسویه فوری: نیاز به تسویه بین‌بانکی ندارد و در لحظه خرید، مبلغ به فروشنده منتقل می‌شود. 

- امنیت بالا: تراکنش‌های دیجیتال امن‌تر و قابل پیگیری هستند. 

- سهولت در استفاده: مردم می‌توانند براحتی از این ارز برای پرداخت‌های خود استفاده کنند.

سعید خوشبخت، مشاور بانک مرکزی در حوزه مقررات‌گذاری رمزارزها و فناوری بلاک‌چین، در گفت‌وگو با «وطن امروز» درباره پروژه رمز ریال، مزایا و چالش‌های آن گفت: رمز ریال در درجه اول یک آزمایش جدید در اقتصاد است که در 3 حوزه فنی، رگولاتوری و کسب‌وکار مورد سنجش قرار گرفته است. او مهم‌ترین جنبه این پروژه را سنجش جنبه فنی آن دانست.

* تفاوت رمز ریال با بلاک‌چین و رمزارزها

وی توضیح داد که رمز ریال ادعایی در زمینه انتقال ارزش با استفاده از بلاک‌چین ندارد و با رمزارزهایی مانند بیت‌کوین متفاوت است. داده‌ها در رمز ریال از شکل کاملا متمرکز به چند نود (Node) گسترش یافته‌اند و بانک‌ها ذی‌نفعان اصلی این پروژه هستند.

خوشبخت تأکید کرد: رمز ریال قرار نیست با رمزارزها یا استیبل کوین‌ها نظیر تتر رقابت کند. رمز ریال شبیه به اسکناس ریال است و با انتشار آن، پول از کنترل مستقیم بانک‌ها خارج می‌شود و در کیف پول کاربران قرار می‌گیرد. این موضوع می‌تواند مشکلاتی در کنترل نقدینگی ایجاد کند.

وی در ادامه بیان کرد: استراتژی اولیه این پروژه، انتشار توکن‌های اختصاصی توسط نهادهای مختلف بود. محدودیت خاصی برای خود رمز ریال در نظر گرفته نشده است و بانک مرکزی به‌صورت مستقیم به اطلاعات آدرس‌ها در تراکنش‌ها دسترسی ندارد.

* کیف پول رمز ریال

خوشبخت همچنین گفت: کیف پول رمز ریال تنها شباهتی به صدور کلید خصوصی و عمومی با کیف پول‌های رایج دارد و تجربه کاربری آن شبیه به اپلیکیشن‌های بانکی خواهد بود. امکان مسدود کردن یا فریز شدن وجوه از سمت نهادهای نظارتی وجود دارد.

خوشبخت عنوان کرد: رمز ریال پایداری بیشتری به شبکه بانکی می‌دهد و امنیت کلیدهای خصوصی را افزایش می‌دهد. همچنین مسؤولیت نظارتی مستقیم از بانک‌ها برداشته می‌شود و قوانین به‌ صورت مستقیم بر کل شبکه اعمال می‌شوند.

خوشبخت در پایان اعلام کرد اطلاعات مربوط به بودجه این پروژه محرمانه است اما بیشتر هزینه‌ها صرف یک تیم ۱۰ نفره توسعه داده شده است، بنابراین رقم مصرف شده برای این پروژه بالا نبوده است.

* پیوستن ایران به جریان جهانی ارزهای دیجیتال

نرگس مفیدی، کارشناس فناوری اطلاعات در حوزه محصولات بانکی نیز در گفت‌وگو با «وطن امروز» درباره ریال دیجیتال اظهار داشت: این ارز دیجیتال به‌ عنوان رمز ارز متمرکز توسط بانک مرکزی راه‌اندازی شده است. برخلاف رمزارزهای غیرمتمرکز مانند بیت‌کوین که تحت نظارت هیچ نهادی نیستند، ریال دیجیتال به‌صورت CBDC طراحی و تحت نظارت بانک مرکزی قرار دارد.

* اهداف و مزایای ریال دیجیتال

این کارشناس فناوری توضیح داد هدف اصلی از ایجاد ریال دیجیتال، دیجیتالی کردن پول ملی و ایجاد شفافیت مالی بیشتر است. این ارز دیجیتال معادل ریال فیزیکی است و تراکنش‌ها به‌راحتی و با شفافیت ثبت می‌شوند، به ‌طوری که مبدأ و مقصد هر تراکنش به طور غیرقابل تغییر مشخص است.

مفیدی گفت: ریال دیجیتال به کاهش هزینه‌های چاپ و نگهداری اسکناس و سکه کمک می‌کند و مدیریت منابع مالی را راحت‌تر کرده و دسترسی به آنها را برای کاربران آسان‌تر می‌سازد. همچنین این نوع ارز می‌تواند به مقابله با پولشویی و فساد مالی کمک کند.

* معادل یک‌به‌یک با ریال فیزیکی

این کارشناس در ادامه تأکید کرد: ریال دیجیتال معادل یک‌به‌یک با ریال فیزیکی است، به این معنا که یک ریال کاغذی معادل یک ریال دیجیتال است.

مفیدی همچنین افزود: چالش اصلی اعتماد عمومی به ریال دیجیتال به دلیل بی‌ارزشی تاریخی ریال است. تحول ورود ریال دیجیتال به دنیای رمزارزها در نظام بانکی کشور حائز اهمیت است و پذیرش این مفهوم توسط رگولاتورها یک گام بزرگ محسوب می‌شود. اگر نهادهای مالی مانند بانک‌ها و مؤسسات اعتباری سیاست‌های کلانی برای ارتقای ارزش پول ملی و ریال دیجیتال اتخاذ کنند، می‌توانند اعتماد عمومی را جلب کنند. وی تأکید کرد فرهنگ‌سازی و آموزش عمومی در زمینه استفاده از رمزارزها اهمیت زیادی دارد. نهادهای خدمات‌دهنده باید درگاه‌های پرداختی طراحی کنند که امکان استفاده از ریال دیجیتال را فراهم کند. همچنین بانک‌ها باید دستگاه‌های ATM و پورتال‌های اینترنتی را به‌گونه‌ای تجهیز کنند که کاربران بتوانند از ریال دیجیتال استفاده کنند.

این فعال اقتصادی در پایان خاطرنشان کرد: ورود ریال دیجیتال نویدبخش تحولی در نظام خدمات مالی کشور است و نیازمند ارزیابی دقیق، برنامه‌ریزی و تلاش جمعی برای جلب اعتماد عمومی و ارائه زیرساخت‌های مناسب است.

 در جمع‌بندی باید گفت ریال دیجیتال بانک مرکزی، گونه‌ای از پول دیجیتال است که توسط بانک مرکزی صادر شده و به صورت همتا به همتا مورد تبادل قرار می‌گیرد. این شکل جدید از پول دیجیتال، به منظور بهبود کارایی و شفافیت در تراکنش‌های مالی معرفی شده است.

با گذشت چند هفته از انتشار دومین پیش‌نویس سند ریال دیجیتال، هنوز ابهامات بسیاری درباره این طرح وجود دارد. از جمله این ابهامات می‌توان به مقیاس عملکرد این طرح و تأثیر آن بر تورم و نقدینگی در شرایط اقتصادی کنونی اشاره کرد.

یکی دیگر از چالش‌های پیش‌روی ریال دیجیتال، چالش‌های امنیتی آن است. چگونگی مرتفع شدن این چالش‌ها و تضمین امنیت تراکنش‌ها از جمله موضوعاتی است که نیاز به شفاف‌سازی دارد. در نهایت کاربران همچنان منتظر شفاف‌سازی‌های بیشتری در زمینه نحوه کارکرد پلتفرم برنا، کیف پول‌های ریال دیجیتال و قراردادهای هوشمند هستند. امیدواریم در سند بعدی به این مسائل پرداخته شود تا کاربران و فعالان اقتصادی بتوانند با اطمینان بیشتری از این فناوری استفاده کنند.