کد خبر: 297767تاریخ: 1403/10/18 00:00
کلید کو برای قفل بزرگ ناترازی انرژی در ایران
عبدالکریم حسینی‌وحدت*: مشروط‌سازی صدور انشعابات انرژی به رعایت مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، گامی ساده اما بنیادین است که می‌تواند مصرف انرژی در ساختمان‌ها را تا ۳۰ درصد کاهش داده و بحران ناترازی انرژی کشور را مهار کند.
تصور کنید ایران با تمام منابع عظیم انرژی‌اش، سالانه ده‌ها هزار میلیارد تومان از این سرمایه ملی را به‌سادگی از دست می‌دهد. این واقعیت تلخی است که در پشت پنجره‌ها، دیوارهای ناکارآمد و سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی غیراستاندارد ساختمان‌های کشور نهفته است. بیش از ۴۰ درصد مصرف انرژی ایران به ساختمان‌ها اختصاص دارد و بخشی عظیم از آن نیز هدر می‌رود. علت اصلی این هدررفت، عدم رعایت استانداردهای مصرف انرژی در ساختمان‌ها، بویژه مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان است که در آن مقرراتی برای کاهش مصرف انرژی بویژه در بخش‌های گرمایشی و سرمایشی پیش‌بینی شده است. این در حالی است که بسیاری از ساختمان‌ها هنوز به این استانداردها پایبند نیستند.
اما سوال این است: چگونه می‌توان این بحران را متوقف کرد؟ یکی از دلایل اصلی عملیاتی نشدن مبحث ۱۹، به نبود سازوکار اجرایی مشخص و آیین‌نامه‌های منسجم برمی‌گردد. در حال حاضر، هرچند صدور انشعابات انرژی برای ساختمان‌ها مشروط به تایید مهندس ناظر است، اما گزارش‌های مهندس ناظر در بیشتر مواقع به این نکته اشاره دارد که سازوکار مشخص و روشنی برای ارزیابی رعایت استانداردهای مصرف انرژی در ساختمان‌ها وجود ندارد. این خلأ قانونی و نبود سازوکار اجرایی کافی، موجب می‌شود رعایت مبحث ۱۹ در عمل با مشکل روبه‌رو شود و ساختمان‌ها بدون بررسی دقیق استانداردهای انرژی به شبکه انرژی کشور متصل شوند. در این یادداشت، پیشنهادی را مطرح می‌کنیم که می‌تواند گام بزرگی در حل این بحران باشد؛ مشروط‌سازی صدور انشعابات انرژی به رعایت مبحث ۱۹.
* مبحث ۱۹؛ کوچک‌ترین شاه‌کلید انرژی ایران
مبحث ۱۹ مقررات ملی ساختمان، استانداردی است که اجرای آن می‌تواند مصرف انرژی ساختمان‌ها را تا ۳۰ درصد کاهش دهد اما در عمل، کمتر از ۱۵ درصد ساختمان‌ها به این استانداردها پایبند هستند. چرا؟
دلایل این بی‌توجهی متعدد است: نبود آیین‌نامه اجرایی و نظارت دقیق و مستمر، ضعف انگیزه مالی برای سازندگان و بهره‌برداران و عدم هماهنگی میان نهادهای نظارتی و اجرایی.
در چنین شرایطی، اجرای این استانداردها عملا به تعویق می‌افتد و ساختمان‌ها بدون توجه به مبحث ۱۹ ساخته می‌شوند. این روند نه‌تنها منابع ملی را هدر می‌دهد، بلکه بحران ناترازی انرژی را نیز عمیق‌تر می‌کند.
در حال حاضر، فرآیند صدور انشعابات گاز، برق و آب برای ساختمان‌ها، مشروط به تایید گزارش‌های مهندسان ناظر است اما مشکلی که وجود دارد این است که گزارش‌های مهندسان ناظر معمولاً شامل این جمله است: «سازوکار اجرایی و آیین‌نامه مشخصی برای رعایت مبحث ۱۹ وجود ندارد». این شکاف در قوانین اجرایی، عملاً باعث می‌شود انشعابات انرژی بدون بررسی رعایت استانداردهای انرژی به ساختمان‌ها داده شود. حالا بیایید این سناریو را تصور کنیم: صدور انشعابات گاز، برق و آب برای هر ساختمان، به تایید گزارش‌های نظارتی مهندسان ناظر از رعایت مبحث ۱۹ مشروط شود. این تغییر ساده اما عمیق، می‌تواند نقطه عطفی در مصرف انرژی کشور باشد؛ راه‌حلی که شاید ساده به نظر برسد اما می‌تواند تمام فرآیندهای ساخت و بهره‌برداری از ساختمان‌ها را تغییر دهد. در این مدل، هیچ ساختمان جدیدی بدون تایید مهندس ناظر و بررسی رعایت استانداردهای انرژی به شبکه انرژی متصل نمی‌شود.
* نیاز به تدوین و تدقیق برنامه و فرآیند مدیریت انرژی
در کنار این تغییر، یک نیاز اساسی وجود دارد که نباید از نظر دور بماند: تدوین و تدقیق برنامه و فرآیند مدیریت انرژی متناسب با مبحث ۱۹ که مهندسان ناظر در گزارش‌های خود به آن ارجاع می‌دهند. در حال حاضر، در بسیاری از گزارش‌های مهندسان ناظر، شاهد این هستیم که به نبود سازوکارهای مشخص و آیین‌نامه‌های اجرایی مرتبط با ارزیابی و نظارت بر مصرف انرژی ساختمان‌ها اشاره می‌شود. برای رفع این نقص، ضروری است یک برنامه مدیریتی اجرایی مشخص برای انرژی، با فرآیندهای استاندارد و روشن برای مهندسان ناظر و سازندگان تدوین شود.
این برنامه باید شامل دستورالعمل‌های جامع و دقیقی برای رعایت استانداردهای انرژی در تمام مراحل ساخت، از طراحی پلان‌های بهینه، انتخاب مصالح عایق، نصب سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی کارآمد، تا سیستم‌های هوشمند کنترل مصرف انرژی باشد. به‌‌علاوه، باید فرآیند نظارتی و ارزیابی دقیق از سوی مهندس ناظر بر مصرف انرژی ساختمان‌ها در طراحی، حین و بعد از ساخت انجام شود. اگر این فرآیندها به‌طور کامل و بدون ابهام تدوین شوند، می‌توان از اجرای دقیق مبحث ۱۹ در ساخت و بهره‌برداری از ساختمان‌ها اطمینان حاصل کرد.
* نقشه راه انقلاب انرژی
برای تحقق این تغییر بنیادی، نیازمند یک سازوکار مشترک میان نظام مهندسی و وزارتخانه‌های نفت و نیرو هستیم. در این مسیر، چند گام کلیدی باید برداشته شود: تشکیل سامانه‌ای دیجیتال برای ثبت و بررسی گزارش‌های نظارتی، تایید انشعابات انرژی تنها پس از تایید رعایت استانداردهای انرژی، نظارت هوشمند و مستمر بر رعایت استانداردها از طریق سیستم‌های دیجیتال، نصب کنتورهای هوشمند در ساختمان‌ها برای پایش مصرف انرژی و ارائه گزارش‌های دوره‌ای به نهادهای نظارتی برای ارزیابی عملکرد.
مشوق‌ها و جرایم: برای ساختمان‌های کم‌مصرف تخفیف‌های مالیاتی و تسهیلات بانکی در نظر گرفته شود. همچنین باید تعریف جرایم سنگین برای سازندگان و بهره‌برداران متخلف در نظر گرفته شود.
* انرژی در طراحی ساختمان‌ها
برای اینکه این اقدام به نتیجه برسد، باید از ابتدا در فرآیند طراحی ساختمان‌ها، توجه ویژه‌ای به صرفه‌جویی انرژی و حفظ منابع طبیعی داشته باشیم: طراحی پلان بهینه برای استفاده از نور طبیعی و تهویه مناسب بویژه در فصول سرد و گرم، عایق‌بندی مناسب دیوارها، سقف‌ها و کف‌ها برای کاهش انتقال حرارت، نصب سیستم‌های گرمایشی و سرمایشی کارآمد مانند پمپ‌های حرارتی و رادیاتورهای کم‌مصرف و استفاده از سیستم‌های هوشمند کنترل روشنایی برای تنظیم مصرف انرژی در فضاهای مختلف.
ارتقای استانداردهای مصرف: سرانه‌های مصرف استاندارد برای آب، برق و گاز باید به دقت در طراحی ساختمان‌ها رعایت شود. برای مثال، سرانه مصرف آب برای هر نفر در ساختمان‌های مسکونی باید حدود ۱۵۰ لیتر در روز باشد و مصرف برق حدود 7-5 کیلووات ساعت در روز. بهره‌برداری از آبگرمکن‌های خورشیدی، کنتورهای هوشمند و سیستم‌های بازیافت آب به‌طور مستقیم در کاهش مصرف تاثیرگذار خواهد بود.
* نتایج شگفت‌انگیز تحول
اجرای این سیاست می‌تواند نتایج شگفت‌انگیزی را به دنبال داشته باشد: کاهش ۳۰ درصدی مصرف انرژی در ساختمان‌ها، صرفه‌جویی چند ده هزار میلیارد تومان در منابع ملی، کاهش فشار بر زیرساخت‌های تولید انرژی و کاهش ناترازی انرژی و ایجاد زیرساخت برای توسعه پایدار.
* آینده‌ای روشن‌تر، تنها یک قدم فاصله دارد
این ایده ساده نیست؛ این یک تحول اساسی است. اگر می‌خواهیم به سمت آینده‌ای پایدار حرکت کنیم، لازم است از این فرصت استفاده کنیم و مشروط‌سازی انشعابات انرژی را به عنوان یک ابزار تحول‌آفرین در دست بگیریم. این می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین و تاثیرگذارترین تغییراتی باشد که کشور در حوزه مدیریت انرژی تجربه کرده است. با اجرای این سیاست، ایران می‌تواند نه‌تنها از هدررفت عظیم انرژی جلوگیری کند، بلکه به الگویی برای مدیریت انرژی در سطح جهانی تبدیل شود. آیا زمان آن نرسیده این تغییر بزرگ را آغاز کنیم؟
کارشناس انرژی *