گروه اقتصادی: آبان امسال دولت مجوز واردات رسمی آیفون‌های سری ۱۴ و مدل‌های بالاتر را صادر کرد. این تصمیم با هدف پاسخ‌گویی به تقاضای موجود و ساماندهی بازار از آذر با واردات مسافری آیفون‌ها وارد مرحله اجرایی شد اما اجرای این سیاست به جای حل مشکل، باعث بروز چالش‌ها و پیامدهای ناخواسته‌ای در بازار و حتی حوزه تجارت خارجی شده است. در واقع مجوز هیات وزیران، آغازگر دور جدید واردات آیفون‌های جدید به شکل مسافری شده که بازار پاسپورت اجاره‌ای و... را برای رجیستری گوشی مسافری داغ کرده است. از طرف دیگر گزارش‌ها حکایت از ادامه ورود غیررسمی آیفون‌ها به انبارهای مبادی ورودی کشور دارد. همچنین به نظر می‌رسد آیفون‌هایی که قبلا با ارز ارزان‌تر به کشور واردات شده بودند در حال پیدا کردن سازوکارهایی برای رجیستری و قانونی شدن هستند، در حالی که این آیفون‌ها تعرفه‌های گمرکی را پرداخت نکرده و عمدتا  به صورت قاچاق واردات شده‌اند.

اثرگذاری واردات آیفون در بازار ایران به قدری است که گفته می‌شود همزمان با شروع واردات آیفون‌های مسافری، نرخ ارز نیز با نوساناتی همراه شده است. این تصمیم باعث ایجاد تقاضای هیجانی برای ارز و  واردات گوشی‌های غیرضروری مانند آیفون شده و فضای اقتصاد را با تنش‌های جدید مواجه کرده است. در واقع رشد قیمت ارز تا حدود زیادی تحت تاثیر ایجاد بازار ارز توافقی بود اما نمی‌توان تاثیر تقاضاهایی مانند واردات آیفون را نادیده گرفت.

از طرف دیگر عجیب‌تر تغییر قیمت آیفون در بازار بعد از آزادسازی واردات آن است که تقریبا بعد از ابلاغ مصوبه حدود 10 میلیون تومان افزایش را ثبت کرده است، حتی آیفون 13 که حدود یک سال است تولید آن متوقف شده و در بازار خارجی افت قیمت زیادی داشته است، چراکه کم‌کم شرکت سازنده آپدیت نرم‌افزارهای این مدل را به بازار عرضه نمی‌کند و به همین دلیل افراد مجبور هستند موبایل خود را با حداقل کارایی نگه ‌دارند یا اینکه جایگزین کنند. قیمت آیفون 13 روند نزولی را در پیش گرفته اما در بازار ایران این تغییرات کمتر اعمال شده است. بخشی از این مساله ناشی از مافیای بازار موبایل است که اجازه افت قیمت را نمی‌دهد. از طرف دیگر در چند وقت اخیر دلار از حدود 62 هزار تومان به محدوده 80 هزار تومان رسیده که این مساله باعث شد عملا موضوع قانونی شدن واردات آیفون در بازار نیز بی‌تاثیر شود و تنها عده‌ای که پیش از این واردات داشته‌اند و قاچاقچیان از مزیت‌های آن بهره‌مند شوند.

همچنین خبرها حکایت از این دارد که برخی شرکت‌های خاص مانند صادرکنندگان مس اقدام به واردات آیفون کرده‌اند که یکی از پیامدهای جدی این سیاست، تغییر در فرآیند تحویل ارز به سامانه مرکز مبادله است. همزمان گزارش‌ها از واردات مسافری آیفون‌ها نشان می‌دهد فروش پاسپورت مسافران برای دریافت مجوز رجیستری گوشی‌های قاچاق در بازار رواج یافته که این اقدام باعث گسترش فعالیت‌های غیرقانونی در نظام گمرکی و ارزی کشور شده است.

سیاست واردات آیفون نه‌تنها هدف اصلی از این اقدام یعنی تنظیم بازار موبایل را محقق نکرد، بلکه هزینه‌های زیادی همچون نوسانات ارزی را نیز بر جامعه تحمیل می‌کند؛ منابع ارزی به ‌جای استفاده بهینه، صرف واردات کالاهای غیرضروری می‌شود و فساد و بی‌اعتمادی اجتماعی افزایش می‌یابد.

تصمیمات درباره واردات یا ممنوعیت باید بر اساس تحلیل‌های جامع و درک عمیق از پیامدهای احتمالی اتخاذ شود تا از تکرار نوسانات قیمتی در بازار جلوگیری شود. در حالی که برخی مسؤولان تصور می‌کردند واردات آیفون می‌تواند به بهبود وضعیت بازار و حتی درآمد تعرفه‌ای دولت کمک و حتی از وقوع تخلفات و فساد جلوگیری ‌کند اما در عمل این اتفاق نیفتاد.

در چند وقت اخیر برخی افراد بدون ثبت‌ سفارش قانونی آیفون، بار خود را در مبادی ورودی آماده کرده تا به محض صدور ثبت سفارش، آنها را از گمرکات ترخیص کنند که این تقلب و دور زدن قوانین است، در حالی که این مصوبه با هدف جلوگیری از ورود غیرقانونی کالاها و تنظیم بازار داخلی تصویب شده است.  با توجه به ورود غیررسمی برخی مدل‌های آیفون بدون ثبت سفارش، ضروری است مسؤولان گمرکی و تجاری با بررسی دقیق‌تر اسناد، از وقوع این تخلفات جلوگیری کنند. دستگاه‌های نظارتی نیز باید مراقب ورود کالا قبل از ثبت سامانه‌ای و تخصیص ارز باشند تا از تخلفات جلوگیری شود.

هر چند به دلیل محدودیت‌های ارزی، ممنوعیت واردات آیفون‌های مدل ۱3 و بالاتر اجرا شد. در این بازه زمانی و با وجود توقف نسبی تولید آیفون‌های ۱۳، شاهد واردات گسترده این تلفن‌های لوکس آمریکایی به کشور بودیم. در چنین شرایطی، واردات گسترده آیفون‌های رفرش و ریپک شده به کشور عملا منجر به وارد آمدن خسارت به مصرف‌کنندگان شد. برخی با واردات قاچاق و عدم پرداخت تعرفه‌ها عملا به دولت خسارت می‌زنند. در حالی که قیمت‌ها در بازار گران‌تر از تصور است. 

برای رفع مشکلات ناشی از واردات غیررسمی آیفون باید اقدامات زیر انجام شود.

1- بازنگری در سیاست‌های ارزی و تجاری: تمرکز بر مدیریت و اولویت‌بندی واردات کالاهای ضروری به جای تأمین تقاضای هیجانی.

2- شفاف‌سازی فرآیند واردات مسافری: نظارت دقیق بر فرآیند رجیستری گوشی‌ها برای جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی.

باید سازوکاری طراحی شود تا به ابهامات واردات آیفون‌های رفرش شده و شرکت‌های دخیل در این فرآیند رسیدگی شود و پالایش شرکت‌های متخلف صورت گیرد.

یکی از کالاهای صادراتی‌ای که ارز حاصل از صادرات آن برای واردات آیفون‌های آمریکایی استفاده شده، مس بوده است. مس که همیشه به‌ عنوان یک کالای استراتژیک و ضروری در صنایع داخلی ایران شناخته می‌شود، با افزایش قیمت‌های جهانی، تاثیرات قابل‌توجهی بر بازارهای داخلی بویژه بازار مسکن داشته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد مقدار قابل‌توجهی از مس استخراجی کشور به‌ صورت خام یا نیمه‌خام صادر شده است، در حالی که در ازای آن کالاهایی مانند شمش طلا و تلفن‌های همراه لوکس آمریکایی به کشور وارد شده است.

در این مدت بعضی آیفون‌های وارد شده نیز آیفون‌های ۱۳ رفرش و ریپک شده بودند. به ‌دلیل محدودیت واردات آیفون‌های ۱۴ و مدل‌های بالاتر به ‌دلیل مشکلات ارزی کشور، برخی افراد با اظهار آیفون‌های رفرش و ریپک به‌عنوان کالای نو، اقدام به واردات آیفون‌های ۱۳ کرده‌اند که قیمت آنها در بازار جهانی بسیار پایین‌تر از کالای نو بوده است.

در واقع شاهد واردات آیفون‌هایی با کیفیت پایین و فروش آنها به قیمت کالای نو به مصرف‌کننده بوده‌ایم. برای تامین ارز مورد نیاز برای واردات این کالاها، از بخشی از ارز ارزشمند و باکیفیت کشور که حاصل صادرات مس بوده، استفاده شده است. در نهایت، با این روند نه‌تنها منابع ارزی کشور دچار زیان شده، بلکه مصرف‌کننده نیز با خرید آیفون‌های رفرش یا ریپک شده دچار خسارت شده است.

* مشکلات سیاست واردات از محل صادرات

1- شبکه تأمین و توزیع: ورود صادرکنندگان کالاهای غیرمرتبط به حوزه واردات تلفن همراه علناً غیرمنطقی بوده و منجر به هویت‌فروشی میان صادرکنندگان کالا شده است.

2- کالاهای نامرغوب: واردات تلفن همراه توسط صادرکنندگان غیرتخصصی، کالاهای نامرغوب و عدم ارائه خدمات پس از فروش مناسب را به دنبال داشته است.

* چرا منابع ملی قربانی سیاست‌های نادرست می‌شوند؟

پیش از این «وطن امروز» گزارشی تحت عنوان آیفون‌تراپی منتشر کرده بود که نشان دهد سیاست آزادسازی آیفون نمی‌تواند در تنظیم بازار موبایل موثر باشد که حالا بعد از چند ماه این موضوع عیان شد. هرچند با توجه به این اتفاقات و تخلفات در واردات تهاتری کالا، تصمیم‌گیران اقدام به محدود کردن کد تعرفه‌های وارداتی مرتبط با این کالاها کرده‌اند اما همچنان چند پرسش اساسی مطرح است: آیا منطقی است منابع ملی مانند مس، که می‌تواند ارزش افزوده و اشتغال‌آفرینی گسترده‌ای در صنایع داخلی ایجاد کند، به‌صورت خام صادر شود و در ازای آن کالاهای غیرضروری وارد کشور شود؟

صادرات مواد خام به‌ جای بهره‌برداری از ظرفیت‌های تولید داخل، نه‌تنها ارزش افزوده را کاهش می‌دهد، بلکه وابستگی کشور به واردات کالاهای غیرضروری را نیز افزایش می‌دهد.

بنابراین، تصمیم‌گیران اقتصادی کشور باید درباره چنین مواردی با دقت و جدیت بیشتری تصمیم‌گیری کنند.

- پالایش شرکت‌های متخلف: شرکت‌هایی که در واردات آیفون رفرش و دست دوم تخلف کرده‌اند، باید شناسایی شده و با آنها برخورد شود.

- جلوگیری از واردات مجدد متخلفان: نباید مجوز همگانی و بدون محدودیت برای واردات این کالاها به متخلفان داده شود.

- نظارت دستگاه‌های ناظر: دستگاه‌های ناظر باید مانع تداوم فعالیت شرکت‌های متخلف شوند و با تخلفات در واردات آیفون رفرش برخورد کنند.

این اقدامات می‌تواند به سالم‌سازی و شفاف‌سازی تجارت خارجی کمک کرده و حقوق مصرف‌کنندگان را حفظ کند.