کارگردان: مجید مجیدی، سال تولید: ۲۰۱۵، بودجه: ۴۰ میلیون دلار، بازیگران: علیرضا شجاع‌نوری، مهدی پاکدل، محسن تنابنده، ساره بیات و داریوش فرهنگ

این فیلم پرهزینه‌ترین اثر تاریخ سینمای ایران محسوب می‌شود و با هدف معرفی چهره‌ای انسانی و صلح‌طلب از پیامبر اسلام(ص) به مخاطبان جهانی ساخته شد. داستان فیلم بر کودکی و نوجوانی پیامبر(ص) متمرکز است و سعی دارد تأثیر محیط اجتماعی و فرهنگی عربستان پیش از اسلام را بر شکل‌گیری شخصیت ایشان بررسی کند. تیم بین‌المللی فیلم شامل ویتوریو استورارو، فیلمبردار برنده اسکار و طراحانی از کشورهای مختلف بود که به خلق فضای بصری چشمگیر کمک کردند.

* نقد سینمایی

فیلم «محمد رسول‌الله» از نظر جلوه‌های بصری یکی از آثار برجسته سینمای ایران است. طراحی صحنه‌های مکه و طائف، نورپردازی‌های استورارو و موسیقی متن ساخته «ای.‌آر رحمان»، فضایی حماسی و معنوی در فیلم ایجاد کرده‌اند. با این حال، مشکل اصلی فیلم در روایت داستان نهفته است. فیلم به‌دلیل تمرکز زیاد بر صحنه‌های شاعرانه و کمبود لحظات دراماتیک، گاه ریتمی کند پیدا می‌کند. شخصیت‌های فرعی نیز به‌اندازه کافی پرداخت نشده‌اند و عمق لازم را ندارند، بویژه شخصیت‌هایی مانند عبدالمطلب و ابوطالب که نقش مهمی در زندگی پیامبر(ص) ایفا کرده‌اند.

* نقد تاریخی

فیلم تلاش کرده به روایت‌های تاریخی وفادار باشد اما در برخی موارد به‌جای مستندات تاریخی، بیشتر بر منابع ادبی و تفسیری تکیه کرده است. تمرکز بیش از حد بر معجزات پیامبر(ص) و نشانه‌های ویژه مانند سایه ابر بر سر ایشان، نگاه معنوی درباره ایشان را تقویت کرده است. علاوه بر این، نقش زنان در تربیت و حمایت از پیامبر(ص) کمرنگ نشان داده شده است، درحالی‌که مستندات تاریخی به تأثیر عمیق حضرت آمنه و حضرت حلیمه اشاره دارد. فیلم «محمد رسول‌الله» به کارگردانی مجید مجیدی از نظر جلوه‌های بصری و تکنیکی یک اثر برجسته در تاریخ سینمای ایران محسوب می‌شود. طراحی صحنه‌های فیلم، که بازسازی مکه و طائف پیش از اسلام را به تصویر می‌کشد، با دقت و جزئیات خیره‌کننده انجام شده است. استفاده از ویتوریو استورارو به‌ عنوان فیلمبردار و همکاری او با تیم بین‌المللی، تصاویری باشکوه و شاعرانه خلق کرده که حس شکوه و معنویت را به بیننده منتقل می‌کند. نورپردازی‌های دقیق، که گاه از تکنیک‌های نقاشی کلاسیک الهام گرفته شده‌اند، فضایی عرفانی و رازآلود به فیلم بخشیده است. همچنین موسیقی متن ساخته

 ای‌.‌آر رحمان با تم‌های شرقی و احساسی، به درک و همراهی عاطفی مخاطب با فیلم کمک می‌کند. با این حال، بزرگ‌ترین نقطه‌ضعف فیلم در روایت و درام است. مجیدی در تلاش برای ارائه تصویری جهانی از پیامبر اسلام(ص)، فیلمی ساخته که بیش از آنکه از دل متون اسلامی و سنت‌های اسلامی برخاسته باشد، ریشه در نگاه غربی و مسیحی به پیامبران دارد. پیامبری که مجیدی در فیلم خود به تصویر کشیده، بیشتر شبیه مسیح مسیحیان است تا محمد مسلمانان. تاکید بر چهره‌ای عارفانه  و صبور از پیامبر(ص) و پرهیز از نمایش مبارزات سیاسی و اجتماعی ایشان، فیلم را از واقعیت‌های تاریخی دور کرده است. در نتیجه، شخصیت محمد(ص) در این فیلم بیش از آنکه انسانی باشد که با چالش‌ها و سختی‌های جامعه خود مواجه است، موجودی فرازمینی به نظر می‌رسد. این نگاه «مسیح‌گونه» به پیامبر اسلام(ص) در بسیاری از جنبه‌های فیلم مشهود است. تاکید مداوم بر معجزات، مانند سایه ابر بر سر پیامبر، یا سخن گفتن درختان و حیوانات با ایشان، به اعتقاد برخی از جذابیت دراماتیک داستان می‌کاهد. در حالی که پیامبر اسلام(ص) در متون تاریخی و اسلامی شخصیتی فعال، استراتژیست و تاثیرگذار است که با چالش‌های جامعه خود مبارزه می‌کند، در این فیلم بیشتر به ‌عنوان یک قدیس معرفی شده که از طریق وقایع خارق‌العاده بر دل‌ها تاثیر می‌گذارد. از سوی دیگر، شخصیت‌پردازی‌های فرعی نیز به همین مشکل دچار شده‌اند. شخصیت‌هایی همچون عبدالمطلب، ابوطالب و ابولهب که نقش کلیدی در داستان زندگی پیامبر(ص) دارند، به‌صورت تیپیکال و بدون عمق کافی پرداخت شده‌اند. این در حالی است که در متون تاریخی و حتی در روایت‌های سنتی، این افراد پیچیدگی‌های شخصیتی خاصی دارند که می‌توانست به جذابیت درام فیلم بیفزاید. به ‌عنوان مثال، نقش ابوطالب به ‌عنوان حامی پیامبر(ص) در مقابل قریش، یا نقش عبدالمطلب به ‌عنوان رهبر قبیله‌ای قدرتمند، در فیلم به‌صورت سطحی و در سایه روایت‌های معنوی و شاعرانه تصویر شده‌ است. از جنبه‌های دیگر، ریتم کند فیلم و طولانی بودن صحنه‌ها، بویژه در بخش اول، باعث شده مخاطب گاه از روایت جدا شود. تمرکز بیش از حد بر جزئیات تصویری و صحنه‌های شاعرانه، مانند نمایش طولانی بیابان‌ها، درختان و آسمان، فیلم را از کشش دراماتیک محروم کرده است. این امر بویژه برای مخاطبانی که انتظار یک روایت پرجنب‌وجوش و واقع‌گرایانه از زندگی پیامبر(ص) را دارند، ممکن است خسته‌کننده باشد. از منظر ارتباط با مخاطب بین‌المللی، فیلم با وجود تمام زیبایی‌های بصری و موسیقایی، نتوانسته است شخصیت پیامبر اسلام(ص) را به‌گونه‌ای نشان دهد که تفاوت ایشان با دیگر پیامبران، بویژه حضرت مسیح (ع)، برای غیرمسلمانان آشکار شود. تاکید بر جنبه‌های مشترک پیامبری و حذف یا کمرنگ کردن ویژگی‌های منحصربه‌فرد پیامبر اسلام(ص)، همچون توانایی ایجاد تحول اجتماعی و سیاسی، باعث شده است فیلم در انتقال پیام اصلی خود ناکام بماند. این مساله، بویژه در جوامع غربی که درک دقیق‌تری از شخصیت مسیح(ع) دارند، می‌تواند باعث شود پیامبر اسلام(ص) به ‌عنوان شخصیتی تکراری و غیرمنحصربه‌فرد در میان دیگر پیامبران الهی دیده شود. 

در نهایت، فیلم «محمد رسول‌الله» از نظر فنی و زیبایی‌شناسی یک اثر بی‌نظیر است که نشان از توانایی‌های بالای سینمای ایران در تولید آثار تاریخی و دینی دارد اما ضعف‌های آن در روایت و شخصیت‌پردازی و همچنین دور شدن از واقعیت‌های تاریخی و تمرکز بیش از حد بر جنبه‌های قدسی و معنوی، باعث شده است تصویر ارائه‌شده از پیامبر اسلام(ص) بیش از آنکه به منابع اسلامی وفادار باشد، به تصورات غربی و مسیحی نزدیک باشد. این امر می‌تواند به ‌عنوان یک فرصت از دست‌رفته برای معرفی پیامبر اسلام(ص) به جهانیان تلقی شود.

***