شهرزاد عبديه:
آنچه میبینید عکسهای یک انبار متروکه یا کارگاهی شلوغ و بینظم نیست؛ اینها تصاویری است از انبار مهمترین موزه ایران؛ موزهای که نامش موزه ملی است و آثاری از دوران مختلف تاریخی در آن در معرض دید علاقهمندان قرار دارد. موزهای که در سال 1314 ه. ش ساخته شد و بعد از این همه سال هنوز کسی کمر همت به ساخت موزهای جدید و بزرگتر نبسته است. اشیای تاریخی که در کاوشهای قبل و بعد از انقلاب در ایران به دست آمده است به انبارهای این موزه فرستاده میشوند تا در فرصتی مناسب ساماندهی و مرمت شوند، اما شواهد حاکی است هرگز چنین فرصتی پیدا نشده است چرا که همه این اشیا از استخوانهای ساکنان شهر سوخته گرفته تا فلز، دشنه و سرنیزههای تپه حسنلو، از یادگاریهای دوران پارینهسنگی تا مجسمهها و سفالینههای قدیمی همه و همه در کارتن و پاکت سیگار و روزنامه و جعبه دستمال کاغذی قرار دارند؛ جعبههایی که روی برخی اطلاعاتی از محل و سال کشف نوشته شده است و برخی اصلا مشخص نیست کی و از کجا به این محل آورده شدهاند. نبود تهویه مناسب، امکانات امنیتی، چیدمان اشتباه و وجود حشرات و موجودات موذی(از جمله موش) روند تخریب این آثار را تسریع میکند تا جایی که به دلیل وجود میکروارگانیسمها احتمال دارد برخی از این آثار به طور کامل از بین رفته باشند.
سرپرست مرکز باستانشناسی و موزه ایرانباستان (مجموعهای که اکنون بهعنوان موزه ملی شناخته میشود) در سالهای 1359 تا 1361، نبود امنیت اجتماعی، اعتبار و امکانات را از جمله دلایل ساماندهی نشدن درست و مناسب اشیا و آثار موجود در انبارهای موزه ملی ایران دانست. غلامرضا معصومی در این باره به ایسنا گفت: در مدت زمانی که من سرپرست موزه ایرانباستان بودم، ساماندهی اشیای موجود در انبارهای موزه ملی را آغاز کردم ولی گاهی این کار با مشکلاتی مانند نبود امنیت برای نمایش اشیای داخل انبار و نبود امکانات و اعتبار روبهرو میشد و موانعی را برای انجام این کارها پیش رو میآورد. وی با تأکید بر اینکه در دوران مسؤولیتاش در موزه ملی، آثاری که اطلاعات آنها بدرستی ثبت و ضبط نشده بود به کشورهای خارجی برای تحقیق و مطالعه امانت داده نشدند، یادآوری کرد: در حفاریهای تختجمشید (پارسه) که در سال 1314 (دوران حکومت رضاشاه) توسط دکتر اشمیت انجام شد، حدود 30هزار لوح گلی بهدست آمد که با اجازه دولت وقت، این الواح بهصورت امانی به دانشگاه شیکاگو با هدف مطالعه و تحقیق سپرده شد. معصومی با اشاره به اینکه قرار بود آن زمان پس از تحقیق، اصل الواح به ایران بازگردانده شود، گفت: تا مدتی کسی این مسأله را دنبال نکرد و پس از آنکه من قصد پیگیری آن را داشتم، بهلحاظ امنیتی اجازه این کار را نیافتم. این در حالی است که به گفته طباطبایی، رئیس کمیته ملی موزههای ایران از سال 1315، با تصویب قانون حفظ عتیقات، وقتی هنوز میراث فرهنگی تشکیل نشده بود، حفاظت از آثار منقول فرهنگی- تاریخی در ایران آغاز شد. سیداحمد محیط طباطبایی گفت: ساماندهی اموال موزهها از حدود سال 1379 آغاز شد و بسیار خوب پیش رفت. در آن زمان، در اموال موزه ایرانباستان یک خانهتکانی کامل انجام شد و نوعی کاوش در آن صورت گرفت. محیط طباطبایی افزود: در این زمان، ساماندهی انبارها به لحاظ فیزیکی، بستر مناسبی برای اموال فرهنگی- تاریخی بهوجود آورد و امنای اموال از حالت بیتخصصی به امنای اموال متخصص تبدیل و بهتدریج، امین اموالها از میان باستانشناسان، موزهداران یا کارشناسان فرهنگی- تاریخی انتخاب شدند. وی این تغییر و تحول را در موزهها بسیار مناسب ارزیابی کرد و ادامه داد: این کار تا آن زمان انجام نشده بود. طرح ساماندهی اموال فرهنگی در یک برنامه رایانهای تهیه شد و با عنوان پایلوت در موزه رضا عباسی به اجرا درآمد. با برطرف شدن مشکلات آن، قرار بود این طرح در اختیار همه موزهها قرار گیرد و اشیای موزهها در این فهرست جایگزین شوند که با انجام این کار، برای بسیاری از اشیای موزهها، ساماندهی کلی در سطح کشور انجام شد. او با تأکید بر خانهتکانی کامل موزه ایرانباستان در این زمان با استفاده از این طرح، بیان کرد: بسیاری از این اقدامات در بخشهای مختلف انجام شدند و با توجه به رقم مطلوب 400 موزه دولتی، این کار بهطور مناسبی ادامه داشت. تا آن زمان، در موزهها تابلوها روی هم ریخته شده بود و وضع جالبی وجود نداشت ولی با این طرح، انبارهای مدرن ایجاد شد و حتی پس از آتشسوزیای که در موزه ایرانباستان بدون خسارت رخ داد، اعتباری برای بهسازی موزهها و انبارهای تهران داده شد. بر اساس آن، موزههای آبگینه، رضا عباسی، فرش و دیگر موزهها انبارهای خود را ساماندهی کردند. نمیگوییم این بهسازی به حد صددرصد رسید، ولی از سطح پایین بسیار دور شد. او مهمترین و موفقترین نوع حفاظت از اشیای تاریخی را معرفی آنها دانست و گفت: در آن زمان، یکسری فعالیتها در این زمینه بهصورت موازی و همزمان در برنامههای 5 ساله سوم و چهارم و در چشمانداز آنها آغاز شد و قرار بود، برنامههای دیگری با هدف توسعه این بحث مطرح و اجرا شود. وی افزود: بهدنبال پیگیری این اقدامات، آییننامه اموال منقول فرهنگی، تاریخی و هنری بخش دولتی و عمومی ابلاغ شد و قرار بود، سازمان میراث فرهنگی بهعنوان متولی آن در سال 1381 این کار را انجام دهد. محیط طباطبایی افزود: نکته مهم این بود که تا آن زمان، مشخصات یک شیء تاریخی- فرهنگی در برگههای اداره دارایی ثبت میشد. در حالی که اموال فرهنگی- تاریخی که میراث فرهنگی متولی آنها بود، باید در این اداره قرار میگرفت. پس میراث فرهنگی براساس شرایط ویژه و نگاه خاصی که نسبت به اموال سازمان داشت، این لایحه را نوشت و بالاخره این کار در سال 1383 آغاز شد. وی ادامه داد: در راستای تحقق این آییننامه، باید 19 دستورالعمل اجرا و انجام میشد و وظایفی که نسبت به بخش اموال فرهنگی- تاریخی و در اختیار دولت بود، باید صورت میگرفت. براساس این قانون باید سازماندهی و درجهبندی اشیا انجام میشد و اشیا در اختیار امین اموال قرار میگرفت. بهرغم همه این برنامهها و اقدامات امروز و در روزهای ابتداي سال 1389 وضع انبار موزه ملی ایران این است! ما در این جا قصد نداریم فرد یا افراد خاصی را محکوم کنیم بلکه در این عکسها تنها انبار موزه ملی ایران را به نمایش گذاشتهایم، موزهای که در سال 1314 هجری شمسی تاسیس شد!