حسن پاینده در مراسم رونمایی از کتاب «تن دال» نوشته سیدمجید حسینی که به تحول فرهنگ سیاسی در سینمای پرمخاطب ایران میپردازد و عصر روز 3 اردیبهشت در خانه هنرمندان برگزار شد، گفت: زمانه ما زمانه تصویر است. ما پیوسته در حال بمباران شدن با تصویر هستیم و گریزی از آن نداریم. سینما رسانهای شنیداری – دیداری است حتی وقتی روزنامه یا کتاب هم میخوانیم با تصویر روبهرو هستیم. به طور حتم میتوان گفت سینما هنر زمانه ما است البته منظور من سینمای روایی است نه سینمای مستند. سینمایی که به دل مردم نفوذ میکند و وقتی تیراژ کتاب هزار جلد است، سر هر چهارراه سیدی میفروشند و مردمی که کتاب نمیخوانند فیلمهای مورد علاقهشان را خریداری میکنند و میبینند. به گزارش مهر، این منتقد ادبیات با اشاره به اینکه کتاب «تن دال» سینما را از بعد دیگری مطرح میکند، بیان کرد: ما از گذشته فکر میکردهایم سینما هنری کاملا سیاسی است، حساسیتی که حذف چند سکانس در ما ایجاد میکرد قابل قیاس با حذف چند فصل از یک کتاب نبود چرا که احساس میکردیم کارگردان و نویسنده در فیلم خود چیزی را به طور پنهان مطرح میکند و از یکی از زخمهای جامعه پرده بر میدارد. خاطرم هست بعد از انتخابات سال 88 فیلم «علی سنتوری» را به دانشجویان خود نشان دادم. هنرجویان من نور سبزی را که در بخشی از فیلم به چشم میخورد نشاندهنده جنبش سبز میدانستند و هیچگونه باورشان نمیشد این فیلم سیاسی نیست و هیچ ربطی به انتخابات 88 ندارد و پیش از این زمان ساخته شده است. پاینده به اینکه نگاه سیاسی به سینما همواره مبتذل بوده اشاره و بیان کرد: ما هیچگاه بین یک فیلم و تحولات سیاسی یک جامعه ربطی برقرار نکردهایم فقط فکر کردهایم کارگردان خواسته چیزی را پنهان کند و درصدد کشف ناگفتههای فیلم بودهایم. «تن دال» به این سؤال پاسخ داده است. در این کتاب به مقاله بسیار معروف «رمزگذاری و رمزگشایی» و همچنین به نظرات «گادامر» اشاره شده و فراموش نکنیم گادامر نقطه پیوند فلسفه، نقد ادبی و علوم سیاسی است. ما به این جور کارها نیاز داریم زیرا بسیاری از نظریاتی که نوشته و مطرح میشود به نیاز علمی ما در جامعه پاسخ نمیدهد. این استاد دانشگاه در ادامه گفت: در «تن دال» نظراتی درباره فرهنگ عامه مطرح و فیلمهایی از 3 دهه گزینش شده و مورد بازخوانی قرار گرفته است. «تن دال» بین مطالعات فرهنگی و علوم سیاسی پل زده و از علوم سیاسی وارد مطالعات فرهنگی شده است. در این کتاب نظام نشانهها در فیلم مورد بررسی قرار گرفته اگرچه کمتر به مطالعه جدی فیلم پرداخته شده است. پاینده بررسی علمی، سینما را یکی از راههای پی بردن به لایهها ناپیدای اجتماع دانست و افزود: چرا فیلم «مارمولک» با اینکه مجوز داشت به خاطر بعضی برداشتها از پرده سینما کنار گذاشته شده، مگر این فیلم با تصور عمومی ما از معمم چه میکرد؟ چرا ما باید صورت مساله را پاک و از مشکلات اجتناب کنیم؟ اگر میخواهیم دید مردم را بدانیم باید فیلمها را به دقت مورد بررسی قرار دهیم. فیلم یک متن است و کتاب «تن دال» دست به خوانش فیلمها زده و همان قواعدی که در نقد رمان مصداق دارد در این کتاب بهکار گرفته شده است. امیدوارم این کتاب سرآغازی باشد برای توجه به مطالعات فرهنگی. این پژوهشگر و منتقد ادبی گفت: ایکاش نویسنده در کتاب «تن دال» علاوه بر سینمای 3 دهه به بررسی پوستر هر کدام از فیلمها هم میپرداخت زیرا عناصری که در پوسترها گنجانده میشود نشانههایی دارد که ما را به کلیت فیلم راهنمایی میکند. برای مثال در موج اول سینمای جنگ اغلب از ادوات جنگی استفاده میشد، در دورهای که به سینمای خانواده پرداخته شد اعضای خانواده را در پوسترها نشان میدادند، حالا هم با یک کلوزآپ از صورت آرایش کرده یک زن روبهرو هستیم، پس مسیر تحولی که پوسترها طی کردهاند اگر از نظر نشانهشناسی بررسی شود کاملکننده بحثهای این کتاب خواهد بود.
بررسی 2 فیلم برای پی بردن به تحولات سیاسی کافی است؟
محمدرضا جوادییگانه یکی دیگر از کسانی بود که در مراسم رونمایی از کتاب «تن دال» سخن گفت. به گفته او ما منابع و مستندات اندکی درباره تاریخ اجتماعی - سیاسی پس از انقلاب داریم. اگرچه افراد از منظر خود تحلیل کرده و موضع گرفتند اما کسی تاریخ این برهه را ننوشته و سیدمجید حسینی در این کتاب به تحلیل جامعهشناختی فیلمها از 1357 تا 1390 پرداخته است. او در ادامه بیان کرد: نویسنده در بخشی از کتاب، مقدمهای را بر تاریخ سیاسی – اجتماعی سالهای پس از انقلاب نوشته؛ مقدمهای که با موضعگیریهای سیاسی همراه نیست. او به توضیح و تحلیل بخشی از تجربه زیستی خود پرداخته، برای نمونه در توصیف دوره اصلاحات متنی از صحبتهای آقای هاشمی را انتخاب کرده است. جوادییگانه با اشاره به اینکه حسینی در کتاب «تن دال» رد پای فرهنگ سیاسی را در فیلمها جستوجو کرده است، گفت: نویسنده برای این کار در هر دوره تنها 2 فیلم را مورد بررسی قرار داده حال آنکه انتظار میرود نویسنده در جایگاه یک پژوهشگر به بررسی فیلمهای بیشتری بپردازد. اگر ما با دورهای روبهرو هستیم که نمود آن را در سینما میبینیم قاعدتا باید بیش از 2 فیلم در بوته نقد قرار گیرد. او با اشاره به اینکه رابطه سینما و سیاست رابطه مهمی است، گفت: تاکنون کمتر به این موضوع پرداخته شده در صورتی که تاثیر «اجارهنشینها» و «مارمولک» در ذهن و زبان مردم تاثیر مهمی است. برای مثال باید واکاوی شود «مارمولک» چه تاثیری بر فرهنگ سیاسی ما گذاشته است؟ آیا تعریف روحانیت از خود یا تعریف مردم از روحانیت را تغییر داده؟ چرا که آثار درجه یک سینما آگاهی جمعی را تغییر میدهند. «عروس»، «مارمولک» و «آژانس شیشهای» از این دسته هستند. «هامون» اگر چه در حیطه کار نویسنده نبوده چون به فرهنگ سیاسی ربطی نداشته است اما این فیلم در شکل دادن به آگاهی جمعی یک گروه نقش داشته و منجر به تحولات اجتماعی و فرهنگی شده است.
حسینی: 3 سؤال در ذهنم باعث نگارش کتاب شد
سیدمجید حسینی، نویسنده کتاب «تن دال» گفتههای خود را با خواندن شعری از حافظ آغاز کرد.
«زان یار دلنوازم شکری است با شکایت/ گر نکتهدان عشقی بشنو تو این حکایت
بیمزد بود و منت هر خدمتی که کردم/ یارب مباد کس را مخدوم بیعنایت»
وی پس از خواندن این شعر گفت: این دو بیت حافظ را خطاب به وزارت ارشاد خواندم چرا که این کتاب متعلق به 5 سال قبل و پایاننامه دکترای من است. شاید بخشی از این کتاب نظر کنونی من نباشد و همه اینها از لطف وزارت ارشاد است. این لطف تا آنجاست که در بخشی از «تن دال» به نقش زن در سینمای دهه شصت پرداخته و آن را منفعل دانستم هر چند ممیز محترم منفعل را خط زده و کلمه «فعال» را جایگزین کرده بود. ما مینویسیم «فعال» اما آیا تنها یک کلمه نقش زن را دگرگون میکند؟! من همچنان با استناد به فیلم «عقابها» نقش زن را در سینمای دهه 60 منفعل میبینم. نویسنده در ادامه بیان کرد: من در نگارش این کتاب سه سوال مهم را در ذهن خود مرور میکردم؛ نخست اینکه چرا درباره تاریخ اکنون نمینویسیم؟ همه کتابهای جامعه شناختی ما تا سال 57 و در نهایت تا 58 را مورد بررسی قرار میدهند. درباره روزگار پهلوی همه اظهارنظر میکنند اما درباره 30 سال اخیر یا نمینویسند یا طوری مینویسند که نظرشان معلوم نشود، انگار لحظه اکنون برای ما بیارزش است. دومین سوال نویسنده به گفته خودش این بود که چرا سینما را فقط سینما میدانیم در حالی که این هنر بخشی از وجود تحقق یافته ما در لحظه اکنون است و تنها برای لذت بردن و داستان دیدن نیست. سومین سؤال اینکه چرا فکر میکنیم سیاست فقط سیاسی و مخصوص بزرگان است؟
حسینی در پایان گفت: من سعی کردم آغازگر مطالعات سیاسی و فرهنگی در زمینه سینما باشم. این کتاب از سال 1357 تا سال 90 را دربر میگیرد و امیدوارم بتوانم از 1390 به این سو را هم مورد بررسی قرار دهم. کتاب «تن دال» به تحول فرهنگ سیاسی در سینمای پرمخاطب ایران (1357- 1390) میپردازد.