سميه همايون‌روز:
چهاردهمین اجلاس سران گروه 15 پس از 3روز مقدمه‌چینی در سطح وزرای خارجه و نیز کارشناسان ارشد 17 کشور عضو، ظهر دوشنبه در حالی با هدف رویارویی با چالش‌های جهانی نظیر موانع توسعه یافتگی و در نتیجه تحکیم و تقویت روابط و همکاری کشورهای عضو آغاز به کار کرد که حاشیه مهم‌تر از متن آن، فضای کلی اجلاس را تحت تاثیر قرار داد. سرانجام پس از ماه‌ها بن‌بست در بحث مبادله سوخت هسته‌ای رآکتور تحقیقاتی تهران و 2ماه و نیم مذاکرات فشرده ترکیه و برزیل با ایران و اعضای گروه وین، مهم‌ترین و تعیین‌کننده‌ترین تحول در زمینه مبحث سوخت هسته‌ای صبح دوشنبه با برگزاری نشست سهجانبه روسای جمهوري ایران و برزیل و نخست وزیر ترکیه در حاشیه اجلاس سران گروه 15 رقم خورد و نتیجه 18ساعت گفت‌وگوها و رایزنیهای فشرده در 2 روز گذشته، بيانيه تهران با انتقال اورانیوم غنی شده با غلظت 5/3 درصد به کشور ثالث یعنی ترکیه ـ البته با پیش شرط پذیرش شروط ایران توسط گروه وین ـ و دریافت سوخت 20 درصد شد. البته پیش از نشست سران 3 کشور که به منظور بازبینی و امضای فرمول نهایی بيانيه، انجام شد، رئیس دستگاه دیپلماسی کشورمان یکشنبه رایزنیهای خود را با وزرای خارجه ترکیه و برزیل آغاز کرده بود و آن طور که رجب طیب اردوغان گفته است نتایج این جلسه مثبت و سازنده بود که منجر به سفر ناگهانی وی به تهران شد در حالی که پیش از این قرار نبود نخست وزیر ترکیه در این نشست حضور یابد. پس از امضای بيانيه 11 ماده‌ای میان ایران، ترکیه و برزیل بود که وزرای خارجه 3 کشور نشستي مطبوعاتی را برگزار کردند تا در آن به تشریح جزئیات و محتوی مذاکرات و بيانيه امضا شده میان 3طرف بپردازند. براساس بيانيه صورت گرفته مقرر شد در صورت توافق ایران و گروه وین و پذیرش شروط ایران توسط این گروه ایران 1200 کیلوگرم سوخت اورانیوم کمتر غنی شده خود را در ترکیه به صورت امانت نگهداری کند که البته به گفته منوچهر متکی، این میزان اورانیوم در مالکیت ایران خواهد بود و ایران و آژانس بین‌المللي انرژی اتمی امکان نظارت بر آن را خواهند داشت. همچنین طبق ماده (6) این بيانيه، ایران باید ظرف یک هفته موافقت خود با این مورد را به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کند و متناسب با درخواست گروه وین که متشکل از روسیه، فرانسه، آمریکا و آژانس است، جزئیات بیشتری درباره تبادل سوخت از طریق بيانيه خطی و ترتیبات مربوط به بيانيه ایران و وین ارائه کند که در صورت موافقت گروه وین، براساس بند هفتم، این گروه نیز متعهد به تحویل 120 کیلوگرم سوخت مورد نیاز رآکتور تهران می‌شود.
ماجرا‌چيست؟
به عبارت دیگر در صورت توافق ایران و گروه وین، 1200 کیلوگرم اورانیوم 5/3 تا 5 درصد از سوی ایران به ترکیه ارسال شده و در مقابل گروه وین نیز 120 کیلوگرم اورانیوم 20 درصد به ترکیه برای تحویل به ایران ارائه می دهد. به بیان دیگر اگر بخواهیم بيانيه ایران، برزیل و ترکیه را به زبان ساده بیان کنیم باید گفت جمهوری اسلامی ایران اینک به همراه برزیل، ترکیه، چین و روسیه – چراغ سبز چین و روسیه به این بيانيه به ایران اعلام شده است- یکسری تضمین ها را برای انتقال سوخت هر 2 طرف به ترکیه مطرح کرده اند. این بيانيه در واقع شروعی برای آغاز مذاکرات بسیار مهم ایران و گروه وین است. در این مذاکره اگر گروه وین متشکل از روسیه، فرانسه،آمریکا و آژانس با پیش شرط های ایران – که غنی سازی 20 درصد در خاک ایران یکی از این شروط است- موافقت کند، آنگاه 1200 کیلوگرم اورانیوم 5 درصد، تحت مالکیت ایران به ترکیه ارسال می شود و در مقابل 120 کیلوگرم اورانیوم 20 درصد تحویل گرفته می شود. کارشناسان معتقدند در شرایط فعلی اگر ایلات متحده آمریکا با بيانيه تهران مخالفت کند، 1+5 برای تحریم ایران به توافق نمی رسد و تحریم ها علنا منتفی می شود. در حالت دیگر، در صورت موافقت آمریکا با بيانيه تهران که در مذاکرات ایران و گروه وین باید نمود پیدا کند، می توان گفت جمهوری اسلامی ایران به تمام خواسته های خود در موضوع هسته ای دست یافته است. به هر حال گروه وین هر واکنشی به بيانيه تهران داشته باشد، جمهوری اسلامی ایران به یک پیروزی بزرگ دست یافته است.
پس از انتشار محتوای بيانيه سه كشور ایران، برزیل و ترکیه بود که سخنگوی دستگاه دیپلماسی کشورمان در جمع خبرنگاران حاضر شد و درباره مسیری که به مبادله سوخت منتهی می‌شود، گفت: «ما این بيانيه را امضا کرده و آمادگی خود را برای مبادله سوخت اعلام کردیم. ظرف یک هفته از امروز که بيانيه بین ما، ترکیه و برزیل به امضا رسید ما این آمادگی برای مبادله را رسما به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام می‌کنیم و زمانی که گروه وین شامل آژانس، آمریکا، فرانسه و روسیه رسما آمادگی خود را برای مبادله اعلام کنند، بحث کارشناسی ما با آنها شروع می‌شود تا جزئیات بيانيه برای مبادله را به امضا برسانیم». رامین مهمانپرست افزود: «در صورتی که بيانيه بین ایران و گروه وین به امضا برسد ظرف یک ماه سوخت 5/3 درصد را به ترکیه ارسال می‌کنیم تا با نظارت آژانس و ایران این سوخت در آنجا نگهداری شود. براساس بيانيه‌ای که بین ما و گروه وین به عمل می‌آید که جزئیات آن معلوم خواهد شد، سوخت 20 درصد را دریافت خواهیم کرد». اما آنچه در این میان درباره دیپلماسی فعال ایران به چشم می‌خورد، وارد کردن 2 کشور برزیل و ترکیه در بحث مبادله سوخت بود. این در حالی است که گروه وین پیش از این روسیه و فرانسه را به عنوان کشور ثالث برای تبادل سوخت پیشنهاد می‌دادند؛ ادامه از صفحه اول
2کشوری که هر یک در برهه‌ای با کارت توافقات هسته‌ای خود با ایران برای گرفتن امتیاز بسیار بازی کرده‌اند، از این‌رو هیچ اعتماد و در عین حال ضمانت عینی وجود نداشت که پس از انتقال اورانیوم ایران به کشور سوم سوخت مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران در اختیار ایران قرار گیرد. به نظر می‌رسد با توجه به پافشاری‌های گسترده ایران بر لزوم دریافت ضمانت عینی بود که وزیر خارجه ترکیه در این نشست مطبوعاتی گفت: «اورانیومی که به ترکیه ارسال می‌شود، امانت مردم ایران نزد ما است و در ترکیه محفوظ می‌ماند». احمد داوود اوغلو در ادامه از ضمانت ترکیه و برزیل به ایران سخن گفت و افزود: «تا زمانی که ایران سوخت نیروگاه تهران را تحویل نگرفته است، اورانیوم کم‌غنی شده ایران در ترکیه نگهداری می‌شود». وی همچنین این بيانيه را حاوی 2 پیام؛ یکی برای جامعه جهانی و دیگری برای مردم ایران دانست و گفت: «این توافقنامه به جامعه جهانی این پیام را داد که اکنون زمان دیپلماسی است. ترکیه و برزیل نشان دادند که هنوز فرصت برای دیپلماسی وجود دارد. اکنون دیگر نیاز به تحریم نیست و زمان برای مذاکره میان ایران و جامعه جهانی است». وزیر خارجه ترکیه درباره پیام این بيانيه برای مردم ایران اظهار داشت: «ما ضمانت کرده‌ایم اورانیوم ایران را مانند سرمایه خود در ترکیه نگهداری کنیم تا سوخت نیروگاه تهران به ایران داده شود و امیدواریم همه مسائل هسته‌ای ایران نیز مانند سوخت نیروگاه تهران از طریق مذاکره و دیپلماسی حل شود». اما نکته دیگری که در این بيانيه پیش‌بینی شده است، امکان عدم توافق میان ایران و گروه وین است. در واقع در صورتی که مفاد این بيانيه مورد توجه قرار نگیرد، انتقال سوخت به تركيه منتفي‌است. موضوعی که رامین مهمانپرست نیز درباره آن گفت: «در بیانیه‌ای که امروز در حاشیه اجلاس ایران بین ایران، ترکیه و برزیل به امضا رسید عنوان شده که اگر این توافق به عمل نرسد یا آنها (گروه وین) اعلام آمادگی نکنند یا به شکلی از انجام مبادله سوخت سر باز بزنند، سوختی که اگر قرار باشد ما به ترکیه بفرستیم را بازمی‌گردانیم یا اصلا اقدام نمی‌کنیم». چراکه به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه، شرط اصلی انجام مبادله بيانيه‌ای است که با گروه وین به امضا خواهد رسید. مهمانپرست در جمع خبرنگاران همچنین تاکید کرد: تولید سوخت 20 درصد در داخل ایران متوقف نخواهد شد. از دیگر نکات کلیدی این بيانيه که به ماده یک آن مربوط می‌شود، این است که 3 کشور علاوه بر تاکید بر تعهد خود به عدم گسترش سلاح هسته‌ای، حقوق تمام اعضا از جمله جمهوری اسلامی ایران در تحقیق، پیشرفت و همچنین چرخه سوخت را محترم شمرده‌اند؛ موضوعی که وزیر خارجه برزیل درباره آن گفت: «این توافق حق ایران را در بهره‌برداری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و غنی‌سازی به رسمیت می‌شناسد». سلسو آموریم در کنفرانس مشترک خبری سهجانبه با همتایان ایرانی و ترک خود با بیان این مطلب تاکید کرد: «این توافق با 2 هدف اساسی صورت گرفت؛ یکي اینکه ایران حق دارد به صورت صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای استفاده کند و برنامه غنی‌سازی داشته باشد و هدف دیگر این توافق این بود که ایران نیز باید به جامعه جهانی درباره اهداف برنامه هسته‌ای خود ضمانت‌هایی بدهد». اکنون با موافقت ایران به تبادل سوخت هسته‌ای که با پیش‌بینی همه موارد و نکات ضروری برای تضمین سلامت این مبادله انجام شد، توپ در زمین گروه وین قرار گرفته است. رئیس سازمان انرژی اتمی نيز که در جمع خبرنگاران سخن‌می‌گفت، پذیرش پیشنهاد ترکیه و برزیل برای سواپ سوخت را نشاندهنده حسن نیت قلمداد کرد که به گفته وی با این کار توپ در زمین غرب قرار گرفته از این رو، این بار این گروه وین است که باید پاسخ مناسبی به همکاری ایران بدهد. با توجه به اینکه 3 کشور داوطلب برای تامین سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران در طول 8 ماه گذشته یعنی از برگزاری نشست وین در مهر ماه سال گذشته مصر بودند اورانیوم ایران باید به کشور ثالث منتقل شود تا آنها سوخت هسته‌ای با غلظت 20 درصد را در اختیار ایران قرار دهند، علی‌اکبر صالحی توافق ایران با ترکیه و برزیل را سبب رفع بهانه‌جویی‌های غرب در این زمینه عنوان کرد و گفت: «امروز حجت تمام شد که ایران با حسن‌نیت و در راستای شفاف‌سازی و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و جامعه بین‌المللی هر آنچه مستلزم صلح و ثبات و حفظ انسجام ان‌پی‌تی بوده است،انجام می‌دهد». اما رئیس سازمان انرژی اتمی در عین حال پیش‌بینی کرد: غرب پس از این نیز به دنبال بهانه‌های جدید خواهد رفت. صالحی سپس اضافه کرد: «شاید برای نخستین بار باشد که کشورهای در حال توسعه توانستند از جایگاه بین‌المللی خود استفاده کرده و با قدرتنمایی حرف حق خود را به گوش جهانیان برسانند». موضوعی که به نوعی دیگر در سخنان رئیسجمهور کشورمان انعکاس یافت؛ آنجا که گفت: «شاید موضوع تبادل سوخت هسته‌ای نخستین گام و کوچک‌ترین اقدام در راه تقویت و ساماندهی همکاری‌های ایران، ترکیه و برزیل باشد، این همکاری‌ها نه تنها به نفع 3 کشور بلکه به نفع همه ملت‌هایی است که می‌خواهند آزاد و مستقل زندگی کنند. علاوه بر این، همکاری 3 کشور در مناسبات جهانی و اصلاح این مناسبات در جهت صلح و عدالت می‌تواند بسیار تاثیرگذار باشد».
رئیسجمهور برزیل نیز در این مراسم، نشست سهجانبه تهران را دارای ارزش بالایی در عرصه دیپلماسی دانست و این نشست را یک پیروزی دیپلماتیک در سطح جهانی به شمار آورد که به گفته وی می‌تواند راهکار مناسبی برای رئیسجمهور عدالتخواهی و احترام موجود در روابط و گفتمان برزیل و ترکیه را عامل ایجاد فضای مثبت در گفت‌وگوها و در نتیجه افزایش اعتماد و همکاری ارزیابی کرد و گفت: «امیدوارم همه کسانی که به نوعی در مسائل جهانی دخالت دارند از این روحیه و اقدامی که در تهران شد، الگو گرفته و به سمت دوستی و صلح حرکت کنند». احمدی‌نژاد در بخش دیگری از سخنان خود ابراز امیدواری کرد 1+5 نیز با صداقت و با احترام و عدالت وارد گفت‌وگوها شوند و به کار بزرگی که در تهران آغاز شده، توجه کرده و با این مسیری که در برابر بشریت باز شده همراهی کنند. به گفته وی، اگر بعضی دولت‌ها مسیر احترام، عدالت و دوستی را نپذیرند، ملت‌ها این راه را ادامه خواهند داد و علاوه بر تامین منافع خود، صلح و عدالت را در جهان حاکم خواهند کرد. در واقع، اجلاس سهجانبه ایران، برزیل و ترکیه آغاز راهی است که همه دولت‌ها و ملت‌های مستقل بدون تحمل فشار و تهدید بتوانند از حقوق قانونی خود استفاده کنند. جهان نيازمند انديشه‌اي نو براي صلح است رئیسجمهور ديروز-دوشنبه- به عنوان نخستین سخنران در مراسم افتتاحیه چهاردهمین اجلاس سران
حل و فصل موضوعات مختلف باشد. لولا داسیلوا ضمن ارزشمند قلمداد کردن حسن نظر، اعتماد و دیدگاه دموکراتیک جمهوری اسلامی ایران نسبت به موضوعات بین‌المللی، بدون نام بردن از هیچ کشوری از فشارهای بسیار بر خود برای لغو سفرش به ایران سخن گفت و افزود: «با اطمینان کامل وارد تهران شدم و مطمئن هستم که گفت‌وگوهای ما نتایج سازنده و مثبتی خواهد داشت». نخست وزیر ترکیه نیز در این نشست سهجانبه از نمونه بارز دیپلماسی ایران صحبت کرد که به گفته وی، اقدام تهران در این مسیر بزرگ‌ترین فرصت برای ایجاد فضای مناسب است. رجب طیب اردوغان ضمن دفاع از حق ایران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، گفت: «ایران واقعا قدرتمند بوده و دارای جامعه جوان و فعالی است و بر این باورم که ایران آینده بسیار درخشانی خواهد داشت». محمود احمدی‌نژاد نیز در بخش دیگری از سخنان خود، تجربه نشست سهجانبه تهران را نشاندهنده آن دانست که اگر همکاری‌ها براساس دوستی و احترام باشد هیچ مشکلی بین کشورها و ملت‌ها وجود نخواهد داشت. وی با اشاره به اینکه جمهوری اسلامی ایران در گذشته همواره خواهان گفت‌وگو براساس دوستی و عدالت بوده است، ایراد اصلی گفت‌وگوهای 1+5 را اینگونه عنوان کرد: «برخی اعضا با چنین مبانی‌اي وارد گفت‌وگو نمی‌شدند و به دنبال عدالت و دوستی نبودند به همین دلیل گفت‌وگوها به نتیجه مورد نظر نمی‌رسید».
گروه 15 در تهران به ایراد سخن پرداخت؛ گروهی که جمهوري اسلامي ايران در پايان دوره رياست خود بر آن، ميزبان سران ارشد کشورها از جمله لولا داسيلوا رئيس‌جمهور برزيل، رابرت موگابه رئيس‌جمهور زيمباوه، عبدالعزيز بوتفليقه رئيس‌جمهور الجزاير، عبدالله واد رئيس‌جمهور سنگال و ماهيندا راجا پاكسا رئيس‌جمهور سريلانكا بود. محمود احمدی‌نژاد در سخنان خود، جهان را بشدت نيازمند انديشه و راهي نو براي حل مشکلات و نيل به پيشرفت و سعادت و صلح پايدار دانست که به گفته وی، گروه 15 باتوجه به ظرفيت‌هاي فراوان خود مي‌تواند ماموريت مهم و اثرگذاري را بر پايه جهاني جديد سرشار از دوستي، صلح و عدالت ايفا کند؛ موضوعی که با هدف اولیه تاسیس این گروه ارتباط تنگاتنگی دارد چراکه گروه 15 در نهمين اجلاس جنبش عدم تعهد در سال 1989 در بلگراد در اصل با هدف مشترك شكوفايي و رشد فزاينده، تاسيس و بر همكاري بين كشورهاي در حال توسعه در زمينه‌هاي سرمايه‌گذاري، تجارت و تكنولوژي متمركز شد. جلسه نوبت صبح اجلاس گروه 15 در تهران سپس با قرائت بيانيه پاياني توسط رئیسجمهور کشورمان که پیش‌نویس آن در نشست شنبه کارشناسان ارشد 17 کشور تدوین شده بود، پایان یافت. محمود احمدی‌نژاد در سخنان خود در مراسم پایانی این اجلاس، اقتصاد مبتني‌بر مصرف حداکثري و سود هر چه بيشتر و ساختارهاي اقتصادي برآمده از آن را نه‌تنها شکست‌خورده دانست بلکه گفت، این نوع از اقتصاد در آزمون صداقت‌ورزي و انجام تعهدات و رعايت اخلاق نيز مردود شده است. احمدی‌نژاد در بخش دیگری از سخنان خود به بحث ناکارآمدی و شکست امنيت و سياست نظام حاکم بر جهان پرداخت و با اشاره به اینکه با حضور يکصد هزار نفر از نظاميان ناتو در افغانستان این کشور ناامن‌‌تر شده و حتی دامنه بحران به پاکستان نيز کشيده شده است و سپس با اشاره به داستان غم‌انگيز اشغال فلسطين و ميليون‌ها آواره فلسطيني در اردوگاه‌ها که منتظر بازگشت به سرزمين مادري خود هستند، گفت: «شوراي امنيت سازمان ملل بر اساس قوانين ارتجاعي بعد از جنگ دوم جهاني عمل مي‌کند و کارايي و اعتبار خود را نزد ملت‌ها از دست داده است. بعضي از اعضاي دائم آن هنوز در فضاي 65 سال قبل زندگي مي‌کنند و انتظار دارند ساير دولت‌ها و ملت‌ها تابع آنان باشند». احمدی‌نژاد حضور اعضای دائم در شوراي حکام سازمان بين‌المللي انرژي اتمي را موجب توقف انجام وظايف حقيقي آن در خلع سلاح، منع اشاعه و کمک به استفاده صلح‌آميز اعضا از انرژي هسته‌اي عنوان کرد که به گفته وی، این امر باعث شده سايه تهديد سلاح‌هاي هسته‌اي بر جهان گسترده شود و داشتن و ارتقای سلاح هسته‌اي و تهديد به استفاده از آن جزو برنامه‌هاي رسمي و علني بعضي کشورها قرار گیرد. احمدی‌نژاد ايجاد تغيير اساسي در وضع موجود و نياز به تاسيس نظام‌های جديد را يک مطالبه عمومي دانست و گفت: «نظامات جديد بايد در چارچوب‌هاي نظري و فلسفي مبتني‌بر ايمان به خداي مقتدر و مهربان و حکيم تعريف و سازماندهي شود». رئیسجمهور پس از بیان مطالب فوق پیشنهاداتی را قرائت کرد که کارشناسان ارشد گروه 15 در نشست شنبه خود آنها را تدوین کرده بودند. در این بیانیه با توجه به ظرفيت‌هاي عظيم فکري، فرهنگي، علمي ، اقتصادي و سياسي کشورهاي عضو آمده است که کميته‌اي دائمي مرکب از نمايندگان کشورهاي حاضر تشکیل شود که ماموريت يابند چارچوب هاي نظري تغييرات را تدوين و بر مبناي آن راهبردهاي خود را ارائه دهند تا پس از تصويب سران در دستور کار گروه 15 قرار گيرد. با توجه به اينکه شرايط موجود جهاني، همگرايي در مسائل مختلف منطقه‌اي و بين‌المللي را بيش از گذشته ضروري ساخته است، پیشنهاد دوم گنجانده شده در این بیانیه، تشکیل کميته مشورتي با حضور وزراي خارجه است تا با نشست‌هاي منظم اين امر را پيگيري کنند. از سوی دیگر، با توجه به اینکه چالش‌هاي موجود در اقتصاد جهاني، اتکا بر منابع و توانمندي‌هاي عظيم و گسترده موجود در گروه بيش از پيش ضرورت يافته است، در بیانیه پایانی پيشنهاد شده است کميته‌هاي تخصصي در زمينه‌هاي صنعتي، کشاورزي ، بانکي ، انرژي و فناوری نوين تشکيل شود تا نحوه تقويت روابط و گسترش تعاملات در اين زمينه‌ها را بررسي و تصميمات مشترک و مناسبات را اتخاذ کنند. تاسيس بانک مشترک، انجام معاملات و تجارت به صورت مبادله کالا به کالا يا با سبدي از ارزهاي معتبر يا ارزهاي بومي کشورهاي متقابل و نظاير آن مي‌تواند در دستور کار باشد. پس از قرائت بيانيه پاياني چهاردهمين اجلاس سران گروه 15 توسط محمود احمدي‌نژاد که رياست اين اجلاس را برعهده داشت، رياست گروه 15 به رئیس‌جمهوري سريلانکا واگذار شد. ماهيندا راجاپاکسا از اقدامات و تلاش‌هاي جمهوري اسلامي ايران در دوره رياست بر گروه 15 تشکر کرد و با بيان اينکه رياست احمدي‌نژاد بر گروه15 باعث احياي پروژه‌هاي ناتمام اين گروه شده است، تصريح کرد: «متاسفانه در چند سال اخير ابهاماتي در اقتصاد جهان به وجود آمده که ناشي از سوء مديريت در پروژه جهاني‌سازي است ولي در زمان حاضر ابتکارات رئیس‌جمهوري اسلامي ايران در زمينه پيشرفت و همکاري‌هاي کشورهاي جنوب- جنوب اجرا شده است».