شهرزاد عبدیه

تالاب میقان، جایی که می‌گویند یکی از پراهمیت‌ترین جلوه‌های اکوتوریسمی استان مرکزی است، تالابی فصلی در دل کویر میقان. تالابی که به دلیل تهدیدات زیست‌محیطی تالاب‌های دیگر از جمله بختگان، شادگان و هورالهویزه به بزرگ‌ترین زیستگاه درنای خاکستری در غرب مدیترانه تبدیل شده است.

در حوالی تالاب میقان همه چیز شور است؛ آب، خاک و حتی گیاهان هم شور پسند هستند. قهرمان کویر یا قره‌داغ، گیاه بومی این منطقه است و 73 گونه گیاهی در این منطقه وجود دارد. تالابی که اگرچه امروز ماوای بیش از 60 درصد پرندگان استان مرکزی و 16 درصد پرندگان کشور است اما به استناد سخنان دوستداران محیط زیست در آینده‌ای نزدیک بیم نابودیش می‌رود. این در حالی است که بیش از 132 گونه پرنده بومی و غیربومی(مهاجر) تاکنون در این تالاب شناسایی شده که از این تعداد 27 گونه آسیب‌پذیر یا نادر حمایت شده است. مرغابی سانان، فلامینگو، غاز وحشی، حواسیل، چکاوک، کاکائی، آنقوت سرخرمایی، درنای خاکستری و... از جمله پرندگان زیبای این تالاب هستند که با تبیلغات درست می‌توانند موجب جذب علاقه‌مندان پرنده‌نگری از سراسر دنیا به این منطقه باشند؛ سرمایه‌ای که اگر درست از آن استفاده شود همیشه پایدار خواهد بود. اما گویا نه‌تنها قرار نیست از این سرمایه استفاده بهینه شود بلکه بسیاری کمر به نابودیش بسته‌اند. احداث سد در حوزه آبریز تالاب روی رودهای ورودی و رعایت نکردن حقابه تالاب و ورود سرریز فاضلاب خانگی و صنعتی اراک به محوطه تالاب از دلایل نابودی تالاب میقان هستند.

شکار و صید بی‌رویه و غیرمجاز، چرای بی‌رویه دام و عدم مدیریت جامع و یکپارچه در منطقه، همه و همه منجر به تغییر اکوسیستم و از بین رفتن امنیت منطقه برای حضور پرندگان شده است. اما همه داستان نابودی تالاب بدینجا ختم نمی‌شود چرا که در نزدیکی تالاب کارخانه املاح معدنی (سولفات سدیم) قرار دارد؛ کارخانه‌ای که سود سرشارش را به بهای نابودی تالاب میقان و گیاهان و پرندگانش به دست می‌آورد؛ به بهای حقی که از آیندگان برای داشتن چنین نعمتی ضایع می‌کند. اینجا تالاب میقان است، جایی که به لطف کارخانه املاح معدنی به وسیله جاده‌ای به 2 قسمت تقسیم شده است. جاده‌ای عریض و طویل که راه دسترسی کارخانه است به قلب تالاب؛ جایی که روزگاری مامنی امن بود برای پرندگان.اگرچه مسؤولان محیط زیست استان معتقدند این تالاب با توجه به اینکه زیستگاه بسیاری از پرندگان کشور و پرندگان مهاجر است،‌ امکان ثبت در کنوانسیون رامسر را دارد و به‌نظر تلاش‌هایی برای ثبت این تالاب انجام شده است اما اکنون همه‌ سهم این تالاب از محافظت، فقط مجوز منطقه‌ شکار ممنوع است. در اینجا هیچ حریم محافظتی وجود ندارد، هیچ نگهبانی در منطقه دیده نمی‌شود و آنچه هست مربوط به کارخانه املاح معدنی است؛ کارخانه‌ای که املاح را می‌گیرد و اکوسیستم منطقه را می‌بلعد و احتمال ورود فاضلابش به تالاب بیم نابودی آن را دوچندان می‌کند. اگرچه مسؤولان محیط زیست منطقه مدعی هستند فاضلاب کارخانه پیش از ورود به تالاب تصفیه می‌شود اما دوستداران محیط زیست استان با خنده‌ای تلخ آن را رد می‌کنند و از کثیفی و زالوهایی خبر می‌دهند که در نزدیکی محل زندگی پرندگان وجود دارند. آنها می‌گویند پرندگان برای دور شدن از این جاده به آن طرف تالاب پناه برده‌اند؛ جایی که محل ورود فاضلاب اراک به تالاب است و آلوده. این در حالی است که به گفته امیر انصاری، معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست استان مرکزی، اگرچه فاضلاب کارخانه‌ املاح معدنی تصفیه می‌شود اما تصفیه‌ آب فاضلاب شهری مشکل این تالاب است که باید برای آن اقداماتی صورت گیرد. وی می‌گوید: برای ثبت این تالاب در کنوانسیون رامسر باید استانداردهای مثبت رعایت شوند و این مشکلات از بین برود. ‌معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی در توضیح این که چرا جلوی فعالیت این کارخانه گرفته نمی‌شود، می‌گوید: سند مالکیت این کارخانه‌ پیش از انقلاب صادر شده و اداره‌ حفاظت محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان تا هنگامی که سند این کارخانه باطل نشود، نمی‌توانند کاری انجام دهند. مجتبی رضوانی در ادامه کمی هم جانب احتیاط را رعایت می‌کند و وجود این کارخانه را نیاز منطقه می‌داند و شاید برای اینکه اوضاع را کمی هم مطلوب جلوه دهد، می‌گوید: محدوده‌های جلوتر در تالاب در اختیار اداره‌ منابع طبیعی استان و روستایی‌های منطقه است و برای بهبود شرایط این تالاب در این محدوده‌ها، برنامه‌هایی در نظر گرفته شده است. با همه این گفته‌ها اما هنوز دل دوستداران تالاب و محیط زیست ناآرام است و بیم آن می‌رود که اگر زودتر کاری نشود در فردایی نزدیک تالاب میقان و پرنده‌هایش به نام و آهی تبدیل شوند در تاریخ طبیعی ایران. در دل تالاب یا بهتر است بگوییم جایی که روزی تالاب بود و امروز جاده کارخانه املاح معدنی سرویس بهداشتی نسبتا مخروبه‌ای قرار دارد که برای استفاده کارگران ساخته شده است. در اینجا همه چیز هست و هیچ نیست. در این تالاب بیش از حضور پرندگان حضور بی محابا و بهره‌برداری انسان از طبیعت خود را به رخ می‌کشد. راه دسترسی برای مردم به این تالاب آزاد است و تورها براحتی می‌توانند به این منطقه وارد شوند، ورودی که اگر بدون رعایت اصول گردشگری در چنین نقاطی انجام شود خود آسیبی است برای منطقه.

با این حال ما به تلاش‌های کمیته میقان سبز اندیشان اعتماد کرده و به وعده‌های مسؤولان دل خوش می‌کنیم؛ وعده‌ای که مجتبی رضوانی، ‌معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری استان مرکزی در بازدید خبرنگاران از تالاب داد و گفت: این منطقه با محوریت پرنده‌نگری و گردشگری مسؤولانه با رعایت الگوهای توسعه‌ گردشگری روستایی و با استفاده از ظرفیت‌های بومی منطقه تعریف خواهد شد. وی با تأکید بر اینکه قرار نیست در این منطقه اقامتگاهی ایجاد شود، گفت: از اقامتگاه‌های روستایی برای پذیرایی از گردشگران استفاده می‌شود. اینجا پر است از پرندگان، پرندگانی که دوستداران محیط زیست می‌گویند اگر خیال دیدنشان را دارید، آرام بیایید با پای پیاده، بدون وسیله نقیله، ملبس به لباسی به رنگ طبیعت و بدون بویی غیرطبیعی(عطر و ادکلن و...) چرا که پرندگان به بو بسیار حساس هستند. صدای وسایل نقلیه و همهمه و داد و فریاد انسان‌ها آرامش آنها برهم می‌زند و موجب ترس آنها می‌شود. برای دیدن این پرندگان باید از جنس طبیعت بود اما مجهز به یک دوربین دوچشمی؛ وسیله‌ای تا بتوان از دور و آرام زندگی پرندگان تالاب را به نظاره نشست.