نخستین اجلاس بین‌المللی ناشران جهان اسلام روز دوشنبه 31 خرداد با حضور دکتر علی اکبر ولایتی، مشاور مقام معظم رهبری، دکتر علی زارعی نجفدری مشاور رئیس‌جمهور و دبیرکل اجلاس بین‌المللی ناشران جهان اسلام، پروفسور حمید مولانا مشاور رئیس‌جمهور، دکتر محمدباقر خرمشاد معاون آموزش و پژوهش وزارت امور خارجه و بیش از ۳۰۰ نفر از ناشران داخلی و خارجی در محل سازمان ایرانی مجامع بین‌المللی معاونت آموزش و پژوهش وزارت امورخارجه برگزار شد. در این نشست دکتر ولایتی بر امر ترجمه و نقش آن در احیای تمدن اسلامی تاکید کرد. وی با نشان دادن منحنی‌هایی از فراز و فرود فرهنگ و تمدن اسلامی که نتیجه مطالعات خود و همکارانش در مدت 10‌سال بوده، گفت: ما به این نتیجه رسیدیم که اوج تمدن اسلامی در قرون چهارم و پنجم هجری بوده است. ولایتی با بیان اینکه این کار با محاسبات دقیق در حوزه‌های مختلف علمی صورت گرفته است، گفت: پس از اینکه ما از قرن پنجم تنزل را مشاهده می‌کنیم، در قرن‌های ششم، هفتم و هشتم شاهد حمله صلیبی‌ها به جهان اسلام هستیم. وی گفت: نیمه اول قرن هفتم آغاز حمله مغول است، یعنی از دو سو و از مغرب و مشرق جهان اسلام مورد تهاجم 2 قوم وحشی (حداقل در تعامل با مسلمانان) قرار گرفت که حاصل آن انهدام همه آن چیزهایی بود که در طول چند قرن در جهان اسلام به وجود آمده بود. ولایتی افزود: در قرن نهم، دهم و یازدهم، 3 امپراتوری بزرگ اسلامی عثمانی، صفوی و گورکانیان (در هند) تشکیل شدند که این مرحله صعود این منحنی است. وی گفت: از نیمه اول قرن دوازدهم که مصادف با حمله استعمار به جهان اسلام است منحنی ما سقوط شدیدی دارد و بعد به یک مرحله استقرار رسیده است تا اینکه در آغاز بیداری اسلامی ما شاهد صعود ملایمی در انتهای منحنی هستیم. مشاور مقام ‌معظم رهبری در امور بین‌الملل با اشاره به نقش ترجمه در این دوره گفت: ما چند دوره و مرحله ترجمه داشته‌ایم که در عصر نخست، ترجمه کتاب‌ها از سایر کشورها و ممالک از یونان، مصر، هند و ایران به زبان عربی بود و بعد از آن تمدن اسلامی شکل گرفت. وی افزود: بعد از شکل‌گیری تمدن اسلامی دوره دوم ترجمه را داریم که این بار جهت ترجمه برعکس شد و از جهان اسلام به کشورهای غربی و دیگر کشور‌ها صورت گرفت.

ولایتی گفت: در عصر استعمار که همزمان با نزول تمدن اسلامی و ترقی غربی‌ها بعد از رنسانس و در عصر انقلاب صنعتی بود، مرحله سوم ترجمه بویژه از آثار غربی‌ها به زبان‌های اسلامی اعم از عربی، فارسی، ترکی، اردو و زبان‌های مختلف را داشتیم. ولایتی همچنین از دانشمندانی مانند فارابی، بوزجانی، زهراوی، ابن سینا، ابوریحان بیرونی، ابن‌هیثم و خواجه نصیر طوسی به عنوان افرادی نام برد که در دوره سوم ترجمه متون اسلامی آثار آنها به زبان‌های غربی ترجمه شده است و اظهار کرد: اهمیت این موضوع به اندازه‌ای بود که پس از ایجاد صنعت چاپ در غرب و پس از انتشار کتاب مقدس توسط آنها، کتاب قانون ابن‌سینا، دومین کتابی بود که در آنجا به چاپ رسید. وی افزود: با توجه به حرکتی که به ‌واسطه بیداری اسلامی در جهان اسلام به‌ وجود آمده و کم‌کم آثار و برکات خود را نشان می‌دهد، تکلیف ما این است که این مرحله جدید ترجمه را منتها در جهت مقابل و معکوس انجام داده و کتاب‌های نوشته شده به زبان‌های اسلامی از عربی، فارسی، ترکی، اردو، سواحلی و... را به زبان‌های فرنگی ترجمه کنیم. ولایتی در بخش دیگری از سخنان خود یادآور شد: بعد از جنگ ایران و عراق، جمهوری اسلامی ایران بیشترین نرخ رشد علمی و فناوری را در جهان داشته است و ما بیش از یک هزار دانشمند را به جهان اسلام تحویل داده‌ایم. مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل گفت: اسلام یک دین بسیار مهم و بزرگ است که این پتانسیل را دارد که تمدن بزرگ اسلامی را مجددا احیا‌ کند؛ ما می‌توانیم از کشورهای اسلامی مانند ایران، ترکیه، مالزی و اندونزی به عنوان کشورهایی که برای احیای تمدن اسلامی تلاش می‌کنند، نام ببریم. مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل همچنین در حاشیه مراسم اختتامیه اجلاس بین‌المللی ناشران جهان اسلام گفت: باید نهضت ترجمه از زبان فارسی به زبان‌های زنده دنیا به راه بیفتد. وی افزود: به این موضوع چه قبل و چه بعد از انقلاب اهتمام لازم نشده است و اگر این نهضت همانگونه که در طول تاریخ تمدن اسلامی داشتیم، دوباره شکل بگیرد، آن وقت می‌توان امیدوار بود که جریان دو‌طرفه در ترجمه کتاب‌ها شکل بگیرد. ولایتی تصریح کرد: مهم‌ترین موضوعی که غربی‌ها از آن بی‌اطلاع هستند، موضوع علوم انسانی و کارهایی است که در این باره بویژه در حوزه فلسفه در ایران انجام شده است. وی گفت: ترجمه آثار فلسفی بزرگان و همچنین بزرگان حوزه به زبان‌های اروپایی می‌تواند نقش اساسی در انتقال مفاهیم عالیه موجود در کشور و نظام ما به دیگر نقاط جهان داشته باشد. مشاور مقام معظم رهبری در امور بین‌الملل‌ افزود: به علت فقدان اطلاع از شخصیت‌های برجسته جهان اسلام، در کرسی‌های دانشگاهی کشورهای غربی از اشخاصی استفاده می‌شود که نمی‌توانند مفاهیم را به صورت صحیح منتقل کنند. وی تاکید کرد: باید یک نهضت ترجمه با حمایت دولت شکل بگیرد و مانند نهضت ترجمه که در تاریخ اسلام بارها تکرار شده است، دوباره احیا‌ شود.