حسن هاني‌زاده
چرخش 180 درجه‌ای ترکیه از غرب به شرق و پشتیبانی این کشور از آرمان‌های ملت فلسطین قطعا فرآیند جدیدی در سیاست خارجی دولت رجب طیب اردوغان به شمار می‌آید. این چرخش زمانی صورت گرفت که ترکیه پس از 2 دهه توقف بیهوده در اتاق قرنطینه اتحادیه اروپايي، از ورود به این مجموعه نا‌امید شد. لذا در عرصه شطرنج سیاسی منطقه، کشورهای عرب که عموما نگاه غیر‌منطقی و طایفه‌ای نسبت به جغرافیای سیاسی خاورمیانه دارند از چرخش دولت ترکیه به سوی شرق استقبال کردند. گفته می‌شود اساسا پیروزی حزب توسعه و عدالت ترکیه و تشکیل یک دولت به ظاهر اسلامگرا در این کشور بدون همراهی وکمک عربستان و برخی کشورهای عرب منطقه مانند مصر امکان‌پذیر نبود.پذیرش ترکیه به عنوان عضو ناظر اتحادیه عرب، انتخاب اکمل‌الدین احسان‌اوغلوي ترك به عنوان دبیر‌کل سازمان کنفرانس اسلامی و گسترش مناسبات فرهنگی و اقتصادی میان اعراب و دولت ترکیه بخشی از تلاش‌های عربستان و برخی کشورهای عرب منطقه برای سپردن نقش تاثیر‌گذار سیاسی به ترکیه تلقی می‌شود. در چارچوب این تلاش‌ها، رژیم قبیله‌ای آل‌سعود از 5 سال پیش تا‌کنون برای ایجاد زمینه حضور فرهنگی ترکیه در منطقه هزینه‌های هنگفتی برای دوبلاژ ده‌ها سریال ترک و پخش از شبکه‌های ماهواره‌ای کشورهای عرب پرداخت کرده است. نخستین فاز سیاست رژیم آل‌سعود برای وارد ساختن ترکیه به عرصه‌های فرهنگی اعراب، تبلیغ مستقیم و غیر‌مستقیم رسانه‌ای از آثار گردشگری ترکیه بود. در عین حال هدف کشورهای عرب بویژه رژیم آل‌سعود از سپردن نقش کلیدی به ترکیه، تحت تاثیر قرار دادن نقش مثبت جمهوری اسلامی در حل بحران‌های خاورمیانه است. عربستان از 3 دهه پیش تا کنون در پی مقابله جدی با قدرت فزاینده ایران در سطح خاورمیانه بود لذا از آنجا که این کشور فاقد ظرفیت لازم برای مقابله با جمهوری اسلامی است درصدد برآمد از ظرفیت‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ترکیه برای ایفای این نقش استفاده کند. پس از حمله رژیم صهیونیستی به کاروان حامل کمک‌های انساندوستانه به غزه که به شهادت 20تن منجر شد، محبوبیت دولت رجب طیب اردوغان نزد ملت‌های عرب بشدت افزایش یافت.
تهدیدات مکرر نخست وزیر ترکیه علیه رژیم صهیونیستی ادبیات سیاسی ترکیه را به‌کلی نسبت به دوران حاکمیت پان‌ترکیست‌ها تغییر داد. ملت‌های عرب که همواره در طول تاریخ بدون تحلیل واقع‌بینانه مسائل منطقه، با رخدادها سیاسی به‌صورت عاطفی وانفعالی بر‌خورد می‌کنند، تحت تاثیر ادبیات جدید دولت ترکیه قرار گرفتند. علت استقبال ملت‌های عرب از رویکرد جدید ترکیه این است که اساسا رژیم‌های عرب به دلیل تکیه بر آمریکا و غرب نقش تاثیر‌گذار خود را برای حل بحران‌های خاورمیانه از دست دادند. لذا اعراب دنبال رهبری جدید از جنس ترکیه برای مدیریت خاورمیانه بودند و ترکیه به اعتبار اینکه یک کشور اسلامی است ودارای ظرفیت‌های انسانی و سیاسی رو به رشدی است، جایگزین مناسبی برای رژیم‌های عرب و برخی کشورهای دیگرمنطقه تلقی می‌شود.اما آیا ترکیه می‌تواند برای هدایت جریان‌های سیاسی خاورمیانه نقش رهبری را ایفا کند بدون اینکه هزینه‌ای پرداخت کند؟بسیاری از تحلیلگران بر این عقیده هستند که مقابله با رژیم صهیونیستی بدون هزینه نخواهد بود و ترکیه در آینده دچار یک چالش امنیتی جدی خواهد شد. افزایش موج خشونت‌ها وگسترش انفجارات در شهرهای مختلف ترکیه پیش در آمد یک بحران امنیتی است که رژیم صهیونیستی درصدد تحمیل آن به ملت ترکیه است. انفجار اخیر یک مجتمع نظامی در استانبول که به کشته‌شدن تعدادی از نظامیان ترکیه منجر شد بدون همکاری سازمان‌های جاسوسی رژیم اسرائیل امکان پذیر نخواهد بود. گسترش احتمالی خشونت‌ها در شرق ترکیه، افزایش نا‌امنی‌ها و بروز جریان‌های افراطی قومیت‌گرا در ترکیه بخشی از بهایی است که ممکن است ترکیه در آینده به خاطر سیاست‌های ضداسرائیلی خود پرداخت کند. قطعا از دید ناظران سیاسی مخفی نیست که عربستان از همه ابزارهای مالی، سیاسی و رسانه‌ای خود برای انزوای ایران در سطح منطقه و جهان بهره گرفته اما این تلاش‌ها بی نتیجه بوده است.تحرکات ضد شیعی رژیم وهابی آل‌سعود علیه ایران در عراق و لبنان صرفا در چارچوب سیاست‌های این رژیم قبیله‌ای برای مقابله با نفوذ جمهوری اسلامی قابل تجزیه و تحلیل است.با این حال بازنگری در سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری اسلامی برای یارگیری جدید در عرصه‌های منطقه‌ای و فرا‌منطقه‌ای می‌تواند به انزوای رژیم غیر‌دموکراتیک آل‌سعود منجر شود.اگر چه ایران خود را رقیب سیاسی ترکیه نمی‌داند اما می‌تواند از ظرفیت‌های ترکیه برای تدوین یک سیاست منطقه‌ای که به کاهش نقش تخریبی عربستان منجر شود، استفاده کند. جمهوری اسلامی ایران و ترکیه به عنوان 2 کشور اسلامی تاثیر‌گذار در منطقه می‌توانند از رهگذر تعامل مثبت و سازنده، ساز و کارهای لازم را برای به حاشیه راندن عربستان تعریف کنند. این 2 کشور دیدگاه‌های مشترکی برای حل بحران‌های منطقه بویژه بحران‌های فلسطین، عراق و افغانستان دارند که می‌توانند بر اساس رهیافت‌های حقیقی و بر مبنای منافع ملت‌های عرب منطقه نقش فرا‌دستی خود را به دور از تاثیرات مخرب عربستان ایفا کنند.