داوود دانش‌جعفری*: اقتصادی مناسب است که بتواند رشد بالای اقتصادی را برای کشورها رقم بزند. در سال‌های گذشته اقتصاد ایران از سال 1368 به بعد متوسط رشد اقتصادی را تجربه کرده است. رشد اقتصادی ایران از سال 1368 تاکنون حدود 5 درصد بوده است. این به این معناست که مردم ایران هر 13 سال یک‌بار سطح زندگی آنها به 2 برابر افزایش می‌یابد. این مساله ناشی از نوسان رشد اقتصادی در ایران است. در این میان اقتصاد مقاومتی به بررسی عوامل مختلف در اقتصاد مقاومتی می‌پردازد تا نوسان رشد اقتصادی را به حداقل برساند. به‌عنوان نمونه طرح مسکن مهر از طرح‌هایی بود که هدفگذاری آن برای اقشار کم‌درآمد بسیار مفید ارزیابی می‌شد اما از آنجا که تأمین منابع این طرح با استقراض از بانک مرکزی همراه بود، مفید ارزیابی نشد. منظور از اقتصاد مقاومتی ایجاد نهاد مناسب است؛ یعنی مجموعه‌ای از سیاست‌ها، قوانین و تدابیر اجرایی که خطرپذیری اقتصاد ایران را در برابر تکانه‌ها و اختلال‌های آسیب‌زننده داخلی و خارجی بویژه تحریم‌ها به حداقل برساند و زمینه را برای دستیابی به پیشرفت و رشد پایدار اقتصادی فراهم کند. برای این مهم باید محورهای مقاوم‌سازی اقتصاد از جمله شناسایی حوزه‌های خطرپذیر اقتصاد ایران، یافتن راهکارهای کاهش خطرپذیری و خروج از حوزه‌هایی که خطرپذیری آن بالاست در این مورد در دستور کار قرار گیرد. البته در کشورهای خارجی برای مقاوم‌سازی اقتصادشان کارهایی صورت‌گرفته است. به‌عنوان نمونه آمریکا در زمان بحران نفتی راهکارهایی مبنی بر استفاده از فناوری‌های کمتر انرژی‌بر، استفاده‌ از انرژی‌های جایگزین نفت و ایجاد ذخایر استراتژیک نفت در حدی که کاهش مقطعی عرضه نفت تولید داخلی را متاثر نکند، انجام داد. همچنین آمریکا حوزه‌های مصرفی و وارداتی خود را افزایش داد اما ایران به این موضوع توجه ندارد. به‌عنوان نمونه الان 60 درصد مصرف انرژی ایران از طریق گاز بوده و این به آن معناست که اگر یک زمان اتفاقی برای گاز بیفتد، 60 درصد انرژی کشور با مشکل روبه‌رو خواهد شد. اقتصاد مقاومتی دقیقا به این موضوع تاکید دارد که مصارف انرژی در حوزه‌های مختلف گسترده و محدود به یک بخش خاص نباشد. ایران باید برای اجرای اقتصاد مقاومتی خطرپذیری خود را کاهش دهد؛ این کاری است که در کشورهایی مانند ترکیه هم اجرا شده، چراکه خطرپذیری ترکیه به گاز وارداتی از روسیه قابل توجه است. یک زمانی همه گاز مورد نیاز ترکیه از روسیه تامین می‌شد، اما ترکیه تصمیم گرفت از آسیب‌پذیری انحصار واردات گاز از روسیه نجات پیدا کند و از انحصار دور شود، به همین‌دلیل به هر قیمتی شده گاز ایران را خرید. هرجا اقتصاد ایران آسیب‌پذیر باشد موضوع اقتصاد مقاومتی هم باید مورد توجه مسؤولان قرار گیرد. به‌طور قطع درآمد نفت برای ایران مطمئن نیست چراکه قیمت جهانی نفت توسط شرایط بین‌المللی تغییر می‌کند بنابراین خطرپذیری وابستگی اقتصاد ایران به نفت باید مورد توجه قرار گیرد. از سوی دیگر هم‌اکنون عمده واردات ایران از کشورهای امارات عربی متحده، چین، کره‌جنوبی، ترکیه و سوییس انجام می‌شود و سهم دیگر کشورها تنها 40 درصد است در حالی‌که از نظر اقتصاد مقاومتی این موضوع آسیب جدی برای اقتصاد ایران است. اقتصاد مقاومتی می‌گوید حتی اگر مجبور به واردات هستید دامنه واردات را از کشورهای مختلف انجام دهید؛ یکی از خطرپذیری‌های اقتصادی ایران وابستگی شدید مواد غذایی مردم به واردات است در حالی‌که ایران برای جلوگیری از خطرات تحریم باید این وابستگی را مدیریت کند. اقتصاد مقاومتی می‌تواند مجموعه سیاست‌های اقتصاد ایران از ناحیه فشار داخلی و بیرونی را به ثبات و استحکام برساند. نمونه این موضوع را می‌توان در تحریم بانکی سال‌های اخیر دید. اشکال ما در آن زمان این بود که تبادلات پولی خود را با کشورهای خارجی فقط از طریق 5 بانک اروپایی انجام می‌دادیم و آمریکا توانست با نفوذ در این بانک‌ها از طریق خرید سهام یا تهدید، ایران را با مشکل روبه‌رو کند. هرچند پس از تحریم تعداد بانک‌های طرف معامله به 200 بانک افزایش یافت و آسیب‌پذیری کم شد. به هر حال دولت‌ها دوست دارند برای مردم‌شان کار کنند و دولت قبل مسکن مهر را با همین هدف اجرا کرد حتی با وجود تورم‌زا بودنش ترجیح داد مردم صاحب مسکن شوند اما عواقب بعدی این سیاست نشان داد کشور از مسیر توسعه دور شده است. در هدفمندی یارانه‌ها مسائل مختلف از جمله کمک به تولید و بخش‌های اقتصادی لحاظ شده بود اما فقط پرداخت نقدی اجرا شد و پرداخت یارانه این ریسک را هم به همراه داشت. اگر یک بار پولی پرداخت شد باید در دفعات بعدی نیز ادامه داشته باشد و دولت‌های بعدی قادر به حذف آن نبودند، این دولت هم ترجیح داد به جای افزایش، رقم فعلی یارانه را حفظ کند.
* عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی