تئاتر مدرن در ایران هیچ‌گاه به معنایی که در مبدا شکل‌گیری‌اش تبدیل به جریان سیال هنری شد، نتوانست جایگاهی مردمی پیدا کند و از آغاز تا امروز، همواره به عنوان هنری شناخته شده که طبقه یا قشری که علایق فرهنگی خاص‌تر و متمرکزتر دارند را به سمت خود جلب کرده است. به گزارش «وطن‌امروز»، فضایی که تئاتر در ایران طی کرد، بیشتر در بروز و ظهورهایی که عوامل تئاتر در سینما داشتند، شناخته شد. بسیاری از چهره‌های شاخص تئاتر که اساتید ستاره‌های سینما هستند، به اندازه این ستاره‌ها دیده و شناخته نشدند و شاید همین موضوع یکی از دلایل ادعای نخبگانی بودن و خاص بودن مخاطبان تئاتر باشد. در روزگار معاصر و اتفاقا همین ایام نیز به‌رغم اینکه فقط در تهران و در شرایط عادی، هر شب بیش از 100 عنوان اجرا روی صحنه می‌رود اما تئاتر هنوز به عنوان هنری که برای مخاطب عام قابل پذیرش باشد، تعریف نمی‌شود. سالن‌های کوچک، بلیت‌های گران و فضای روشنفکری، سرد و خموده عمده نمایش‌هایی که در کشور روی صحنه می‌روند، با نتیجه‌ای طبیعی همراه خواهد بود و آن اندکی مخاطب است. مخاطب اندک تئاتر البته به معنای مخالفت عامه مردم با مساله نمایش نیست. گاهی همین گرانی بلیت، گاهی فضای محفلی تئاترها و گاه دلایل دیگری که فراوانند، باعث می‌شوند، مردم بماهو مردم، ارتباط خوبی با این فضا برقرار نکنند اما نمایش را دوست دارند. تعزیه که نوعا نمایشی ایرانی و برخاسته از فرهنگ ایرانی است، همواره مخاطبان گسترده خود را داشته و دارد. در این میان یک ابداع در ماجرای نمایش در ۲ دهه گذشته موجب شده است، نمایش به امری عام‌تر تبدیل شود؛ «نمایش‌ میدانی». نمایش میدانی، عنوانی است که به خاطر وسعت صحنه و حجم اجرا، روی این شکل از نمایش‌ گذاشته شد. 

«شب آفتابی» سرآمد نمایش‌های محیطی در سال‌های بعد از انقلاب است؛ نمایشی منحصر به فرد به کارگردانی بهزاد بهزادپور که پیش از خودش نمونه مشابه نداشت، البته بسیاری معتقدند شب آفتابی تکرار نیز نشد. اگر چه نمونه‌های مشابهی از آن با نام‌های دیگر اجرا شد. بعد از «شب آفتابی» البته نمایش میدانی توسعه نیز پیدا کرد؛ هم در شکل اجرا و هم در الگوی روایت. تجهیزات و دستاوردهای هنری جدید نیز به کمک شکل‌های جدیدی از اجرا و روایت آمد. در شهرستان‌ها نیز برخی به شیوه خود نمایش‌های میدانی را روی صحنه بردند. در مشهد، تبریز و بوشهر این اتفاق افتاد و البته دستیاران و فعالان «شب آفتابی» توانستند هر کدام خودشان به کارگردانی و تهیه‌کنندگی نمایش‌هایی که خودشان طراحی کرده بودند، بپردازند. اگر چه «شب آفتابی» کار بشدت پرزحمتی بود که هم از لحاظ فرم و هم از نظر محتوا و ارتباطی که با مخاطب برقرار می‌کرد، منحصر‌به‌فرد می‌نمود اما همراهی مخاطب موجب می‌شد انگیزه و علاقه برای اجرای نمونه‌هایی شبیه آن در ایام مختلف سال و در سال‌های بعد ادامه پیدا کند. «شب آفتابی» و دیگر نمایش‌های مشابه آن بیش از 10 سال پیاپی در حالی به اجرای خود ادامه داد که ابعاد مختلف نمایش هر کدام در طول سالیان توسعه‌های فنی و فرمی و محتوایی داشتند. گستردگی مساحت و فضای اجرا هر بار بیش از پیش می‌شد و به همین ترتیب تعداد نیروها نیز افزایش پیدا می‌کرد. سیر محتوایی نمایش نیز به سمتی می‌رفت که بتواند مخاطبان عام‌تری را با خود همراه کند، چنانکه در جهان عرب نیز این اجراها با استقبال مردم همراه شد. یکی از این گونه نمایش‌ها در ایام پیاده‌روی اربعین، در نجف اشرف روی صحنه می‌رفت و در هر اجرا بیش از 5000 مخاطب داشت. این اجراها در طول شبانه‌روز چند بار تکرار می‌شد و هر بار بر تعداد مخاطبان افزوده می‌شد. جهات تکنیکی و دخیل کردن نور و صدا و افکت‌های مختلف، جلوه‌های بصری، میدانی و سینمایی- که تنها یک کارکشته تئاتر و سینما می‌تواند از پس آن برآید- نیز با توسعه تجهیزات شکل‌های جدیدتری پیدا می‌کرد. گاهی موجب آسان‌تر شدن صحنه و طراحی‌ها می‌شد و گاه به فراخور یک تکنولوژی جدید لازم است قصه نیز به شکل دیگری روایت شود. یکی از مدیریت‌های خارق‌العاده در فضای نمایش‌های میدانی، مدیریت منابع انسانی است که روزانه صورت می‌گیرد. استفاده همزمان از چندصد هنرور، فضا را برای مخاطبان حیرت‌انگیز می‌کند. این اتفاق در کمتر رویداد هنری قابل اجراست. این نمایش‌ها که زمان اجرای کوتاه‌ترین آنها بیش از ۲ ساعت است، کلاس درس تاریخ دینی و آیینی نیز هستند. در «شب آفتابی» از زاویه نگاه یک شیعه هنرمند، روایتی از آغاز خلقت تا عصر ظهور چنان عامه‌فهم منتقل می‌شد که در کمتر اثر نمایشی تاریخی دیده شده بود. این نمایش‌ها معمولا 4 پرده اصلی داشت و احتمالا دارد؛ «قصه انبیا»، «حوادث صدر اسلام»، «تاریخ معاصر» و «ظهور امام زمان(عج)». یکی از مهیج‌ترین بخش‌های نمایش «شب آفتابی» و برخی نمایش‌هایی که با تم «شب آفتابی» اجرا می‌شوند، واقعه عاشورای حسینی در وسعت میدانی بزرگ‌تر از تکیه‌ها و میادین اجرای تعزیه بود. آشنایی عاطفی، اعتقادی و تاریخی مردم با «عاشورا» همیشه این بخش را به یکی از مهیج‌ترین بخش‌های نمایش تبدیل می‌کند. در همان دورانی که «شب آفتابی» روی صحنه می‌رفت، رهبر انقلاب در دیداری با تیم سازنده نمایش میدانی «شب آفتابی» از آنها خواستند این کار تکثیر و در سایر شهرستان نیز اجرا شود. نمایشی که به تعبیر رهبری «مثل تئاتر از غرب به ما نرسیده و طراحی بومی و اسلامی دارد». 

حالا چند سال است فرم اجرای «شب آفتابی»، البته با تغییراتی که توسط هنرمندان و به شکلی هنرمندانه صورت داده‌اند، به موضوعات مختلف و متعددی که برای فضای عمومی قابل درک است، می‌پردازد. بر این اساس قرار است در تازه‌ترین نمایش میدانی که در تهران اجرا خواهد شد، مساله «غدیر» در محوریت قرار گیرد. 

***