چرا لیتیوم استراتژیک‌ترین فلز و ماده معدنی جهان است؟
لیتیوم، آینده جهان
گروه اقتصادی: در روز‌های اخیر صحبت‌های زیادی درباره خبر اکتشاف نخستین معدن لیتیوم در ایران شده است؛ ذخایری که اگر از خلوص بالایی برخوردار باشد، ایران را به یکی از بزرگ‌ترین دارندگان این فلز استراتژیک بدل می‌کند. نکته حائز اهمیت این است که در جهان امروز لیتیوم به یکی از ارزشمندترین مواد معدنی تبدیل شده و رقابت زیادی بر سر این فلز گرانبها در جریان است. در یک دهه اخیر آمریکا در تلاش خود برای تسلط بر جهان، چند جنگ را به راه انداخته است؛ از یک سو، جنگ علیه روسیه برای کنترل و تسلط بر سوخت‌های فسیلی از جمله نفت و گاز، از سوی دیگر جنگ علیه چین برای کنترل ذخایر لیتیوم، ماده معدنی کلیدی برای انتقال انرژی و تولید انرژی پاک و در جبهه سوم جنگ با چین برای برتری در صنعت ریزتراشه‌ها و هوش مصنوعی. اما سوال این است: مزیت لیتیوم در چیست که تا این حد در جهان کنونی اهمیت دارد؟ لیتیوم ماده معدنی استراتژیک و ضروری برای ساخت خودروهای الکتریکی، باتری دوربین‌های حرارتی، تلفن‌های همراه و واحدهای ذخیره‌سازی انرژی بادی و خورشیدی است. در واقع لیتیوم کلید گذار از سوخت‌های فسیلی به انرژی پاک و «نفت عصر جدید» است.
به گزارش «وطن امروز»، جنگ لیتیوم علیه چین در دولت دونالد ترامپ آغاز شد؛ زمانی که او برای توسعه یک سیاست استراتژیک برای کنترل ذخایر لیتیوم جهان و در نتیجه تلاش برای مقابله با پیشرفت‌های چین در صنعت فوق‌الذکر، وضعیت اضطراری ملی اعلام کرد. دستور ترامپ این بود که باید سیاست جسورانه‌تری اتخاذ شود، زیرا پیشرفت‌های چین در صنعت لیتیوم و کنترل لیتیوم، تهدیدی برای امنیت، صنعت و منافع استراتژیک آمریکا بود. آن زمان دولت وقت آمریکا با اجرای برنامه‌ای برای افزایش تولید لیتیوم، کبالت و عناصر خاکی نادر در سراسر جهان، در تلاش برای شکستن برتری چین در تامین مواد معدنی استراتژیک مهم بود. نگرانی‌های دولت ترامپ آشکار بود، زیرا چین دارای مهم‌ترین پیشرفت‌ها در صنعت لیتیوم – استراتژیک‌ترین ماده معدنی برای توسعه صنعت خودروهای الکتریکی و توسعه انرژی پاک - در جهان است. چین نزدیک به ۸۰ درصد در تولید جهانی عناصر خاکی نادر سهم دارد. عناصر خاکی نادر گروهی متشکل از ۱۷ عنصر شیمیایی مورد استفاده در دستگاه‌های الکترونیکی مصرفی و تجهیزات نظامی است. این کشور در گذشته از برتری خود در تولید عناصر خاکی نادر برای گرفتن امتیازات سیاسی استفاده کرده است و پس از مناقشه دریایی با ژاپن در سال ۲۰۲۰، صادرات این مواد به همسایه خود را متوقف کرد و باعث افزایش قیمت‌ها و تلاش برای تامین این مواد از نقاط دیگر شد.
در طرف دیگر اما صنعت لیتیوم در ایالات‌متحده در مقایسه با چین به‌شدت عقب مانده است. چینی‌ها 60 درصد از تولید لیتیوم جهان را کنترل و پالایش می‌کنند و بازارهای خودروهای برقی جهان را در اختیار دارند و با 80 تا 90 درصد ظرفیت جهانی بر بازار باتری‌های الکتریکی تسلط دارند. 6 تولید کننده از 10 تولیدکننده بزرگ باتری خودروهای الکتریکی در چین مستقر
هستند.
گزارش مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) در واشنگتن می‌گوید ایالات‌متحده آماده پاسخگویی به تقاضای صنعت لیتیوم در سال‌های آینده نیست و چین می‌تواند از موقعیت مسلط خود در این مناقشه برای رهبری جهان در انتقال به انرژی‌های پاک استفاده کند. همچنین آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌کند ارزش فروش جهانی لیتیوم بین سال‌های 2020 تا 2023 میلادی 20 برابر شود. این در حالی است که قیمت لیتیوم در 2 سال اخیر تقریبا 400 درصد رشد کرده است.
* کشف نخستین ذخایر سنگ لیتیوم ایران در همدان
هفته گذشته خبری منتشر شد مبنی بر اینکه ۸ میلیون و 500 هزار تن لیتیوم در همدان کشف شده که البته این مقدار کانسنگ لیتیوم است و نه خود لیتیوم و هنوز جزئیاتی از درصد خلوص آن منتشر نشده است و قاعدتا موجودی لیتیوم کمتر از این عدد خواهد بود، زیرا درصد خلوص به نوع کانسنگ و ppm موجودی لیتیوم در کانسنگ بستگی دارد. اگر ppm کانسنگ بالا باشد، ایران در لیست ۳ کشور اول دارای منابع عظیم لیتیومی در دنیا قرار خواهد گرفت. برای مثال در آرژانتین بیش از ۱۹ میلیون تن کانسنگ لیتیوم وجود دارد اما موجودی خود لیتیوم کمتر از ۲ میلیون تن است. در شیلی عیار کانسنگ لیتیوم به طور قابل توجهی بالاست و درباره ایران پیش‌بینی می‌شود موجودی واقعی کمتر خواهد بود. باید این موضوع را در نظر داشت که لیتیوم یک ماده حیاتی و استراتژیک بویژه برای سوخت همجوشی در مرحله دوم بمب‌های گرما هسته‌ای و حتی برای مرحله اول یک بمب شکافتی تسریع‌شده برای دور زدن تولید تریتیوم است.
* اهمیت کشف منابع لیتیوم در ایران
بر اساس پیش‌بینی‌‌ها، این ذخایر لیتیوم می‌تواند حاوی حدود 8.5 میلیون تن متریک (MT) آماده استخراج باشد که آن را به یکی از بزرگ‌ترین اکتشافات جهانی تبدیل می‌کند. در حال حاضر، ذخایر شیلی با 9.3 میلیون تن بزرگ‌ترین ذخایر جهان است. تا به حال گفته می‌شد دومین ذخایر بزرگ در استرالیا با 3.8 میلیون تن است. در جهان، این فلز استراتژیک و ارزشمند در فناوری‌های پیشرفته از اهمیت بالایی برخوردار است.
شاخص قیمت لیتیوم تا اواسط دسامبر ۲۰۲۲ نسبت به مدت مشابه سال قبل 182.6 درصد افزایش یافت. در همین حال S&P Global نسبت به کمبود جهانی لیتیوم در سال ۲۰۲۴ به دلیل افزایش تقاضا هشدار داد. این شرکت استدلال می‌کند که ۵۳ پروژه کنونی استخراج لیتیوم با هزینه‌ای حدود 37.8 میلیارد دلار در سال، حتی اگر تا سال ۲۰۳۰ با کسری ۶۰۵۰۰۰ تنی توسعه یابند، باز هم قادر به پاسخگویی به تقاضای جهانی نیستند. نام عنصر لیتیوم خود یونانی است و از کلمه یونانی lithos گرفته شده است. این کلمه به معنای سنگ و نماد شیمیایی یا نشانه شیمیایی عنصر لیتیوم در جدول تناوبی نیز li است. رنگ این عنصر قلیایی به رنگ نقره‌ای و سفید بوده و همچنین بسیار نرم است. لیتیوم فلز نخستین بار در سال 1800 میلادی توسط یک شیمیدان بزرگ کشف شد. این شیمیدان بزرگ برزیلی در یک معدن بزرگی از فلزات آن را کشف کرد. فلز لیتیوم حتی تا یک قرن بعد‌تر به صورت گسترده و جدی مورد استفاده قرار نگرفت، زیرا ویژگی‌های آن به طور کامل کشف نشده بود اما با گذشت زمان که با خاصیت‌ها و ویژگی‌های آن آشنایی پیدا کردند از این فلز قلیایی پرکاربرد استفاده‌های بسیار زیادی شد.
* ارزش معاملات ترکیبات لیتیومی
عمده تجارت لیتیوم به صورت کربنات، هیدروکسید و همچنین اکسید است. در آمار، میزان تجارت اکسیدی و هیدروکسیدی را یکجا و با‌هم گزارش می‌کنند. صادرات و تجارت ترکیبات لیتیومی از سال ۲۰۱۰ روند صعودی به خود گرفت، به طوری که ارزش صادرات از ۲۵۰ میلیون دلار به یک میلیون و ۲۰۰ هزار دلار برای هر یک از ترکیبات در سال ۲۰۲۱ رسید و در عین حال می‌توان گفت در سال‌های اخیر ترکیبات کربناتی و هیدروکسیدی - اکسیدی، سهم برابر در بازار داشته‌اند. ارزش صادرات در سال ۲۰۱۸ به بیشترین میزان خود رسیده است. دلیل این امر افزایش قیمت لیتیوم کربنات نسبت به سال‌های قبلی بوده است. بعد از سال ۲۰۱۸، بتدریج ارزش صادرات کمتر شده تا اینکه در سال ۲۰۲۱، دوباره ارزش تجارت افزایش یافته است.
بیشترین صادرات لیتیوم هیدروکسید - اکسید مربوط چین است که اصلی‌ترین مشتری‌های آن کشورهای کره‌جنوبی و ژاپن هستند. درباره لیتیوم کربنات می‌توان گفت بازار تجارت جهان در اختیار شیلی است. به این صورت که در سال ۲۰۲۱ ارزش صادرات این کشور به حدود ۸۸۰ میلیون دلار رسید. کشورهای چین و هلند نیز در این بازار فعالیت دارند اما نقش آنها به مراتب از شیلی کمرنگ‌تر است.