محمدرضا کردلو: مدتی پیش در سفری خانوادگی به اسالم رفتیم؛ شهرستانی خیلی دورتر از تهران. ناهار را در یک رستوران جمع‌وجور که از مشتریان با غذای محلی پذیرایی می‌کرد، بودیم. مسؤولش یک زن بود و رستوران هم برای خودش بود. چند نفری هم به واسطه او آنجا کار می‌کردند و رزق و روزی می‌بردند. کار کردن آزاد و موفق آن زن را که حتما مثل و مانند‌های فراوانی دارد، در خاطرم نگاه داشتم برای روزهای جشنواره فیلم فجر؛ وقتی به تناوب و خیلی غیراتفاقی با زنانی مواجهیم منفعل و ناتوان که یا هیچ کاری از دست‌شان برنمی‌آید یا در دام شعارهای قلابی فمینیستی می‌افتند و روزمرگی و سطحی‌نگری را به عنوان حقوق زن تئوریزه می‌کنند. 3 فیلم «سه کام حبس»، «قصیده گاو سفید» و «عامه‌پسند» کلیشه‌هایی در همین راستا بودند که به دلیل ضعف گسترده در فیلمنامه، روایت و تولید حتی در پیش بردن ایده‌های خود نیز توفیقی پیدا نکردند. «سه کام حبس» سوژه معلقی میان اعتیاد و زنانگی بود و در جایی که بحران برای شخصیت زن به وجود می‌آید، او ظهور و بروز منفعلانه‌ای دارد. بیشتر فیلم‌هایی که با مضامین اجتماعی پیرامون «زن» در 15-10 سال گذشته تولید شده‌اند، در مقام و ادعای دفاع از زنان و علیه تبعیض جنسیتی تبلیغ شده‌اند اما در نهایت آنچه از آنها به خاطر می‌آوریم نمایش یک تصویر غیرواقعی از «زن» بوده است. «سه کام حبس» با تشدید غیرمنطقی موقعیت‌های تلخ، بنا دارد شخصیت زن اصلی را در ورطه بلایای مکرر قرار دهد و از او یک شبه‌قهرمان بسازد که برای شوهرش فداکاری می‌کند (البته با تفسیری غلط از فداکاری که می‌شود آن را حماقت نیز معنا کرد). اما از اساس چرا زن در موقعیت اینچنینی قرار گرفته و تصمیمی غیرعاقلانه می‌گیرد؟ چون تعریف فیلمساز از «زن» بشدت متاثر از کلیشه‌هایی قبلی است که ملودرام‌های اجتماعی سینما آن را برساخته کرده‌اند. در نهایت چه اتفاقی می‌افتد؛ در یک تلخی آزار‌دهنده که صدای مخاطبان سالن را هم در‌می‌آورد، صحنه پیش از پایان به سکانسی سادیستیک تبدیل می‌شود و شمای مخاطب از تماشای آن لحظه که نوزاد در ماشین است، پدر سکته کرده، فروشنده شیشه که خود نیز معتاد به آن است زیر دست و پای یک نره‌غول که معلوم است حال درستی ندارد کتک می‌خورد و مادر نوزاد (شخصیت زن اصلی) تا مرز مورد تجاوز قرار گرفته شدن پیش می‌رود و باز یک شلیک غیرمنطقی که آنها را از آن مخمصه اعصاب خردکن نجات می‌دهد. کارگردان این فیلم در نشست خبری باز این مسأله تکراری را- که «تلخ‌ساز»‌ها آن را مطرح می‌کنند- بر زبان آورد که فیلمساز آینه جامعه است. واقعا این چه تعریف من‌درآوردی از سینماست؟ پس چه کسی رویاپردازی کند و آنچه را که نمی‌بینیم به ما نشان دهد؟! بله سینما می‌تواند آینه جامعه باشد اما به شرطی که به حقیقت آینه پی برده باشد. سینمای سانسورچی که عامدانه خوبی‌ها را می‌پوشاند و بدی‌ها را نشان می‌دهد، چگونه می‌تواند ادعای آینه‌سانی کند. 

غیرواقع‌نمایی، بلای جان یکی دیگر از فیلم‌های حاضر در جشنواره نیز شده است؛ «قصیده گاو سفید» که از موردی خاص در کلیشه «قصاص»، بنای یک تعمیم کلی درباره قضاوت را دارد. کلیشه سفارشی «قصاص» دستمایه مقابله یک چالش اخلاقی با  قانون رسمی قرار می‌گیرد. قانون خشک و رسمی و غیرقابل انعطاف در مقابل زنی منعطف و احساساتی قرار می‌گیرد که براحتی هم دل از دست می‌دهد. تصور ابتدایی ما از مینا در «قصیده گاو سفید»، یک زن خودساخته است که حالا قرار است با روزهای نبودن همسرش کنار بیاید اما این در سینمای سفارشی خریدار ندارد! اصلا چه معنی دارد زن روی پای خودش بایستد؟ (مفهومی که از زن در این فیلم تصویر شده). 

مینا در ادامه از همسرش که به علت خطای قاضی به اشتباه اعدام شده، اعاده حیثیت می‌کند تا قاضی را پای میز محاکمه بکشد. احساس‌گرایی مطلق از مینا نیز شخصیتی غیرمنطقی و در نهایت منفعل می‌سازد که کیاست خاص زن ایرانی را ندارد.

زود اعتماد می‌کند و همین دلیل شکست خوردن او در انتقام یا اعاده حیثیت می‌شود. مینا به طرز عجیبی در اتمسفری غیرایرانی زندگی می‌کند و انگار شبیه بقیه مردم نیست. انفعال و احساسات صرفا به زن جوان تعلق نمی‌گیرد. در «عامه‌پسند» با یک زن مواجهیم که بعد از سنت، خانه‌داری، بزرگ کردن فرزند و همه تلاش‌های 28 ساله‌اش در خانه همسر، خیر ندیده و تصمیم به «خروج» می‌گیرد. او هم اما منفعل و احساساتی، غیرمنطقی و کم‌عقل است و شکست می‌خورد. قابل تامل آنکه فیلمساز که گویا مسأله تبعیض جنسیتی برایش دغدغه بوده، با کاشت شخصیت یک زن جوان در مقابل یک زن سالخورده در شرایط اجتماعی شهرستان، «زن» را هم روبه‌روی «زن» قرار می‌دهد. بردن این فیلم به شهرستان هم به مخاطب اجازه می‌دهد مشکلات بعد از طلاقی را که برای یک زن در شهرستان به وجود می‌آید تعمیم ندهد و این شکست فیلمساز در ایده به زعم خود آوانگاردی است که دارد. یعنی اگر «فهیمه» بعد از طلاق به یک کلانشهر می‌رفت یا حتی به شهرستانی دیگر شاید با این مشکلات عدیده مواجه نبود. فیلم تلاش کرده ضد مرد باشد. تصویر هیچ مردی را از روبه‌رو نمی‌بینیم و تنها مردی که تصویر او را از روبه‌رو می‌بینیم ظاهرا دارای گرایش‌های همجنس‌خواهانه است؛ یعنی برای احقاق حقوق یک جنس، به جنس دیگر تاختن و با ادعای فیلمی زنانه، فیلمی علیه مردان ساختن. طبیعی و قابل پیش‌بینی است که هیچ‌کدام از این 3 فیلم در گیشه با اقبال مخاطب مواجه نخواهند شد.

 یکی دیگر از اتفاقات جالب توجه در روز اول جشنواره امسال حضور برخی هنرمندان و البته منتقدانی بود که پیش از این اعلام کرده بودند از حضور در جشنواره فجر امسال منصرف شده‌اند. حضور تعدادی از این افراد در سالن رسانه‌ها آنقدر جالب توجه بود که بسیاری از اهالی رسانه در همان روز اول در صفحات مجازی خود با انتشار پست‌هایی نسبت به این اتفاق واکنش نشان دادند.

***

 فیلم سینمایی «سه‌کام حبس» اولین فیلمی بود که در سالن رسانه‌های جشنواره فجر امسال به نمایش درآمد. در نشست خبری این فیلم سامان سالور، کارگردان این اثر در پاسخ به سوالی در ارتباط با شباهت بالای شخصیت «محسن تنابنده» در این فیلم با فیلم سینمایی «لامپ‌100»، گفت: «برای ساخت این فیلم ۳ سال تلاش کردیم و تمام سعی خود را کردیم تا جنبه دیگری از این اعتیاد را نشان دهیم. بازی تنابنده تکرار فیلم لامپ ۱۰۰ نبود، چرا که این ۲ نقش با هم متفاوت بود و من در این فیلم از ویژگی رفاقت و انرژی تنابنده استفاده کردم. اعتیاد با فراگیری‌ای که دارد موضوع بسیار مهمی در بافت خانواده و جامعه است و هیچ وقت نمی‌توان این سوژه را تکراری دانست، امیدوارم این نوع از فیلم‌ها تلنگری برای جامعه باشد».

***

 نشست خبری فیلم سینمایی «قصیده گاو سفید» به کارگردانی بهتاش صناعی‌ها دومین نشستی بود که در روز اول جشنواره در سالن رسانه‌های فجر برگزار شد. در این نشست صناعی‌ها درباره اینکه حکم قصاص در این فیلم زیر سوال رفته است، اظهار کرد: «حرف زدن درباره هر قانونی بد نیست. ما قصه‌ای نوشتیم که شرایطی را فراهم کنیم تا درباره‌ آن صحبت کنیم. این موضوع به معنای زیر سوال بردن آن قانون نیست. ما فیلمی ساخته‌ایم که دغدغه‌های انسانی در آن حرف اول را می‌زند، در واقع نخواستیم یک قانون را زیر سوال ببریم البته هر قانونی می‌تواند باگی داشته باشد و ما خواستیم این خلأ را نشان دهیم؛ من در جایگاهی نیستم که بگویم یک قانون خوب یا بد است ولی می‌شود به باگ آن پرداخت». او درباره چگونگی انتخاب این سوژه نیز گفت: «ما پرونده‌های زیادی در این سال‌ها با این موضوع داشته‌ایم؛ مجموعه‌ای از اتفاقات که طی سالیان رخ داده، الهام‌بخش ما در نوشتن بوده است».

***

یکی از اتفاقات ویژه جشنواره امسال که در همان روز اول خود را نشان داد، حذف فوتوکال از این رویداد بود. پیش از این و در دوره‌های قبل مرسوم بود که عوامل هر اثر پیش از آغاز اکران آن فیلم در سالن رسانه‌ها، مقابل دوربین عکاسان حاضر می‌شدند اما امسال این برنامه اضافه از روال برنامه‌های جشنواره حذف شد. نکته مهم اینکه برگزارکنندگان این دوره از جشنواره فیلم فجر پیش از این نیز اعلام کرده بودند جشنواره امسال افتتاحیه ندارد و هزینه‌های آن به مردم سیل‌زده سیستان‌و‌بلوچستان اختصاص پیدا خواهد کرد. به نظر می‌رسد حذف این بخش‌های زائد از جمله اتفاقاتی است که می‌تواند به برگزاری باکیفیت‌تر جشنواره فیلم فجر کمک کند.

احسان سالمی: «قصیده گاو سفید» فیلم بدی نبود، البته اگر به قواعد سینمایی پایبند می‌ماند؛ قصه‌ای در ارتباط با «قصاص» که سعی کرده از منظری متفاوت به مسأله قصاص بپردازد. تا اینجای ماجرا، یعنی از منظر ایده اولیه و البته بازی بازیگران، قصیده گاو سفید را می‌شود بهترین و قابل تامل‌ترین فیلم بهتاش صناعی‌ها دانست اما مشکل اصلی دقیقا از آنجا آغاز می‌شود که فیلمساز تصمیم می‌گیرد از نمادسازی برای فیلمش استفاده کند. اول آنکه صناعی‌ها سعی کرده با استفاده از تکنیک «تصویر آشنا» و قرار دادن یک گاو سفید در یک زندان و در حصار انبوهی از انسان‌های سیاه‌پوش به نوعی این گاو سفید را (که تلویحا می‌توان او را همان شخصیت مرد قصه دانست که بی‌گناه اعدام شده) نمادی از یک قربانی بداند. قربانی قانونی که فیلمساز نسبت به آن نقد دارد و در بخش‌های مختلف فیلم سعی کرده چه با استفاده از نمادها و چه با استفاده از دیالوگ‌ها، به نقد آن بپردازد. اما نماد گاو سفید که اتفاقا نام فیلم نیز از آن گرفته شده، اساسا تبدیل به جزئی زائد از فیلم شده که حذف آن نه تاثیری در روند قصه دارد و نه ضربه‌ای به کلیت ادراک مخاطب از فیلم می‌زند؛ اساسا نماد و نشانه‌ای اضافی است که فیلمساز دوست داشته آن را در فیلمش به هر نحوی که شده بگنجاند اما واقعیت آن است که استفاده از تکنیک «تصویر آشنا» دارای شرایطی است که از اساس با موقعیت خلق شده در این فیلم تناسبی ندارد.

نکته دوم اما این است که فیلمساز خواسته در قالب یک اثر اجتماعی، به جای یک پیام واحد، انبوهی از پیام‌های غیرمرتبط را یکجا به خورد مخاطبش دهد؛ این اشتباهی است که اتفاقا بخش عمده‌ای از فیلمسازان ایرانی که سراغ سوژه‌های اجتماعی می‌روند، مرتکب آن می‌شوند و اتفاقا عموما نیز پیام‌های ثانویه اثر آنچنان که مورد نظر فیلمساز است، مورد توجه مخاطبان اثر قرار نمی‌گیرد. صناعی‌ها در فیلمی که در نقد قصاص است، از معضل زنان بی‌سرپرست و قوانین مرتبط با آنها تا ماجرای بازداشت کارگران معترض را مورد اشاره قرار داده که این از اساس ارتباط چندانی به نقد او به قانون قصاص ندارد و در نهایت در حد یک قصه فرعی غیرموثر و چند دیالوگ شعاری و گل‌درشت باقی می‌ماند؛ گویا فیلمساز وظیفه خود می‌دانسته درباره این موضوعات نیز اظهارنظری کرده باشد؛ حتی اگر وصله‌های جدید به هیچ نحوی به بدنه اصلی قصه نچسبد. 

«قصیده گاو سفید» هر چند در مواردی سعی کرده به شکل صوری هم که شده در ارتباط با دلایل اهمیت اجرای قانون قصاص از منظر اسلام صحبت کند ولی واقعیت آن است که روح کلی اثر در مخالفت با قانون قصاص و البته نقد تند و تیز قوه‌قضائیه است. فیلم به شکلی تند و تیز سیستم قضایی کشور پیرامون مسأله قصاص را نقد می‌کند و اتفاقا نشان می‌دهد تنها کسی هم که در این سیستم در تلاش است اشتباه خود را از طریق «انسانی» و نه صرفا از طریق قوانین خشک حقوقی و فقهی جبران کند، در نهایت با برخورد تند سیستم روبه‌رو می‌شود. 

پایان تراژیک اثر هم مهر تاییدی بر این گزاره است که عواقب اشتباهات ما در زمینه قضاوت، حتی با وجود تلاش همه‌جانبه ما برای اصلاح امر، در نهایت گریبان‌ فرد قضاوت‌کننده را خواهد گرفت. 

نمایشگاه «ایران بین دو انقلاب به روایت اسناد و تصاویر»

مؤسسه تاریخ معاصر در سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی با همکاری فرهنگستان هنر برای نخستین‌بار نمایشگاه «ایران بین دو انقلاب به روایت اسناد و تصاویر» را برگزار می‌کند. به گزارش «وطن امروز»، در این نمایشگاه از اسناد اعجاب‌آور غصب املاک مردم توسط رضاخان پهلوی برای نخستین‌بار رونمایی شده است. این نمایشگاه واقع در فرهنگستان هنر به نشانی خیابان ولیعصر(عج)، نرسیده به خیابان طالقانی، روز یکشنبه 13 بهمن افتتاح شد و تا 21 بهمن از ساعت 10 تا 18 پذیرای علاقه‌مندان است.

***

روایتی از درون شبکه‌های نفوذ-جاسوسی اروپایی

چاپ چهارم کتاب «از افغانستان تا لندنستان» خاطرات جاسوس دستگاه اطلاعاتی فرانسه در شبکه تکفیری‌های اروپا توسط انتشارات شهید کاظمی منتشر شد. به گزارش «وطن امروز»، کتاب از افغانستان تا لندنستان، خاطرات عمر الناصری (ابوامام المغربی) است؛ جوانی اهل مغرب که از کودکی در بلژیک بزرگ شده و بعد از یک زندگی پرفراز و نشیب، به شبکه‌های تکفیری داخل اروپا متصل می‌شود اما در همان زمان بنا به دلایلی دیگر به عضویت «دستگاه اطلاعات خارجی فرانسه» نیز درمی‌آید. کتاب شرح جذابی است از زندگی پرماجرای عمر الناصری، کسی که هم می‌خواست «مجاهد» باشد و هم می‌خواست با «تروریست‌ها» بجنگد؛ کسی که هم از دستگاه‌های اطلاعاتی غربی می‌ترسید و هم برای نجات جان خود به آنها پناه برده بود. شرح این ارتباطات، ماجراجویی‌ها و خطرات سهمگینی که او از سرگذرانده را می‌توانید در این کتاب بخوانید؛ کتابی که به وسیله وحید خضاب (محقق و مترجم تخصصی جریانات تکفیری) ترجمه و توسط نشر شهید کاظمی روانه‌ بازار شده است. علاقه‌مندان جهت تهیه کتاب «از افغانستان تا لندنستان» می‌توانند از طریق سایت nashreshahidkazemi.ir یا از طریق ارسال نام کتاب به سامانه پیام کوتاه 3000141441 کتاب را با پست رایگان دریافت کنند.

نمایش‌های اجرا شده در همایش ملی تئاتر سردار آسمانی با استقبال عموم مردم استان‌های مختلف کشور روبه‌رو شد. به گزارش «وطن امروز»، در ۲ روز نخست برگزاری همایش ملی تئاتر «سردار آسمانی» ۱۵ اجرا در تهران و سایر استان‌های کشور در معرض دید عموم مردم قرار گرفت. مهرداد آبسالان، نویسنده و کارگردان نمایش «سردار آسمانی» حرکت انجمن تئاتر انقلاب را درباره این موضوع و بزرگداشت هنری سردار سلیمانی از طریق تئاتر ارزشمند خواند و گفت: ممکن بود خیلی از گروه‌ها به خاطر علاقه شخصی که به سردار آسمانی داشتند اثری را خلق کنند اما اینکه به صورت یک برنامه ساماندهی‌شده و مدون و با برنامه‌ریزی دقیق این پروسه اجرایی شود قطعاً نتایج و ثمرات بهتری را برای اهالی تئاتر به همراه خواهد داشت. شکل‌گیری ایده اصلی این نمایش در زمان تشییع سردار سلیمانی در کرمان به ذهن من خطور کرد و هنگام بازگشت از کرمان اجرای این نمایش را مطرح کردم که خوشبختانه با استقبال قابل توجه همشهریانم در لاهیجان و رشت همراه بود.

 

انجمن نویسندگان آمریکا (WGA) طبق معمول در دو مراسم همزمان در 2 بخش شرقی و غربی لس‌آنجلس و نیویورک، برندگان جوایز ۲۰۲۰ خود را اعلام کرد. به گزارش «وطن امروز»، امسال در هفتاد و دومین دوره برگزاری این جوایز، «انگل» و «جوجو خرگوش» در بخش سینما و «جانشینی» و «بری» در بخش تلویزیونی برندگان بزرگ جوایز شدند. «بونگ جون‌هو» و «جین وون» که برای فیلم کره‌ای «انگل» جایزه بهترین فیلمنامه غیراقتباسی را از آن خود کردند، نامزدی چون «داستان ازدواج» را پشت سر گذاشتند. سریال «جانشینی» هم جایزه بهترین درام و هم بهترین اپیزود از یک درام را دریافت کرد. جایزه بهترین کمدی نیز به «بری» از همین شبکه رسید. «چرنوبیل» این شبکه نیز در بخش فیلمنامه اورجینال یا غیراقتباسی برنده بزرگ دیگر بود و «فاسی/ وردون» از اف‌ایکس جایزه بهترین فیلمنامه اقتباسی را از آن خود کرد. این مراسم که یک هفته پیش از اسکار برگزار شده، پس از اهدای جوایز انجمن‌های مهم دیگر سینمایی از جمله انجمن کارگردان‌ها، انجمن تهیه‌کنندگان و انجمن بازیگران، برندگان خود را معرفی کرد.

ضبط برنامه «دورهمی» که به دلیل شهادت سردار سلیمانی و سقوط هواپیمای اوکراینی متوقف شده بود، از این هفته آغاز می‌شود. به گزارش «وطن امروز»، فصل چهارم برنامه «دورهمی» که بتازگی آغاز شده است، طبق روال فصل‌های قبل روز‌های چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه از ساعت ۲۲ روی آنتن شبکه نسیم می‌رود.