محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در دولت حسن روحانی اذعان کرد اروپایی‌‌های حاضر در برجام کمتر از یک درصد تعهدات برجامی خود را انجام دادهاند. ظریف از رفتارهای دوگانه اروپا در قبال ایران انتقاد و تصریح کرد اروپایی‌ها در بیانیه‌‌‌هایی که درباره برجام صادر می‌کنند خود را به صورت کامل و 100 درصدی متعهد به برجام می‌دانند اما در عمل، کمتر از یک درصد تعهدات‌شان در برجام را انجام می‌دهند. اذعان صریح ظریف به بدعهدی اروپا در حالی است که پیش از این و پس از خروج آمریکا از برجام، مقامات دولتی و وزارت امور خارجه ایران از ضرورت تداوم برجام با اروپا گفتند. حالا در آستانه اولین سالگرد خروج آمریکا از برجام، وزیر امور خارجه صراحتا اعلام کرده است که اروپایی‌ها نیز برخلاف ادعای‌شان، به برجام پایبند نیستند و میزان پایبندی آنها به تعهدات‌شان کمتر از یک درصد است. بر اساس این گزارش، محمدجواد ظریف در مصاحبه‌ای اختصاصی با پایگاه «لوب‌لاگ» گفته کشورهای اروپایی تنها یک درصد از تعهدات برجامی خود در قبال ایران را انجام دادهاند. ظریف در این مصاحبه در پاسخ به این سوال که آیا تماسی میان دولت ایران و دولت «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا وجود داشته یا خیر گفت: تهران در پاسخ به درخواستی از دولت آمریکا مبنی بر اینکه علاقه‌مند به گفت‌وگوی بشردوستانه با ایران است پیشنهاد مبادله زندانیان را مطرح کرده است. به گزارش تسنیم، وزیر امور خارجه گفت: به‌رغم پاسخ مثبت ایران، پاسخی از طرف واشنگتن دریافت نشده و فقط وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرد ایران می‌تواند به صورت یک‌جانبه اتباع آمریکایی بازداشت‌شده در ایران را آزاد کند! ظریف در بخش دیگری از سخنانش در پاسخ به سوال مصاحبه‌کننده مبنی بر اینکه کشورهای اروپایی تنها به 10 درصد تعهدات‌شان عمل کرده‌اند و آیا ایران نباید با آنها مقابله به مثل کند، تصریح کرد: «اروپا همان‌طور که شما به درستی گفتید به کمتر از 10 درصد از تعهداتش عمل کرده است. در واقع، بیش از 100 درصد در بیانیه‌های عمومی و کمتر از یک درصد در پایبندی واقعی به تعهداتش». وی اضافه کرد: «اگر اروپا می‌خواهد در موقعیتی باشد که بخواهد مطالبه مطرح کند باید برای آن هزینه کند. اگر این کار را انجام ندهد خطر فروپاشی کل توافق وجود دارد». وزیر امور خارجه درباره اینکه وضعیت یک‌جانبه بودن در برجام تا کجا ادامه خواهد یافت، گفت: «به کلام ساده، من به رئیس مجمع عمومی که کنفرانسی درباره چندجانبه‌گرایی برگزار کرده بود گفتم: شما نمی‌توانید به صورت یک‌جانبه حامی چندجانبه‌گرایی باشید».
اروپا از فرصت یک‌ساله استفاده نکرد
18 اردیبهشت 1397 آمریکا به صورت رسمی از توافق هسته‌ای ایران و 1+5 خارج شد. ترامپ با در نظر گرفتن 2 دوره زمانی 3 و 6 ماهه، همه تحریم‌‌های تعلیق شده علیه ایران را مجددا اعمال کرد. او علاوه بر این تحریم‌ها حدود 300 مورد تحریم جدید نیز بر تحریم‌‌های گذشته افزود. حلقه تحریم‌‌های آمریکا علیه ایران روز 12 اردیبهشت‌ماه امسال تکمیل شد و آمریکا با عدم تمدید معافیتهای مربوط به خرید نفت ایران، از این روز خرید نفت از ایران را برای همه کشورهای دنیا ممنوع اعلام و تهدید کرد در صورت خرید نفت از ایران، مشمول مجازات‌‌های اقتصادی و سیاسی آمریکا خواهند شد. از همان ابتدای خروج آمریکا از برجام، اندیشکده‌‌های داخلی و خارجی یک پاسخ کوبنده و قاطع از سوی ایران به این اقدام آمریکا را ضروری می‌دانستند. آنها بر این اعتقاد بودند که ایران با یک پاسخ محکم، دیگر طرف‌های حاضر در این توافق را مجاب خواهد کرد تعهدات برجامی خود را انجام دهند. با این حال اما دولت حسن روحانی با دیپلماسی محمدجواد ظریف، بنا را بر عدم واکنش به خروج آمریکا و امیدوار بودن به زنده نگه داشتن برجام از طریق ادامه تعاملات با اروپا گذاشت. حسن روحانی خروج آمریکا از برجام را یک اتفاق کوچک شمرد و خروج کاخ سفید از توافق هسته‌ای را مانند از بین رفتن شر یک مزاحم دانست. البته مقامات دولتی در ایران تاکید کرده بودند که اروپا باید تضمین‌‌های لازم را برای اجرای تعهدات برجامی خود به ایران بدهد تا ایران همچنان در این توافق بماند. اگرچه این ظاهر مواضع دولت حسن روحانی بود اما در عمل، واقعیت‌ها جور دیگری بود. ابتدا دولت ایران «تنها چند هفته» به اروپایی‌ها وقت داد ایران را متقاعد کنند که می‌توانند با وجود خروج آمریکا از برجام، تعهدات خود در این توافق را انجام دهند. این بازه زمانی «چند هفته» در ادامه به 3 ماه، پس از آن به 6 ماه، بعد از آن به پایان سال میلادی و در نهایت تا اواسط بهمن‌ماه سال گذشته خورشیدی به درازا کشید. در فواصل مختلف این زمان‌ها، وقتی بی‌عملی و بی‌توجهی اروپا نسبت به اجرای تعهداتش در برجام مورد اشاره منتقدان قرار می‌گرفت، هر بار دولت روحانی و وزارت امور خارجه ظریف مدعی می‌شدند اروپایی‌ها در حال کار روی SPV هستند و دولت نسبت به حسن‌نیت آنها خوشبین است. یک بار نیز محمدجواد ظریف در اظهارنظری عجیب مدعی شد اگر صدا و نشانه‌ای از اهتمام اروپا برای اجرای تعهداتش در برجام مشاهده نمی‌شود ناشی از آن است که آنها به دلیل ترس از آمریکا، به صورت مخفیانه و محرمانه در حال ایجاد و طراحی سازوکار مالی با ایران و اجرای تعهدات‌شان در برجام هستند. ظریف 14 آذرماه پس از جلسه هیات دولت در جمع خبرنگاران گفت: هفته گذشته که من ژنو بودم و دوستان در بروکسل حضور داشتند از اروپایی‌ها شنیدیم که توافق‌های نهایی انجام شده و در آینده نزدیک شاهد ثبت «اس‌پی‌وی» (SPV) خواهیم بود. وی با بیان اینکه آمریکایی‌ها به محض اطلاع پیدا کردن از طرح و تحولی تلاش می‌کنند مانع این اقدام شوند، اظهار داشت: اروپایی‌ها می‌خواهند این مرحله را در حالت محرمانه دنبال کنند تا به نتیجه برسند بنابراین این حرکت‌‌ها را آنها ادامه می‌دهند و خودشان زمانی که آن را ثبت کردند، اعلام خواهند کرد. این قبیل مواضع ظریف حاکی از این بود که او در مجموع نسبت به اروپا و وفاداری آنها به برجام بسیار خوشبین است. در نهایت اروپایی‌ها پس از 9 ماه معطل نگه داشتن دولت ایران، بسته پیشنهادی خود موسوم به INSTEX را درست در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی رونمایی کردند. تمام آنچه اروپا پس از 9 ماه به دولت حسن روحانی پیشنهاد کرد در همین معادله خلاصه شد: «نفت در برابر غذا و دارو»! این پیشنهاد توهین‌آمیز در حالی به ایران داده شد که اروپایی‌ها اعلام کردند تحریم‌‌های آمریکا را اجرا خواهند کرد و در همین راستا نفت ایران را نیز خریداری نمی‌کنند. به عبارتی 9 ماه پس از خروج آمریکا از برجام، اروپا نیز در عمل از این توافق خارج شد.
مقدمه‌ای برای خروج؟
آنچه ظریف به پایگاه خبری «لوب‌لاگ» گفته واقعیتی است که از ماه‌ها قبل منتقدان شیوه مذاکره او پیش‌بینی کرده و درباره آن مقالات متعدد نوشته و سخنرانی‌‌های مکرری انجام دادهاند. خروج غیرعلنی اروپا از برجام یک واقعیت غیرقابل انکار بود. اما آنچه اکنون باید مورد توجه قرار گیرد این است که حالا دولت روحانی و ظریف به عنوان آشپز برجام که پیش از این حاضر نبودند خروج اروپا از برجام را حداقل به صورت علنی بپذیرند، صراحتا اعلام می‌کنند وضعیت پایبندی اروپا به تعهدات برجامی‌شان کمتر از یک درصد است. آمریکا از برجام خارج شده است؛ اروپا نیز کمتر از یک درصد در برجام باقی مانده است. حضور چین و روسیه در برجام نیز با توجه به مناسبات سیاسی و اقتصادی ایران با این 2 کشور، چندان حائز اهمیت نیست و ایران خارج از توافق هسته‌ای نیز مناسبات و روابط پایداری با این 2 کشور دارد. بر همین اساس، اکنون باید پرسید وقتی آمریکا از توافق خارج شده، اروپا نیز کمتر از یک درصد به این توافق وفادار بوده و بیش از 99 درصد تعهدات خود را انجام نمی‌دهد، پس قاعدتا ایران نیز دلیلی برای حضور در این توافق و تداوم تعطیلی برنامه هسته‌ای خود ندارد. به نظر می‌رسد در ظاهر آنچه ظریف به دنبال آن است، همین مطالبه خروج از برجام است. بر همین اساس، حالا با این اعتراف صریح ظریف به خروج عملی اروپا از برجام، اکنون این سوال به صورت جدی مطرح است که آیا دولت روحانی در حال مقدمه‌‌سازی برای اعلام خروج رسمی ایران از برجام است؟
آمریکا بخشی از معافیتهای همکاری هسته‌ای با ایران را لغو کرد
دولت آمریکا در اقدام تازه‌ای علیه برجام، همکاران ایران در توسعه نیروگاه بوشهر و انتقال اورانیوم غنی‌شده و آب سنگین به خارج از کشور را به تحریم تهدید کرد. به گزارش فارس، دولت آمریکا بامداد شنبه (به وقت تهران) بر خلاف مفاد توافق هسته‌ای، بخش تازه‌ای از فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را نیز مشمول تحریم قرار داد. بر اساس بیانیه‌ای که در سایت وزارت خارجه آمریکا قرار گرفته، «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا مدعی شده است این تصمیم با هدف «محروم‌سازی ایران از هرگونه مسیری به سوی تسلیحات هسته‌ای» اتخاذ شده است. در بخشی از این بیانیه در توضیح محدودیت‌های تازه علیه برنامه هسته‌ای ایران آمده است: «از روز ۴ مه (شنبه)، کمک به گسترش نیروگاه هسته‌ای بوشهر فراتر از واحد رآکتوری کنونی، می‌تواند تحریم‌پذیر باشد. علاوه بر این، فعالیت‌ها برای انتقال اورانیوم غنی‌شده به خارج از ایران در ازای اورانیوم طبیعی هم می‌تواند تحریم‌پذیر باشد. ایران باید تمام فعالیت‌های حساس اشاعه‌ای، از جمله غنی‌سازی را متوقف کند و ما اقداماتی را که از ادامه غنی‌سازی حمایت کند نخواهیم پذیرفت». آمریکا با صدور این بیانیه، عملا کشورهای باقیمانده در توافق هسته‌ای را از اجرای مفادی از این توافق از جمله تسهیل انتقال آب سنگین مازاد ایران به عمان، تبادل اورانیوم غنی‌شده با کیک زرد و همچنین همکاری روسیه در زمینه توسعه نیروگاه بوشهر منع کرده است.