در پی مباحثی که بتازگی درباره دیدگاه رهبر حکیم انقلاب اسلامی در موضوع نقش آرای مردم در مشروعیت نظام سیاسی مطرح شده است، این نوشتار، بیانات و دیدگاه‌های معظم‌له را پیرامون مساله ولایت و حکومت اسلامی و نقش مردم در آن به‌طور خلاصه بررسی کرده است. این متن برگرفته از خطبه‌‌ها و بیانات ایشان است که در مناسبت‌های مختلف ایراد شده لذا با اندکی تصرف و تلخیص در متن بیانات و در قالب پرسش و پاسخ تنظیم شده است تا دستیابی مخاطب ارجمند به فهم دقیق و شفاف دیدگاه‌های ایشان بهتر صورت پذیرد.
 1- هدف از تشکیل حکومت در منطق اسلامی چیست؟
امیرالمؤمنین برای حکومت یک شأن واقعی قائل نیست؛ حکومت برای علی علیه‌السلام یک هدف نیست؛ برای او، حکومت ارزشی ندارد، باز هم حاضر نیست برای به‌دست آوردن یک مقام، یک جاه، از ارزش‌ها بگذرد اما وقتی احساس می‌کند وظیفه است، احساس می‌کند زمینه آماده است و او می‌تواند این نقش عظیم و اساسی را بر عهده بگیرد، آن‌وقت قبول می‌کند. 22/3/66  امیرالمؤمنین علیه‌الصلاه‌والسلام بعد از قبول خلافت هم فرمود: «لو لا حضور الحاضر و قیام الحجه بوجود الناصر و ما اخذ الله على العلماء ان لا یقارّوا على کظّه ظالم و سغب مظلوم لألقیت حبلها على غاربها»؛ اگر وظیفه من با توجه، قبول، بیعت و خواست مردم بر من مسجل و منجز نمی‌شد که در مقابل ظلم بایستم و با تبعیض مبارزه و از مظلوم دفاع کنم، باز هم قبول نمی‌کردم. یعنى امیرالمؤمنین می‌گوید من قدرت را به‌خاطر قدرت نمی‌خواهم.... اگر قدرت براى مبارزه با ظالم در همه ابعاد ظلم و ستم- داخلى، اجتماعى و اقتصادى که حادترینش است- است، خوب است. 26/9/82
2- در مورد امیرالمؤمنین علیه‌السلام آیا ولایت ناشی از نصب الهی است یا منوط به رأی مردم است یا در مقام تحقق آن، رأی و بیعت مردم نقش‌آفرینی دارد؟ به عبارت دیگر، آیا پذیرش و رأی مردم در مشروعیت و حقانیت حاکم اسلامی دخالت دارد؟ آیا نقش رأی مردم برای امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام صرفا در تحقق زمامداری و حکومت و برای مقبولیت و کارآمدی وی است یا در اصل ولایت ایشان نیز مؤثر است؟
در اسلام به نظر مردم اعتبار داده شده است؛ رأی مردم در انتخاب حاکم و در کاری که حاکم انجام می‌دهد، مورد پذیرش قرار گرفته است. لذا شما می‌بینید امیرالمؤمنین علیه‌الصلاه‌والسلام با اینکه خود را از لحاظ واقع منصوب پیغمبر و صاحب حق واقعی برای زمامداری می‌داند، آن وقتی که کار به رأی مردم و انتخاب مردم می‌کشد، روی نظر مردم و رأی مردم تکیه می‌کند یعنی آن را معتبر می‌شمارد و بیعت در نظام اسلامی یک شرط برای حقانیت زمامدارى زمامدار است. اگر یک زمامداری بود که مردم با او بیعت نکردند، یعنی آن را قبول نکردند، آن زمامدار خانه‌نشین خواهد شد و مشروعیت ولایت و حکومت به بیعت مردم وابسته است یا بگوییم فعلیت زمامداری و حکومت به بیعت مردم وابسته است. 23/3/66
 ۳- آیا از منظر اسلام، بیعت و رأی مردم برای حقانیت زمامداری [حکومت] زمامدار کافی است؟
در اسلام هیچ ولایت و حاکمیتى بر انسان‌ها مقبول نیست، مگر اینکه خداى متعال مشخص کند. ما هرجا که در مسائل فراوان فقهى که به ولایت حاکم، ولایت قاضى یا به ولایت مؤمن-که انواع و اقسام ولایات وجود دارد- ارتباط پیدا می‌کند، شک کنیم که آیا دلیل شرعى بر تجویز این ولایت قائم هست یا نه، می‌گوییم نه؛ چرا؟ چون اصل، عدم ولایت است. این منطق اسلام است. آن وقتى این ولایت مورد قبول است که شارع آن را تنفیذ کرده باشد و تنفیذ شارع به این است که آن کسى که ولایت را به او می‌دهیم- در هر مرتبه‌اى از ولایت- باید اهلیت و صلاحیت یعنى عدالت و تقوا داشته باشد و مردم هم او را بخواهند. این منطق مردم‌سالارى دینى است که بسیار مستحکم و عمیق است. 26/9/82
در اسلام مردم‌ یک رکن‌ مشروعیتند، نه همه پایه مشروعیت‌. نظام سیاسى در اسلام علاوه بر رأى و خواست مردم، بر پایه اساسى دیگرى هم که تقوا و عدالت نامیده می‌شود، استوار است. اگر کسى که براى حکومت انتخاب می‌شود، از تقوا و عدالت برخوردار نبود، همه مردم هم که بر او اتفاق کنند، از نظر اسلام این حکومت، حکومت نامشروعى است. 26/9/82 بنابراین پایه مشروعیت حکومت فقط رأى مردم نیست؛ پایه اصلى تقوا و عدالت است؛ منتها تقوا و عدالت هم بدون رأى و مقبولیت مردم کارآیى ندارد؛ لذا رأى مردم هم لازم است. 26/9/82  مشروعیت دادن به رأی مردم و بیعت مردم، این یک اصل اسلامی است. 22/3/66
 4- آیا دخالت نظر و رأی مردم در مشروعیت حکومت، اختصاص به زمان غیبت دارد یا در زمان حضور امام معصوم نیز مطرح است؟ در این دیدگاه نقش مردم در فعلیت و اعمال ولایت چگونه مطرح می‌‌شود؟
امیرالمؤمنین در نهج‌البلاغه منشأ حکومت را زور و اقتدار نمی‌داند و خود او هم در عمل این را ثابت می‌کند. از نظر علی علیه‌السلام منشأ اصلی حکومت، یک سلسله ارزش‌های معنوی است؛... او حکومت و ولایت امر مردم را ناشی از یک ارزش معنوی می‌داند اما فقط این ارزش معنوی هم کافی نیست برای اینکه انسان فعلاً و عملاً حاکم و والی باشد، بلکه مردم هم در اینجا سهمی دارند و آن بیعت است.... بیعت منجزکننده حق خلافت است؛ آن ارزش‌ها آن وقتی می‌تواند فعلاً و عملاً کسی را به مقام ولایت امر برساند که مردم هم او را بپذیرند و قبول کنند؛ که این مساله در باب نقش مردم در حکومت باز مورد توجه قرار می‌گیرد. 29/2/60
 ۵- منشأ اصلی مشروعیت نظام جمهوری اسلامی از دیدگاه اسلام چیست؟
مشروعیت‌ این نظام به تفکر اسلامى و به استوارى بر پایه اسلام است؛ مشروعیت‌ مجلس و رهبرى هم بر همین اساس است. 7/3/82  در نظام جمهورى اسلامى، اساس حرکت بر پایبندى به مبانى است. آن چیزى که به‌عنوان مبدأ مشروعیت‌ این نظام محسوب می‌شود، یعنى ولایت‌ الهى که به فقیه منتقل می‌شود، مشروط است به پایبندى به احکام الهى. آن کسى که در رتبه رهبرى نشسته است، اگر نسبت به آرمان‌هاى اسلامى، نسبت به قوانین اسلامى از لحاظ نظرى یا عملى، بى‌قید شود، از مشروعیت مى‌افتد و دیگر اطاعت او بر کسى واجب نیست، بلکه جایز نیست. این، در خود قانون اساسى، یعنى در خود سند اصلى انقلاب، ثبت شده است‌. 14/3/85  مشروعیت‌ من و شما وابسته به مبارزه با فساد، تبعیض و نیز عدالت‌خواهى است. این، پایه مشروعیت‌ ما است. در نظام جمهورى اسلامى مبناى نظام و مشروعیت‌ نظام متّکى به حق‌ و عدل است. 7/4/89  مشروعیت‌ همه ارکان و اجزاى نظام اسلامى به رعایت‌ احکام‌ الهى است. 7/3/71  مشروعیت‌ همه ما بسته به انجام وظیفه و کارآیى در انجام وظیفه است. بنده روى این اصرار و تکیه دارم که بر کارآیى‌ها و کارآمدى‌ مسؤولان طبق همان ضوابطى که قوانین ما متخذ از شرع و قانون اساسى است، بایست تکیه شود. هرجا کارآمدى‌ نباشد، مشروعیت‌ از بین خواهد رفت. اینکه ما در قانون اساسى براى رهبر، رئیس‌جمهور، نماینده مجلس و براى وزیر شرایطى قائل شده‌ایم و با این شرایط گفته‌ایم این وظیفه را می‌تواند انجام بدهد، این شرایط، ملاک مشروعیت‌ بر عهده گرفتن این وظایف و اختیارات و قدرتى است که قانون و ملت به ما عطا می‌کند؛ یعنى این حکم ولایت، با همه شعب و شاخه‌هایى که از آن متشعب است، رفته روى این عناوین، نه روى اشخاص. تا این عناوین، محفوظ و موجودند، این مشروعیت وجود دارد. وقتى این عناوین زایل شدند، چه از شخص رهبرى و چه از بقیه مسؤولان در بخش‌هاى مختلف، آن مشروعیت هم زایل خواهد شد. 31/6/83
 ۶- آیا خواست و رأی مردم در مشروعیت نظام اسلامی می‌‌تواند نادیده گرفته شود؟
هیچ‌کس در نظام اسلامى نباید مردم‌، رأى‌ مردم‌ و خواست مردم را انکار کند. حالا بعضى، رأى‌ مردم را پایه مشروعیت می‌دانند؛ لااقل پایه اعمال مشروعیت است. بدون آرای مردم، بدون حضور مردم و بدون تحقق خواست مردم، خیمه نظام اسلامى، سرپا نمی‌شود و نمی‌ماند. 14/3/78
 7- تفکر دینی برای دستیابی به اهداف حکومت اسلامی و مشروعیت اعمال ولایت (حاکمیت) تکیه بر چه امری دارد؟
در تفکر دینى، اساس حاکمیت دین و نفوذ دین و قدرت دین، تکیه به مردم است. تا مردم نخواهند، تا ایمان نداشته باشند، تا اعتقاد نداشته باشند، دین حاکم نمی‌شود.... در قانون اساسى... همه مراکز قدرت هم، مستقیم یا غیر مستقیم با آرای مردم ارتباط دارند و مردم تعیین‌کننده و تصمیم‌گیرنده هستند و اگر مردم حکومتى را نخواهند، این حکومت در واقع پایه مشروعیت‌ خودش را از دست داده است. 4/12/77

 

ملیحه نیک‌روش*: منظور از مسؤولان و کارگزاران، هیات حاکمه، مقامات و مأموران اداری است. هیات حاکمه همان مقامات سیاسی‌ای هستند که اصول سیاست و خط‌مشی عمومی دولت را طرح و تعیین می‌کنند و مأموران اداری افرادی هستند که اصول و خط‌مشی عمومی دولت را به اجرا درمی‌آورند. در یک جامعه‌ دینی، کارگزاری و پذیرش مسؤولیت باید با مکانیسم جامعه‌ دینی تناسب نهادی و ساختاری داشته باشد. کارگزاری در سیستم حکومت دینی از مکانیسم ویژه‌ای برخوردار است و کاملاً صبغه‌ دینی دارد و نمی‌تواند همچون سیستم‌های بشری معطوف به مقوله‌هایی همچون قدرت، سود و لذت باشد، بلکه ساختار کارگزاری دینی معطوف به ارزش‌ها و سنن الهی و بایدها و نباید‌های اخلاقی، حقوقی، اجتماعی و سیاسی است که به لحاظ محتوا، آن را از سیستم‌های کارگزاری بشری کاملا متمایز و جدا می‌کند. بدین صورت کارگزاری نظام دینی، اجرای عملیاتی اندیشه‌های الهی در حق جامعه و حکومت است و در راستای ارزش‌های دینی و به مرحله‌ عینیت رساندن آنهاست. در عمل اجتماعی و انجام وظیفه، کارگزاری باید به بخش اعلا و قلمرو کلیدی حاکمیت، یعنی محور توحید و ولایت بنگرد و اعمال خود را در حوزه‌ کارگزاری با توجه به این حوزه گزینش کند. از این رو، کارگزاران نظام دینی همچون کارگزاران الهی هستند که رشد عقلانی و معرفتی جامعه را سبب می‌شوند و ایجاد و حفظ امنیت اجتماعی و تأمین معیشت و اقتصاد و رفاه جامعه و در نتیجه ایجاد رشد زمینه‌ جامعه‌ انسانی تا بی‌نهایت را فراهم می‌کنند. کارگزاری در نظام دینی حرکتی الهی و معنوی است که از طریق آن، زمینه‌ پیدایش مدینه‌ فاضله مهیا می‌شود. با توجه به تفاوت‌های جوهری کارگزاری نظام دینی با نظام‌های سودمحور، کارگزاری در نظام دینی، مقوله‌ ابزاری است؛ یعنی ابزار تحقق عدالت و معنویت و نوعی امانتداری است، زیرا مردم حاکمیت بر خود را به امانت به او می‌سپرند و به همین جهت امری معطوف به خدمت است و طبیعتاً کارگزار باید شایسته‌ترین باشد. مسؤولان در اندیشه و بیانات امام خمینی(ره) با مصادیقی نظیر خدمتگزاران و کارگزاران نظام خود را نمایان می‌کنند. بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران معتقدند کارگزاران باید از ویژگی‌های اخلاقی برجسته‌ای برخوردار باشند و در فعالیت‌های خویش به خداوند، فرامین او و مصالح مردم توجه کنند تا بتوانند رضایت خدا و بنده‌های او را کسب کنند. برای دستیابی به این مهم، در مکتب و اندیشه‌ امام خمینی(ره)، کارگزاران و مسؤولان باید دارای معیارهایی باشند که برخی از آنها به شرح زیر است.
  1- نزدیکی مسؤولان با مردم و مردمی بودن آنها
یکی از ویژگی‌های مسؤولان، مردمی بودن و رفاقت آنها با مردم است. امام خمینی(ره) در این زمینه معتقدند مسؤولان در هر مقام و منصبی که هستند، باید با مردم رابطه‌ نزدیک و صمیمی داشته باشند و به تعبیر ایشان، «رفیق» مردم باشند. چنین خصلتی از ویژگی‌های کارگزاران و مسؤولان در زمان معصومین بوده و همواره مورد توجه ایشان قرار داشته است. ایشان در جایی می‌فرمایند: «ایران همین است که می‌بینید. نخست‌وزیرش، وزیر خارجه‌اش، رئیس‌جمهورش، رئیس مجلسش، همه یک مردم عادی هستند و با مردم رفیق هستند. باید با مردم آشنا شد».
  2- احترام به آرای عمومی
 به اعتقاد امام راحل، آرای عمومی و نظریات شهروندان باید مورد احترام همگان باشد و مسؤولان وظیفه دارند به آرای عمومی احترام بگذارند و حق ندارند برخلاف میل و خواسته‌ مردم عمل کنند، زیرا مردم ولی‌نعمتان جامعه‌ اسلامی محسوب می‌شوند. ایشان می‌فرمایند: «زمامداران مردم باید ضوابط اسلامی را در جامعه و در همه‌ سطوح به دقت رعایت نمایند و حتی پاسدار آن باشند. دقیقا باید به آرای عمومی در همه‌جا احترام بگذارند».
  3- مشورت با مردم در امور جاری مملکت
 به اعتقاد امام خمینی(ره)، در حکومت اسلامی نیز تکیه بر رأی مردم حائز اهمیت است و مسؤولان باید در همین راستا، با رعایت موازین شرعی و قانونی، تابع خواسته‌های ملت باشند و در این مسیر برای انجام دادن بهتر کارها باید با مردم مشورت کنند و از نظریات آنها آگاه شوند. ایشان در این‌باره می‌فرمایند: «در این حکومت به طور قطع باید زمامداران امور، دائما با نمایندگان ملت در تصمیم‌گیری‌ها مشورت کنند و اگر نمایندگان موافقت نکنند، نمی‌توانند به تنهایی تصمیم‌گیرنده باشند».
  4- خدمتگزاری و خدمت کردن به شهروندان
از دیدگاه امام خمینی(ره)، خدمتگزاری وظیفه‌ مسؤولان است. ایشان معتقدند حکومت و دولت برای مردم است و به وسیله‌ بودجه‌ ملت پابرجاست. بنابراین مسؤولان باید سعی کنند حوائج و نیازهای مردم را رفع کنند و وظیفه‌ اصلی آنها خدمت کردن به خلق خداست. ایشان در این‌باره می‌فرمایند: «دولت مال مردم است؛ بودجه‌ مملکت از جیب مردم است؛ شما نوکر مردم هستید؛ دولت‌ها خدمتگزار مردمند». البته ایشان معتقدند خدمتگزاری زمینه‌های ایجاد پایگاه ملی برای مسؤولان را فراهم می‌کند و همین امر تسهیل‌کننده‌ فعالیت‌های آنها محسوب می‌شود، زیرا مردم همراه و پشتیبان آنها هستند.
  5- ساده‌زیستی و بی‌آلایش بودن
سبک زندگی امام خمینی(ره) بسیار ساده و بی‌آلایش بود و در همین راستا مسؤولان را نیز به ساده‌زیستی و مناعت طبع تشویق می‌کردند و با بهره‌گیری از سبک زندگی معصومین و بزرگان دین، به کارگزاران جمهوری اسلامی توصیه می‌کردند دوری از اشرافیت و تجمل‌گرایی را سرلوحه‌ خویش قرار دهند. از دیدگاه امام خمینی(ره)، کارگزاران حقیقی نظام اسلامی باید سعی کنند با ساده‌زیستی، همراهی و همدلی خویش را با مردم نشان دهند و در طبقه‌ مرفه‌تر از مردم نباشند.
  6- فروتنی و برخورد صحیح با مردم
امام خمینی(ره) می‌فرمایند: «در سخنان معصومان(ع) سفارش شده است هر مسؤولی باید مقام و منصب خویش را امانتی الهی بداند و همگان را از عدل و احسان خود بهره‌مند سازد. مسؤولان توجه کنند که وقتی قدرت دست‌شان آمد، بیشتر مواظب باشند که متواضع باشند؛ بویژه با محرومان و قشرهای محروم که این انقلاب ثمره‌ تلاش‌ها و خون‌های ریخته‌شده‌ آنهاست». از این رو، امام(ره) تأکید زیادی بر فروتنی، تواضع، سعه‌ صدر و برخورد صحیح با مردم داشتند و این اصول را به کارگزاران به طور متوالی تذکر و توصیه می‌کردند. به عقیده‌ ایشان، اخلاق حسنه در برخورد با مراجعان به ادارات و سازمان‌های دولتی امری پسندیده و مورد توجه بوده و می‌تواند زمینه‌های تعالی کارگزاران دولتی و سازمان‌ها را به همراه داشته باشد.
   7- رعایت موازین شرعی و معیارهای دینی در کارها
 به تعبیر رهبر کبیر انقلاب اسلامی، رعایت موازین شرعی و دینی یکی از معیارهای مهم در جامعه‌ اسلامی است که باید مدنظر مسؤولان قرار گیرد و در خدمتگزاری خویش، به این اصول پایبند باشند و از آنها تخطی نکنند: «ما معیارها را باید معیارهای الهی قرار بدهیم و پیروزی و شکست [را] هم در همان میدان الهی تشخیص بدهیم». رعایت معیارها و موازین الهی و شرعی توسط کارگزاران سبب سعادت و تعالی نظام سیاسی و مردم می‌شود، لذا امام راحل بر این اصل تأکید بسیار داشتند.
  8- رعایت عدالت و امانت
یکی دیگر از ویژگی‌هایی که امام خمینی(ره) برای مسؤولان و کارگزاران در نظام اسلامی بسیار تأکید کرده‌اند، رعایت عدالت و امانت از سوی کارگزاران است. این دو قانون مهم اسلامی (حفظ امانت و عدالت در حکومت) زیربنای یک جامعه سالم انسانی است و هیچ جامعه‌ای خواه مادی یا الهی بدون اجرای این دو اصل سامان نمی‌یابد. امام خمینی(ره) در رابطه با رعایت امانت و عدالت از سوی کارگزاران می‌فرمایند: «پاسداری از عدالت این است که پاسدار، خودش دارای عدالت باشد تا بتواند پاسداری از عدالت کند. اگر گروهی در جامعه دارای عدالت نباشند و همانطور که دستگاه سابق، دستگاه تعدی، ظلم و تجاوز به مردم بود، این گروه هر کسی که باشد تا آن اندازه که دستش می‌رسد همان کارهای رژیم سابق را می‌کند؛ این گروه نمی‌توانند پاسدار عدالت باشند».
  9- قانون‌مداری در امور کارگزاران
توجه به قانون و عمل به مقررات باید سرلوحه‌ کار مسؤولان باشد. به نظر امام خمینی(ره)، بی‌توجهی به قانون، هرج‌و‌مرج را به همراه خواهد داشت و درعین‌حال، مردم نخواهند توانست به امور جاری خود برسند. به همین دلیل، امام خمینی(ره) بارها توجه به قانون را توصیه کرده‌اند و درباره کارگزاران و مسؤولان می‌فرمایند: «آنها را به مسائل اسلامی دعوت کردم، به عمل به قانون دعوت کردم».
  10- اهمیت به بیت‌المال و پرهیز از کم‌کاری
از امام علی(ع) نقل شده است حساب بیت‌المال را می‌کشیدند. شمعی روشن بود و کسی آمد با ایشان حرف دیگری می‌خواست بزند، شمع را خاموش کردند و فرمودند: «این مال بیت‌المال است، حال آنکه تو می‌خواهی حرف دیگری بزنی». امام خمینی(ره) می‌فرمایند: «حکومت‌های اسلامی باید بیت‌المال را بزرگ بشمارند و آن را برای جلال و جبروت خودشان صرف نکنند و صرف آن چیزی بشود که برای مسلمین است». در رابطه با پرهیز از کم‌کاری نیز امام خمینی فرموده‌اند: «کم‌کاری عمل نامشروعی است و آقایان و هر کسی در هر قشر و محلی که هست، کارشان را موافق با اسلام کنند و به اندازه‌ اجری که می‌گیرند کارکنند تا چرخ‌های مملکت راه بیفتد».
  11- رسیدگی به وضعیت محرومان
مسؤولان وظیفه دارند به امور و مشکلات اقشار آسیب‌پذیر جامعه رسیدگی کنند و در این مسیر، محرومان جامعه باید تمام مشکلات خویش را به وسیله‌ کارگزاران حکومتی مرتفع کنند. امام خمینی(ره) معتقد هستند که مسؤولان حکومتی به هیچ عنوان نباید در رسیدگی به امور آسیب‌دیدگان و اقشار ضعیف جامعه سهل‌انگاری کنند: «امید آن است که رسیدگی به حال مستضعفان و مستمندان کشور که قسمت اعظم ملت مظلوم ما را دربرمی‌گیرد، در رأس برنامه‌ها قرار گیرد».
 12- حسن رفتار با مردم
مسؤولان در مکتب امام خمینی(ره) باید سعی کنند بهترین رفتار را نسبت به مردم داشته باشند و با حسن معاشرت و رفتار انسانی توأم با عطوفت خویش، بر قلوب مردم حکمرانی کنند نه بر ابدان آنها. ایشان اعتقاد دارند حسن رفتار با مردم یکی از آموزه‌های اسلامی است که باید رعایت شود: «باید اخلاق اسلامی، آداب اسلامی درست مراعات بشود، همان‌طور که شیوه‌ ائمه‌ ما و اولیای خدا و انبیای خدا بوده است که خودشان را خدمتگزار مردم می‌دیدند و با حسن معاشرت و با رفتار انسانی، با رفتار الهی رفتار می‌کردند».
  13- عدالت‌گستری
استحکام و بقای هر نظام و حکومتی، بستگی به عدالت کارگزاران و اقامه‌ عدل در میان مردم و جامعه دارد. اجرای عدالت، مردم را به نظام خوشبین و امیدوار و در مقابل تبعیض و ناعدالتی مردم را بدبین و از صحنه خارج می‌کند. امام خمینی(ره) ضرورت تقویت دولت اسلامی را جهت اقامه‌ عدل مورد تأکید قرار می‌دهند و می‌فرمایند: «ما باید دولت اسلامی را همه‌ مردم، همه‌ انسان‌ها، دولت اسلامی را تقویت کنند تا بتواند اقامه‌ عدل کند و دولت باید جهات معنوی را هم در نظر بگیرد؛ یعنی چون تابع اسلام است باید روی رویه‌ اسلام باشد. روی رویه‌ اسلام به همان دو معنا، به همان دو راهی که اسلام دارد، حفظ معنویات و تقویت معنویات مردم و اقامه‌ عدل بین‌شان و نجات دادن مظلومان از دست ظالمان.» بنابراین تمام کارگزاران و مسؤولان نظام اسلامی باید اجرای عدالت و رفع محرومیت در جامعه را سرلوحه‌ برنامه‌ها و اهداف خویش قرار دهند. البته در عین اجرای عدالت باید به این نکته‌ مهم نیز توجه کرد که نسبت به اقشار محروم و ضعیف جامعه که به هر دلیلی از حقوق اولیه و طبیعی خود محروم مانده‌اند، مسؤولیت مضاعفی بر عهده دارند و باید نسبت به آنان عنایت و توجه بیشتری مبذول دارند و آنان را قبل از دیگران مشمول عدل و داد اسلامی قرار دهند، زیرا آنان فاقد بسیاری از امکانات اولیه و حقوق ابتدایی زندگی هستند. لذا باید برای به‌دست آوردن حقوق طبیعی و رسیدن به یک زندگی در حد متوسط تلاش کرد و حقوق از دست رفته‌ آنان را از اغنیا و ثروتمندان باز پس گرفت.
منبع: برهان
* کارشناس ارشد علوم سیاسی
 

 پسرم! آنجا جنگ است
وقتی با خانواده در میان گذاشتم که می‌خواهم جبهه بروم، مادرم گفت: پسرم تو محصل هستی. گفتم می‌روم همان جا درس می‌خوانم. گفت: آنجا جای جنگ است. نمی‌خواهد بروی. آن برادرت که شهید شد. برادرهای دیگرت هم که جبهه هستند، لااقل صبرکن آنها بیایند بعد برو. گفتم: نمی‌شود. روز موعود به بهانه حمام ساک لباس‌هایم را برداشتم و خودم را به سپاهیان حضرت محمد (ص) رساندم. از «پادگان المهدی (عج) چالوس» به «هفت تپه» و بعد به «شلمچه» رفتیم. سه ماه خانه نیامدم. این قضیه مربوط به اسفند سال 65 است.
 به غیرتم برخورد
در عملیات فتح المبین (2/1/61- غرب رودخانه کرخه و غرب شوش و دزفول) فرمانده دسته بودم. دسته‌ای مرکب از برادران سرباز و بسیجی و سه نفر از برادران سپاه «آستانه اشرفیه». قرار بود به «سایت سه» حمله کنیم و به نیروهای تهاجمی در «سایت چهار» ملحق بشویم. نرسیده به خاکریز نزدیک «سایت سه» مجروح شدم. با زخمی شدن من، آثار ضعف و سستی در چهره بچه‌ها هویدا شد. ناراحت شدم. گفتم من چیزیم نیست. چفیه‌ای که به کمر داشتم بازکردم و پیچیدم دور گردنم و به برادران گفتم حرکت کنید. مردد بودند. با تهدید و تشویق آنها را بردم به طرف سایت. آنجا بود که چشمم افتاد به زن‌هایی که سوار نفربر بودند و از معرکه می‌گریختند. به غیرتم برخورد. از خود بیخود شدم و تنهایی عقب نفربر نشستم تا به «سایت پنجم» رسیدم. در حالی که هنوز در «سایت چهار» درگیری بود.
در این لحظه ماشین جیپی را دیدم که به سرعت به طرفم می‌آید. پیش خودم گفتم کارم ساخته است. یا شهید می‌شوم یا اسیر. کنار جاده دراز کشیدم. جیپ که نزدیک شد به سمت آن شلیک کردم. دو تا تیر زدم و اسلحه گیر کرد. آنها جیپ را رها کردند و پریدند پایین و درازکش شدند. به خود آمدم و بلند گفتم: سلم نفسک (خودت را تسلیم کن). زود از جایشان بلند شدند اما اسلحه به دست. گفتم: ارم سلاحک (اسلحه را بینداز)، اسلحه را انداختند. تفنگ‌هایشان را جمع و خودشان را بازرسی کردم. همه را که درجه دار بودند با ماشین‌شان آوردم عقب.
 نشافرین
در عملیات والفجر هشت (20/1/64- فاو) 35 نفر از یک روستا در گردان ما بودند- گردان مسلم- از فرمانده گردان تا فرماندهان گروهان‌ها و ارکان اکثرا از اهالی همین روستا بودند. شب عملیات، برای ارتباط گرفتن با هم و باخبر شدن از حال یکدیگر، رمزی قرار داده بودند که اسم مادر بزرگ یکی از همین بچه‌ها بود. به نام «نشافرین»! وقتی در قایق بودیم یا در شهر «فاو» و جاهای دیگر، یکی از دور صدا می‌زد: نشافرین و بقیه جواب می‌دادند: زنده است!
 عاشقان چتر
در عملیات شلمچه- کربلای 5 (19/10/65)- گردان در حال عقب‌نشینی بود. خسته و کوفته، با پوتین‌های پاره و لباس‌های خونی و خاکی. برادر بسیجی با همان چتر منوری را به دوش گرفته بود که وزنه انتهای آن روی زمین کشیده می‌شد. این وضع اعصاب فرمانده و بقیه برادران را خرد کرده بود. مسؤول‌مان او را عتاب کرد که: بینداز! اگر آن را بیاوری وای به حالت. بسیجی که هوا را پس دید چتر را انداخت اما چیزی نگذشت که دوباره صدای کرکر کشیده شدن چتر شنیده شد. بله. بسیجی دیگری از گردان رسیده و آن را برداشته بود و می‌آورد.
 توفان شن
توفان شن در منطقه «پاسگاه زید» شروع شد. شب تا صبح داخل «مثلثی»های - خاکریزهای بسیار مستحکم عراق در منطقه شرق بصره (پاسگاه زید، شلمچه) به‌صورت سه ضلعی مرسوم به خاکریزهای طرح اسرائیلی- عراق دور می‌زدیم. جز نور منورها که گاه و بیگاه منطقه را روشن می‌کرد، امکانی برای تشخیص محیط نداشتیم. یکی، دو بار از داخل میدان مین عبور کردیم که بار سوم دو نفر از برادران روی مین رفتند و شهید شدند. تازه فهمیدم که این مسیر را چند بار رفته ام. صبح که هوا روشن شد دیدیم تمام شب را بین پنج- شش مثلث به فاصله دو کیلومتر از همدیگر دور زده‌ایم.
درگیری شروع شد. چون گردان‌های دیگر در این منطقه نبودند عملیات مشکل بود. ولی بچه‌ها ایستادند، تا اینکه عراق تانک بیشتری به منطقه آورد. در قسمتی که ما بودیم ظاهرا نیروهای پشتیبانی عراق مستقر بودند، بچه‌ها دویدند وسایل آنها را بگیرند. یکی می‌گفت: بیایید این بیل مکانیکی را ببرید. دیگری گفت: بروید عقب، عراق نیرو آورده. چیزی نمانده بود محاصره بشویم. توفان شن به «شلمچه» و «پاسگاه زید» سرازیر شد. تا ده قدمی را نمی‌شد دید. چفیه را دولا به صورتم پیچیده و گوشی بی‌سیم را زیر چفیه گرفته بودم. نیروها بموقع نرسیدند و ما با استفاده از فرصت عقب نشینی کردیم.
منبع: دائره المعارف «فرهنگ جبهه»