زهرا فریدزادگان: به اذعان فعالان اقتصادی، صنعت لوازم خانگی سومین صنعت بزرگ در کشور پس از صنعت نفت و خودروسازی است که از گذشته تا امروز روند رو به رشدی را طی کرده است. این صنعت در جهان نیز یکی از صنایع فعال به شمار می‌رود که عمدتا رکود و رونق آن به رکود و رونق اقتصاد کشورها وابسته است و حیات و گسترش آن، با توجه به جنبه‌های اقتصادی گسترده‌ای که دارد از قبیل اشتغال و ایجاد ارزش افزوده، می‌تواند برای هر کشوری از جمله اهداف مهم توسعه باشد. خوداتکایی در صنعت لوازم خانگی ایران که به مدد دستیابی صنعتگران به تکنولوژی‌‌های پیشرفته و تولید انواع لوازم خانگی رقابت‌پذیر محقق شده، بستری را فراهم کرده است که علاوه بر تأمین نیاز داخل کشور و پوشش بازارهای داخلی، زمینه صادرات و ارزآوری را نیز فراهم کند. به این ترتیب صنعت لوازم خانگی ایران در صورتی که در مسیر خود با پیشرفت‌ها و تکنولوژی‌های روز دنیا همسو باشد، براحتی می‌تواند جایگزین اقتصاد نفتی و موجب ارزآوری قابل توجه برای کشور شود. 

اما بدیهی است که تحقق این اهداف بزرگ نیازمند حمایت همه‌جانبه دولت از صنعتگران این حوزه، مبارزه با قاچاق، فرهنگ‌سازی و جلوگیری از واردات کالاهایی است که مشابه آن در کشور با بالاترین کیفیت تولید می‌شود. 

 

* رشد تولید انواع لوازم خانگی

طبق آخرین آمار ارائه‌شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت از میزان تولید اصلی‌ترین لوازم خانگی الکترونیکی (تلویزیون، یخچال و فریزر و ماشین لباسشویی) در ۶ ماه نخست سال جاری، ۲ میلیون و ۲۹۴ هزار دستگاه انواع لوازم خانگی در کشور تولید شده است که این رقم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، معادل 7/9 درصد رشد داشته است. آمار میزان تولید انواع لوازم خانگی در ۶ ماه نخست سال جاری نشان می‌دهد در مدت مذکور یک میلیون و ۷۰۰ هزار دستگاه یخچال و فریزر تولید شده که در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته که میزان تولید یخچال و فریزر معادل 972 هزار دستگاه بوده، رشد 10 درصدی را تجربه کرده است. در بخش تولید ماشین‌ لباسشویی نیز آمارها حاکی از رشد ۳۵ درصدی تولید این کالا در ۶ ماه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته است.

 بر این اساس میزان تولید ماشین‌ لباسشویی در ۶ ماه نخست سال گذشته معادل 495 هزار دستگاه بوده که در سال جاری این رقم به 668 هزار و 900 دستگاه افزایش یافته است. اما در بخش تولید تلویزیون، آمار ارائه‌شده از سوی وزارت صنعت نشان می‌‌دهد میزان تولید انواع تلویزیون کاهش 10 درصدی داشته است. در ۶ ماه نخست سال گذشته 623 هزار و 600 دستگاه انواع تلویزیون در کشور تولید شده که این رقم در مدت مشابه سال جاری به 555 هزار و 400 دستگاه کاهش یافته است. 

 

* پیشرفت در تولید قطعات لوازم خانگی

همچنین دفتر صنایع فلزی و لوازم خانگی وزارت صمت اعلام کرده است طی ۲ سال گذشته حدود 2میلیارد دلار قطعات لوازم خانگی وارد کشور شده است ‌اما اکنون با افزایش عمر ساخت داخل به میانگین ۷۰درصد، واردات قطعات لوازم خانگی نیز به 4/1 میلیارد دلار کاهش یافته و ارزبری قطعات لوازم خانگی به ۳۰درصد کاهش یافته است. 

در صنعت لوازم خانگی به طور میانگین بین ۳۰ تا ۳۵ درصد اقلام وارداتی است و بقیه ۶۵ تا ۷۰ درصد بسته به پلتفرم واحدهای تولیدی، بومی‌سازی شده است. به گفته کارشناسان، در صنعت لوازم خانگی گازسوز، داخلی‌سازی بیش از ۹۰ درصدی اتفاق افتاده است. پایین‌ترین میزان داخلی‌سازی مربوط به تلویزیون است که ۳۵ درصد بوده و در اکثر کشورهای تولیدکننده تلویزیون نیز به همین اندازه است، زیرا ماژول که بالاترین ارزش را در بین قطعات متشکله تلویزیون دارد، تنها توسط ۳ برند بزرگ در جهان تولید می‌شود.

 در تولید ماشین لباسشویی نیز بیش از 80 درصد قطعات مورد نیاز این محصول در داخل کشور تولید و حدود 20 درصد از طریق واردات تامین می‌شود. سنسورها، دیگ و منبع مخصوص ماشین‌های اتوماتیک از جمله قطعات وارداتی است. در حوزه تولید یخچال و فریزر و جاروبرقی نیز بیش از 80 درصد قطعات مورد نیاز تولید این کالا در داخل کشور تولید و کمتر از 20 درصد از طریق واردات تأمین می‌شود. همچنین میزان تولید از سال 97 از رقم 8 میلیون دستگاه انواع لوازم خانگی به بیش از 5/15 میلیون دستگاه رسیده است.

 

* سازوکار تولید قطعات داخلی

در حال حاضر شرکت‌های تولیدکننده لوازم خانگی بر اساس چند مدل اقتصادی فعالیت می‌کنند؛ یکی از مدل‌های اقتصادی که در فضای کسب‌وکار مطرح می‌شود، رسیدن به نقطه ‌سربه‌سر در تولید برخی قطعات است. منظور از نقطه‌ سربه‌سر نقطه‌ای است که هزینه‌های کلی و درآمد کلی یک تولیدکننده با هم برابر شود. از آن نقطه به بعد، تولید سوددهی دارد. البته سود کلی در نقطه‌ سربه‌سر صفر است. یک شرکت تولیدکننده زمانی می‌تواند به نقطه‌ سربه‌سر برسد که قیمت فروش کالاها بالاتر از قیمت خریداری‌شده‌ باشد تا بتواند هزینه‌های صرف‌شده را جبران کند. در حوزه تولید قطعات لوازم خانگی نیز این منطق حاکم است و تولیدکنندگان در صورتی که تولید یک قطعه به نقطه سربه‌سر برسد، برای تولید آن سرمایه‌گذاری می‌کنند، در غیر این صورت قطعه از طریق واردات یا خرید از تولیدکننده دیگری تامین می‌شود. 

‌بر اساس این منطق اقتصادی، بسیاری از کارخانه‌ها به این نتیجه می‌رسند که تولید یک قطعه برای آنها صرفه اقتصادی ندارد و تولید‌کننده درصورت تولید این قطعه، بازار رقابت را از دست می‌دهد. برای مثال یک شرکت تولیدی بر اساس محاسبات انجام‌شده درمی‌یابد با تولید 500 هزار بدنه یخچال به نقطه سربه‌سر می‌رسد، در نتیجه برای تولید آن سرمایه‌گذاری می‌کند، اما اگر در طول تولید تنها 200 هزار بدنه یخچال تولید‌ کند، به این معناست که شرکت مذکور به سمت زیان‌دهی حرکت می‌کند و بی‌شک برای جلوگیری از خسارت بیشتر، مجبور به توقف خط تولید و تهیه قطعه از تولیدکننده دیگری می‌شود. 

بنابراین و با توجه به موارد مذکور، میزان اتکا به تولید داخل در ایران بسیار متغیر است. دامنه این تغییر در صنایعی مانند لوازم خانگی که جزو صنایع های‌تک محسوب می‌شوند بسیار بیشتر از صنایع غیر ‌های‌تک است‌. علاوه‌ بر این، بازار تقاضا در بخش لوازم خانگی بسیار متفاوت است و هر سال تکنولوژی‌های جدیدی در تولید این محصولات استفاده می‌شود که توجه مخاطب را برای خرید آن جلب می‌کند. ‌به ‌عبارت دیگر، حتی اگر یک تولیدکننده برای تولید یک قطعه به نقطه سربه‌سر برسد، باید تکنولوژی لازم برای تولید آن را داشته باشد. بنابراین برای تولید محصولات لوازم خانگی در داخل کشور باید جمیع همه این موارد در نظر گرفته شود. 

 

* هدف‌گذاری برای صادرات ۲۰۰ میلیون ‌دلاری

کیوان گردان، مدیرکل دفتر صنایع فلزی و لوازم خانگی وزارت صمت بتازگی گفته است «اگر نمی‌توانستیم لوازم خانگی را در داخل کشور تولید کنیم، برای واردات آن باید حدود 4 میلیارد دلار ارز اختصاص داده می‌شد» و این به معنای خروج سرمایه‌های کشور و تضعیف صنعتگران و فعالان صنعتی بخش لوازم خانگی است. 

طبق آماری که از سوی دفتر صنایع فلزی و لوازم خانگی وزارت صمت ارائه شده، در اوایل سال 97 حدود 60 درصد از بازار لوازم خانگی کشور در اختیار محصولات خارجی بوده و حضور ۲ برند کره‌ای در کشور خود مانعی جدی بر سر راه رشد تولید لوازم خانگی در داخل کشور بود. با افزایش تحریم‌ها و خروج ۲ برند سامسونگ و ال‌جی از کشور، فضا برای ارائه توانمندی‌های صنعتگران در حوزه تولید لوازم خانگی فراهم شد؛ مضاف بر اینکه علاوه بر تأمین نیاز داخل، صادرات لوازم خانگی مسیر جدیدی را آغاز کرد. به این ترتیب در حالی که سال ۹۷ تنها حدود ۱۰ میلیون دلار لوازم خانگی به خارج از کشور صادر شد، این رقم در سال ۹۸ به ۱۴۰ میلیون دلار رسید و طبق پیش‌بینی‌های ارائه‌شده قرار است تا پایان امسال میزان صادرات لوازم خانگی به ۲۰۰ میلیون دلار برسد. 

طبق آماری که از سوی سازمان توسعه تجارت از میزان صادرات انواع لوازم خانگی ارائه شده، در 7 ماه نخست سال جاری بیش از ۸۱ میلیون دلار انواع لوازم خانگی انرژی‌بر بزرگ و بیش از 10 میلیون دلار انواع لوازم خانگی انرژی‌بر کوچک تولید داخل به کشورهای دیگر صادر شده است. همچنین صادرات اجزا و قطعات لوازم خانگی بیش از 10 میلیون و ۳۳۰ هزار دلار برای کشور ارزآوری به همراه داشته است. سایر لوازم خانگی نیز به ارزش 860 هزار و 724 دلار از کشور به مقاصد مختلف صادر شده است. به این ترتیب از ابتدای سال جاری تا پایان مهر‌ماه، بیش از 103 میلیون دلار ارز از محل صادرات انواع لوازم خانگی نصیب کشور شده است؛ رقمی که برای رسیدن به صادرات ۲۰۰ میلیون دلاری، چندان دور از ذهن نیست. 

 

* ضرورت حرکت به سمت بازارهای صادراتی

ظرفیت‌ و توانمندی‌های صنعتگران ایرانی در صنعت تولید لوازم خانگی طی یکی، دو سال اخیر به دنبال خروج ۲ برند کر‌ه‌ای از ایران ثابت شد اما طبیعتا این توانمندی‌ها باید به سمت ورود به بازارهای جهانی و ارزآوری سوق داده شود. بدیهی است محقق شدن این هدف ملزوماتی نیاز دارد. 

بی‌شک صادرات یکی از مهم‌ترین ارکان اقتصاد برای هر کشوری است. صادرات می‌تواند موجب ارز‌آوری، رونق اقتصادی، اشتغال‌زایی، گسترش دایره ارتباطات، افزایش کیفیت محصولات، جبران آسیب‌های ناشی از کاهش تقاضا در بازار داخلی و... شود. در سال‌های اخیر با توجه به تحریم‌های ظالمانه آمریکا علیه کشورمان و افزایش مشکلات اقتصادی، یکی از بهترین راهکار‌ها برای حل این مشکلات، صادرات است. مقام معظم رهبری در سال‌های اخیر بارها تاکید کرده‌اند که باید وابستگی کشور به صادرات نفت از بین برود. در ۲ سال اخیر بعد از خروج شرکت‌های کره‌ای از بازار لوازم خانگی، این صنعت جانی دوباره گرفت و نه‌تنها نیاز بازار داخلی را برآورده کرد، بلکه در حال حاضر به کشورهای مختلف دنیا لوازم خانگی صادر می‌کند. کولر آبی، آبگرمکن و یخچال و فریزر کالاهای اصلی ایران در صادرات لوازم خانگی هستند که بیشترین سهم را در ارزآوری دارند و با توجه به صادر شدن لوازم خانگی دیگر مانند ماشین لباسشویی و تلویزیون، جان گرفتن صنعت لوازم خانگی کاملا مشهود است. 

دبیر انجمن صنایع لوازم خانگی روز گذشته اعلام کرد: پاکستان معادنی دارد و آماده است آنها را در اختیار ما بگذارد که در قالب صادرات لوازم خانگی تحت برند مشترک می‌توان این موضوع را دنبال کرد. عباس هاشمی درباره اظهارات رئیس سازمان توسعه تجارت مبنی بر تولید برند مشترک با پاکستان و قزاقستان و راه‌اندازی خط تولید لوازم خانگی در سوریه نیز اظهار کرد: این کشور ۱۸ میلیون نفری امکاناتی دارد و در قالب پیمان اوراسیا اعلام آمادگی هم کرده‌اند. 

وی گفت: درباره پاکستان موضوع تهاتر اهمیت بیشتری دارد. همچنین ایران می‌تواند در سوریه خط تولید راه‌اندازی کند، به احتمال زیاد سوریه در آینده نزدیک به اتحادیه عرب می‌پیوندد؛ قبل از این اتفاق که بخواهند موانعی ایجاد کنند ما می‌توانیم همکاری‌هایی را نیز با این کشور در حوزه لوازم خانگی داشته باشیم. این کشور واردات کالای نهایی را ممنوع کرده است، علاوه بر این ارزی هم ندارد که ما دریافت کنیم. ما باید یک خط تولید در این کشور راه بیندازیم که علاوه بر تامین بازار سوریه در صورت امکان بعد از عضویت در اتحادیه عرب به سایر کشور‌های عربی نیز صادر کنیم.  

به گفته وی، مهم‌ترین مشکلات حوزه لوازم خانگی در چند مورد خلاصه می‌شود؛ چالش اول موضوع قاچاق است که باید مجوز‌هایی که از طریق وزارت کشور داده شده مثل پیله‌وری، ملوانی، ته‌لنجی، مرزنشینی و کولبری یا حذف شود که به علت مشکلات اقتصادی این مناطق بعید است این اتفاق رخ دهد یا دست‌کم باید یک نظارت جدی در این باره انجام شود که جلوی ورود بی‌رویه از این طریق را بگیرند. از طرف دیگر باید موضوع رهگیری کالا که به خاطر کرونا کمی رها شد، به صورت جدی پیگیری شود. چالش دوم سیاست‌های سرکوب قیمتی و دخالت سازمان حمایت، سازمان‌های نظارتی و وزارت صمت است. به‌رغم اینکه تکلیفی وجود ندارد اما از آنجا که سیاست‌های سرکوب قیمتی راحت‌ترین راه است، این مسیر را دنبال می‌کنند ولی چون این سیاست‌ها در میان‌مدت و بلندمدت آسیب‌های جدی به تولید می‌زند، راه غلط و منسوخی است. 

 

* چشم‌انداز صادرات لوازم خانگی تا ۱۴۰۴

وزیر صنعت، معدن و تجارت مهرماه امسال در نشست هم‌اندیشی با تولیدکنندگان لوازم خانگی و بررسی اهداف و برنامه‌های این صنعت وعده داد که بر اساس اهداف تعیین‌شده در بخش لوازم خانگی تا سال ۱۴۰۴ دو برابر میزان واردات فعلی این صنعت، صادرات خواهیم داشت. سیدرضا فاطمی‌امین با بیان اینکه برنامه‌ریزی‌ها باید به گونه‌ای باشد که سال آینده شاهد رشد ۵۰ درصدی صادرات نسبت به واردات باشیم، خاطرنشان کرد: تراز مناسب در واردات و صادرات لوازم خانگی در سال ۱۴۰۲ هدف بعدی در این بخش است. برخلاف رشد تولید لوازم خانگی نسبت صادرات به واردات قابل دفاع نیست، لذا این روند باید تا سال ۱۴۰۴ به رشد ۲ برابری صادرات نسبت به واردات منتهی شود. وزیر صمت همچنین گفت: در تنوع و میزان تولیدات لوازم خانگی در جایگاه مناسبی قرار گرفته‌ایم اما با این حال باید توجه کرد که مسیر رشد و توسعه تولیدات ادامه پیدا کند. 

به نظر می‌رسد چشم‌انداز صنعت لوازم خانگی بویژه در بخش صادرات محصولات این صنعت تنها با عزم ملی و جهادی، همسو بودن با پیشرفت‌ها و تکنولوژی‌های روز دنیا و حمایت همه‌جانبه دولت به سرانجام می‌رسد. بی‌شک ایران می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان لوازم خانگی در منطقه و خاورمیانه باشد، علاوه بر اینکه دامنه حضور خود را در بازارهای اروپایی، آسیای شرقی و قاره آفریقا گسترش و افزایش دهد.

***

حمیدرضا غزنوی، سخنگوی انجمن تولیدکنندگان لوازم خانگی در گفت‌وگو با «وطن‌‌امروز» درباره ملزومات تحقق صادرات ۲۰۰ میلیون دلاری لوازم خانگی تا پایان سال جاری می‌گوید: عموما در سراسر دنیا کشورهایی اقدام به صادرات لوازم خانگی می‌کنند که ابتدا نیاز بازار داخلی خود را بتوانند تأمین کنند. 

به گفته وی، چند چالش مهم در زمینه صادرات لوازم خانگی در کشور وجود دارد که یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، مسأله برندینگ است.  متاسفانه ما تاکنون در زمینه برندسازی در خارج از کشور چندان موفق عمل نکرده‌ایم، این در حالی است که ترکیه و کره در این حوزه بسیار قوی عمل کرده‌اند. 

وی معتقد است: رمز موفقیت ۲ کشور ترکیه و کره در زمینه برندسازی، حمایت دولت از تولیدکنندگان و صادرکنندگان لوازم خانگی است؛ در این راستا ارائه جوایز صادراتی و پرداخت هزینه‌های تحقیق و توسعه یا برای مثال قالب‌سازی از سوی دولت، راه را برای تولیدکنندگان و صادرکنندگان هموار می‌کند. 

غزنوی ادامه می‌‌دهد: دولت‌های ترکیه و کره برای تقویت و حمایت از صنعت لوازم خانگی و برندسازی محصولات این صنعت، هزینه‌های بازاریابی و تبلیغات را پرداخت می‌کنند و به این ترتیب برندهای تولیدکننده لوازم خانگی می‌توانند با اطمینان خاطر بیشتر به بازاریابی و تبلیغ محصولات خود بپردازند. نمونه بارز این گونه حمایت‌ها، پرداخت نیمی از هزینه تبلیغات برند آرچیلیک برای درج نام این برند روی پیراهن بازیکنان بارسلونا بود که دولت ترکیه این هزینه را پرداخت کرد. 

به گفته وی، ترکیه حتی تلاش کرده با ایجاد انبارهای منطقه‌ای برای تولیدکنندگان لوازم خانگی، زمینه افزایش صادرات و ارزآوری را فراهم آورد. 

وی با اشاره به اهمیت جوایز صادراتی در افزایش و رشد میزان صادرات می‌گوید: دولت چین به صادرکنندگان ۱۷ درصد جایزه صادراتی پرداخت می‌کند. یا برای مثال کره‌جنوبی حدود ۲۰ درصد جوایز صادراتی به صادرکنندگان پرداخت می‌کند. 

طبیعتا این جوایز صادرکنندگان را تشویق می‌کند برای صادرات بیشتر، تلاش مضاعفی داشته باشند. 

غزنوی همچنین به موضوع حمل‌ونقل نیز اشاره می‌کند و معتقد است: ما همچنان در حوزه حمل‌و‌نقل بسیار عقب‌تر از کشوری مانند ترکیه هستیم. هزینه حمل‌و‌نقل در ترکیه یک‌‌سوم هزینه حمل‌و‌نقل در ایران است. در این میان موضوع جابه‌جایی و انتقال پول نیز بر مشکل صادرات می‌افزاید. 

به گفته او، اگر تمام مشکلات پیش‌روی صادرات لوازم خانگی برداشته شود، بی‌شک با توجه به میزان تولید و تنوعی که در محصولات صنعت لوازم خانگی وجود دارد، ایران نیز در قالب برندهای شناخته شده می‌تواند محصولات خود را به کشورهای مختلف صادر کند.