گروه سیاسی: دولت در دوران برجام منهای آمریکا، حساب ویژه‌ای روی سازوکار ویژه اروپا برای برای حفظ برجام باز کرده است. مسؤولان سیاست خارجی کشورمان ابراز امیدواری کرده‌اند این سازوکار تا پیش از چهارم نوامبر یعنی موعد اعمال دور جدید تحریم‌های آمریکا عملیاتی شود. فدریکا موگرینی، مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپایی نیز در این‌باره گفته است سازوکار پیشنهادی 4 عضو باقیمانده در برجام برای تسهیل تجارت با ایران  (SPV) احتمالا قبل از ماه نوامبر اجرایی خواهد شد. سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه در این زمینه معتقد است این سازوکار صرفا برای ارتباط تجاری با اروپا کاربرد ندارد و دیگر کشورها نیز می‌توانند از آن استفاده کنند اما همان‌طور که اشاره شد وعده اروپایی‌ها برای ایجاد سازوکار جدید ارتباط مالی با ایران [موازی با سوئیفت] اهمیت زیادی برای دولت دارد تا جایی که محمدجواد ظریف پیش‌تر حیات برجام را در گرو این پیشنهاد اروپا عنوان کرده بود. وزیر امور خارجه در جریان حضورش در آمریکا در پاسخ به پرسش خبرنگاران گفته بود در صورت ناکارآمد بودن سازوکار ویژه اروپا برای حفظ برجام، ایران از توافق هسته‌ای خارج خواهد شد. وعده اروپایی‌ها درباره سازوکار ویژه حفظ برجام و همچنین حساب ویژه دولت روی این وعده در حالی است که به اعتقاد بسیاری از ناظران و کارشناسان مسائل مالی و حوزه سیاست خارجی، این نسخه اروپایی‌ها در عمل کاربرد چندانی ندارد. برخی نیز این اقدام را صرفا یک ژست سیاسی از سوی اروپا برای ترغیب ایران به ماندن در برجام عنوان کرده‌اند. اما در کنار اظهارنظرهای سیاسی، مسؤولان آمریکایی در اظهارات مختلف نسبت به برنامه اروپایی‌ها برای ایجاد یک سازوکار مالی موازی با سوئیفت انتقاد کرده و در عین حال آن را بی‌اعتبار دانسته‌اند. آمریکایی‌ها معتقد هستند اروپا باید بین ایران و آمریکا یک طرف را انتخاب کند. نماینده و سفیر آمریکا در اتحادیه اروپایی هفته گذشته با تاکید بر اینکه سازوکار ویژه اروپا برای حفظ برجام موثر نخواهد بود، گفت: شرکت‌های اروپایی باید بین ایران و آمریکا یکی را انتخاب کنند.
به گزارش فارس، سفیر آمریکا در اتحادیه اروپایی چهارشنبه گذشته در مصاحبه با رسانه‌ای اروپایی ضمن اذعان به اختلاف‌نظرها بین واشنگتن و بروکسل در مسائلی از قبیل مسائل تجاری و موضوع برجام، ادعا کرد سازوکار مد نظر اروپا برای حفظ این توافق موثر نخواهد بود. شبکه «یورو نیوز» از «گوردون سُندلند» سفیر جدید آمریکا در اتحادیه اروپایی درباره اظهارات اخیر رئیس‌جمهور آمریکا مبنی بر اینکه «هیچ کس بدتر از اتحادیه اروپایی» با آمریکا رفتار نکرده است، سوال کرد که سفیر آمریکا اینطور جواب داد: «روابط ما [آمریکا و اتحادیه اروپایی] مثل یک ازدواج بلندمدت و وفادارانه است که در آن فراز و نشیب‌هایی وجود دارد، البته این رابطه ازدواج پابرجاست و خللی به اصل آن وارد نشده است. ما در حال حاضر مشکلاتی داریم اما بزودی مشکلات را برطرف خواهیم کرد». او در پاسخ به سوالی درباره اظهارنظر ترامپ علیه مواضع اقتصادی «ژان کلود یونکر» رئیس کمیسیون اروپا گفت: «به نظر من او هم مانند ما به این موضوع اعتقاد دارد که علاوه بر موضوعات مربوط به تجارت، ما روابطی عمیق و الزامی داریم». سفیر آمریکا در اتحادیه اروپایی افزود: «روابط ما آنقدر حائز اهمیت است که نباید اجازه دهیم هیچ موضوع خاصی بر روابط کلی ما اثرگذار باشد، البته قطعا تمرکز کنونی ما روی موضوع تجارت است». نماینده دولت ترامپ در اتحادیه از مواضع اروپایی‌ها در قبال ایران بشدت انتقاد کرد و گفت سازوکار ویژه اروپا برای حفظ برجام «کارآمد» نخواهد بود. گوردون سُندلند مدعی شد:  «سازوکار ویژه آنها [اتحادیه اروپایی درباره حفظ برجام] برای دور زدن تحریم‌های آتی [علیه ایران] به یک دلیل ساده کارساز نخواهد بود و آن این است که این سازوکار به درد اغلب شرکت‌ها نخواهد خورد. آنها یک انتخاب پیش رو دارند؛ باید بین تجارت با آمریکا یا ایران یکی را انتخاب کنند و نمی‌توانند با هر دو تجارت داشته باشند».
SPV با چه موانعی روبه‌رو است؟
برخی رسانه‌های آمریکایی نیز طی هفته‌های گذشته در تحلیل‌های مختلفی ابهاماتی را درباره سازوکار ویژه اروپا برای حفظ برجام مطرح کرده و موانع پیش روی آن را بررسی کرده‌اند. اینکه آیا پیشنهاد این نهاد می‌تواند به حفظ روابط تجاری اروپا با ایران به ‌گونه‌ای معنادار منجر شود، سوال مهمی است که ابهامات زیادی درباره آن وجود دارد. روزنامه آمریکایی نیویورک‌تایمز در تاریخ 14 مهرماه سال جاری در یادداشتی به بررسی توانایی و عزم واقعی اتحادیه اروپایی برای تحقق وعده‌هایش مبنی بر همراه نشدن با تحریم‌های آمریکا علیه ایران و ایجاد یک سازوکار مالی مستقل برای دور زدن این تحریم‌ها پرداخت. در این یادداشت به‌قلم «پیتر ایویس» با طرح سوالاتی در این زمینه آمده است: آیا پیشنهاد این نهاد می‌تواند به حفظ روابط تجاری اروپا با ایران به ‌گونه‌ای معنادار منجر شود؟ آیا این نهاد می‌تواند از پیگرد مالی آمریکا مصون بماند؟ آیا موفقیت سازوکار مالی مدنظر اروپایی‌ها منوط به همکاری 2 رقیب بزرگ آمریکا یعنی چین و روسیه است؟ به ‌نوشته نیویورک‌تایمز، دولت ترامپ احتمالاً با هرگونه تلاش برای حمایت مالی از ایران بشدت مقابله خواهد کرد. خزانه‌داری آمریکا بتازگی طی پیامی به اتحادیه اروپایی هشدار داده است اقدامات آنها درباره ایران کاملاً تحت نظر است و آمریکا برای اطمینان از اجرای تحریم‌ها علیه ایران و جلوگیری از هرگونه تلاش برای عبور از این تحریم‌ها، راهکارهای جایگزین را مدنظر قرار می‌دهد. «مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا نیز سازوکار مالی اتحادیه اروپایی برای دور زدن تحریم‌های کشورش علیه ایران را یک سیاست «فاجعه‌آمیز» خوانده است. این یاداداشت می‌افزاید: سازوکار مدنظر اتحادیه اروپایی چه از لحاظ اهداف و چه اجرا ساده به ‌نظر می‌رسد. این سازوکار عبارت است از فراهم کردن راهی برای نقل و انتقال پول بین ایران و شرکت‌های اروپایی در شرایطی که بانک‌های غربی حاضر به انجام این کار نیستند، البته تردیدهای جدی درباره این سازوکار وجود دارد.
نیویورک‌تایمز درباره وعده اروپایی‌ها درباره ایجاد یک سامانه نقل و انتقال پول برای دور زدن تحریم‌های آمریکا علیه ایران می‌افزاید: «برخی تحلیلگران معتقدند احتمالاً خود اتحادیه اروپایی انتظار ندارد این سامانه به‌صورت کامل اجرایی شود، حتی این تحلیلگران می‌گویند سازوکار مالی مدنظر اتحادیه اروپایی تنها یک ژست سیاسی برای ترغیب ایران به ماندن در برجام است». در مقابل، برخی دیگر بر این باورند آمریکا نباید تعهد اروپایی‌ها و شخص فدریکا موگرینی به برجام را دست‌کم بگیرد. «ژاکوب فانک کرکگارد» عضو ارشد اندیشکده اقتصاد بین‌‌الملل پترسون درباره تلاش شدید فدریکا موگرینی برای حفظ برجام می‌‌گوید: «او کسی است که از طرف اتحادیه اروپایی در انعقاد توافق هسته‌‌ای شرکت داشت. سازوکار مالی اتحادیه اروپایی تنها یک ژست سیاسی نیست زیرا [حفظ برجام] برای او بیشتر به یک مساله شخصی بدل شده است». شاید بزرگ‌ترین چالش برای اتحادیه اروپایی این باشد که شرکت‌های اروپایی نیازی به سازوکار مالی طراحی‌شده از سوی این اتحادیه ندارند، زیرا بسیاری از آنها ارتباط تجاری خود را با ایران قطع کرده‌‌اند. بسیاری از شرکت‌های خارجی پس از خروج دولت ترامپ از برجام و اعلام خبر بازگشت تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران تصمیم گرفتند از بازار ایران خارج شوند تا از جریمه‌‌های احتمالی در امان بمانند. یکی از معروف‌‌ترین شرکت‌هایی که در پی خروج آمریکا از برجام قید سرمایه‌گذاری در ایران را زد، شرکت فرانسوی توتال است که در حوزه نفت و گاز فعالیت می‌‌کند. «پاتریک پویان» مدیرعامل این شرکت درباره تصمیمش برای بایگانی کردن طرح سرمایه‌‌گذاری در میادین گازی ایران می‌‌گوید: «ما نمی‌خواهیم این ریسک را بپذیریم و مورد هجمه بی‌‌وقفه ترامپ قرار بگیریم». مدیرعامل شرکت توتال درباره سازوکار مالی جدید اتحادیه اروپایی و احتمال مؤثر بودن آن در نقل و انتقال پول بین ایران و شرکت‌هایی که قصد تجارت با ایران را دارند نیز نظر امیدوارکننده‌‌ای ندارد و تصریح می‌‌کند: «من مطمئنم این [سازوکار] برای ما جواب نخواهد داد». بر اساس یادداشت نیویورک‌تایمز، چالش بزرگ دیگر اتحادیه اروپایی برای ایجاد نهاد مالی جدید خود برای مراوده مالی با ایران این است که احتمالاً بانک‌های غربی ترجیح خواهند داد ارتباطی با این نهاد نداشته باشند، زیرا چنین ارتباطی می‌‌تواند آنها را در معرض جریمه‌‌های هنگفت دولت آمریکا قرار دهد. اگر بانک‌های غربی به نهاد مالی جدید اتحادیه اروپایی متصل نباشند شرکت‌های اروپایی هرگز نخواهند توانست دریافت یا پرداختی از طریق این نهاد داشته باشند.

بانک مرکزی اروپا: بی‌اطلاعیم!
وعده اروپا درباره سازوکار جدید مالی  (SPV) در حالی مطرح شده که چند روز پیش یک منبع در بانک مرکزی اروپا تاکید کرد کشورهای اروپایی مشورتی با این بانک درباره طرح جدید اتحادیه اروپایی درباره برجام انجام نداده‌اند. یک روزنامه مستقر در بروکسل روز 21 مهر در گزارشی به وضعیت مبهم حقوقی مکانیسم ویژه اتحادیه اروپایی برای پرداخت پول به ایران بعد از اجرایی شدن تحریم‌های آمریکا پرداخت. روزنامه «بروکسل‌تایمز» در این مطلب نوشت: «وضعیت حقوقی مکانیسم پرداختی اتحادیه اروپایی برای تجارت با ایران هنوز مبهم است. در حال حاضر روند تشکیل این سازوکار مراحل مقدماتی را می‌گذراند و هیچ جزئیاتی درباره برنامه‌ها برای تشکیل این مکانیسم افشا نشده است».  به گزارش تسنیم، یک سخنگوی سیاست خارجی اتحادیه اروپایی در کنفرانس خبری 11 اکتبر در پاسخ به این سوال که آیا اتحادیه اروپایی قانونی بودن مکانیسم مورد نظر را تأیید کرده، گفت موگرینی نظرش را به صراحت در این باره ابراز کرده است. یک منبع در بانک مرکزی اروپا هم به بروکسل‌تایمز گفت تاکنون هیچ رایزنی رسمی درباره این طرح با بانک مورد نظر انجام نشده است. این منبع گفت: معمولاً با ما درباره اقدامات حقوقی مربوط به بخش مالی مشورت می‌شود اما در سایر مسائل قانونگذاری و طرح‌هایی که خارج از فرآیند تصمیم‌گیری اتحادیه اروپایی هستند نیازی به مشورت ما نیست. از آنجا که مکانیسم ویژه پرداختی قرار نیست بانک باشد، نیاز به مجوزهای بانکی از بانک مرکزی هم ندارد. این مرکز ظاهراً قرار است به عنوان یک مرکز تهاتر کار کند و در آن، نفت ایران با کالاهای اروپایی مبادله شود. برخی تحلیلگران تردید دارند که این مکانیسم ویژه کارآیی داشته باشد، زیرا هنوز هم شرکت‌های اروپایی بابت مبادله با ایران تحت تحریم قرار خواهند گرفت.